مشروعیت عملیات استشهادى
پرسش :
آیا عملیات استشهادى فلسطینیان، از نظر اسلام و حقوق بشر مشروع است؟
پاسخ :
در یک تحلیل واقع بینانه و با درک شرایط تاریخى و وضعیت کنونى فلسطینیان، مى توان گفت ملّتى که سرزمین آبا و اجدادى اش به وسیله بیگانگان غصب و از کلیه حقوق مادى و معنوى خویش محروم گردیده و نتیجه اى جز ضرر و عقب نشینى از راه هاى طى شده ندیده اند، نمى توانند نظاره گر نابودى تدریجى خویش و سرزمینشان باشند. در چنین شرایطى که رژیم صهیونیستى زبانى به جز خشونت و زور نمى فهمد و با تمامى قوا و به پشتیبانى دولت هاى استکبارى و با استفاده از سکوت و بى تفاوتى مجامع بین المللى، به نسل کشى ملت فلسطین پرداخته است، راهى جز دفاع و مقابله به مثل باقى نمانده است.
از نظر دینى، اکثریت قریب به اتفاق بزرگان اهل سنت و مراجع شیعه، بر مشروع بودن عملیات استشهادى فلسطینیان صحه مى گذارند. مفتى مصر، «قرضاوى» به عنوان یک عالم متفکر اهل سنت، علامه فضل اللّه به عنوان مرجع تقلید شیعه و حتى مراجع شیعى ایرانى، چون حضرت آیه اللّه فاضل لنکرانى و ... عملیات و حرکت استشهادى را در شرایط کنونى فلسطینیان، تأیید مى کنند.1
به علاوه از نظر تاریخى چنین حرکتى، اختصاص به ملّت مظلوم فلسطین ندارد؛ بلکه در همه انقلاب هاى بزرگ دنیا و در مواردى که خاک یک سرزمین به اشغال در مى آید و ... چنین اقداماتى دیده شده و از جایگاه بالایى برخوردار است. به عنوان نمونه موقعى که آلمان ها، خاک فرانسه را اشغال کردند، چنین اقداماتى در عملیات هاى پارتیزانى در فرانسه، صورت مى گرفت. وقتى یک نفر براى آزادى سرزمین خود، جانش را فدا مى کند، نه تنها ضد ارزش نیست؛ بلکه ارزشمند و ستودنى است.2 در برخى جوامع اسلامى در قرن 18 ـ که بخش هایى از هندوستان امروزى محسوب مى شوند ـ براى بیرون راندن استعمارگران اروپایى، به عملیات هاى انتحارى متوسل مى شدند.
«کامیکازه» ـ که در فرهنگ سیاسى دنیا در زمینه عملیات هاى انتحارى شهرت یافته است ـ نام یک خلبان ژاپنى بود که در خلال جنگ جهانى دوم، هواپیماى نظامى خود را به قلب ناوهاى نظامى آمریکا کوبید. این اقدام از آن به بعد، به یک استراتژى مهم ژاپنى ها علیه آمریکا تبدیل شد و امروزه نیز، کامیکازه براى ژاپنى ها مورد تقدیر و تحسین است.3
حضرت امام رحمه الله در تقدیر و تأیید عملیات استشهادى شهید حسین فهمیده، از او به عنوان «رهبر» نام برد. به هر حال اگر این حرکات از زاویه دینى و انقلابى و نیز شرایط کنونى نگریسته نشود، طبیعى است که نمى توان در داورى منصف و جامع عمل کرد4.
[از سوى دیگر مجموعه عملیات هاى استشهادى فلسطینیان، آثار و نتایج بسیار مطلوبى در برداشته و به اسرائیل و تمامى پشتیبانان آن فهمانده است که ملّت فلسطین، زنده و بیدار است و هرگز تسلیم نابودى و نقشه هاى شوم آنان نمى شود] و همچنین باعث شده تا مهم ترین مسئله اسرائیل (تأمین امنیت) را ـ که براى آن هزینه هاى بسیار زیادى متحمل شده اند ـ با چالش هاى جدّى مواجه کند و خواب راحت را از دیدگان آنان برباید.
در اسلام هدف از جنگ دفاعى، رفع حمله، سرکوب پیمان شکنان و تجاوزگران بیگانه، بیرون راندن آنان از سرزمین هاى اشغالى، آزادسازى آن مناطق، دفاع از جان و مال مسلمانان و عقیده و مرام اسلامى است. انجام دادن این نوع جهاد ـ که در زمره واجبات عینى است ـ بر تمامى مسلمانان، اعم از زن و مرد، در کلیه قرون و اعصار و مادام العمر لازم الاجرا است.5
آیات متعددى از قرآن کریم مسلمانان را به جهاد دفاعى ترغیب مى کند: «وَ قاتِلُوا فِى سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یقاتِلُونَکمْ»6؛ «و در راه خدا جهاد کنید با کسانى که با شما مى جنگند» و «اُقْتُلُوهُمْ حَیثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیثُ أَخْرَجُوکمْ ...»7؛ «هر جا مشرکان را یافتید بکشید و از شهر و دیارشان برانید، چنان که آنان شما را از وطن آواره کردند».
از دیدگاه حقوق بین الملل نیز، طبق ماده 51 منشور، حق دفاع براى ملت مظلوم فلسطین وجود دارد و این حق طبیعى براى آنان به رسمیت شناخته شده است. آنان مى توانند براى جلوگیرى از تجاوز و یا گسترش آن، اقدامات لازم را انجام داده و همه گونه آمادگى دفاعى و رزمى را براى خود فراهم آورند و عملاً براى سرکوب خصم از آن استفاده کنند.8
اولین شرط دفاع مشروع از دیدگاه حقوق بین الملل، مقابله با تجاوز مسلحانه است که بر اساس تعریف مجمع عمومى ملل متحد از تجاوز، دولت اسرائیل متجاوز محسوب مى شود. بر اساس ماده اول قطعنامه، تجاوز عبارت است از: «کاربرد نیروى مسلح به وسیله یک دولت، علیه حاکمیت، تمامیت ارضى و یا استقلال سیاسى دولتى دیگر؛ یا کاربرد نیروى مسلح در راه هایى مغایر منشور ملل متحد»9. مسلما دولت نامشروع و غاصب اسرائیل مصداق واقعى متجاوز است و حق دفاع و مقابله به مثل براى فلسطینیان، کاملاً مشروع است. البته چه بسا رژیم صهیونیستى نیز از این مواد قانونى سوء استفاده نموده، مبارزان فلسطینى را به عنوان تروریسم معرفى کند! اما آنچه مهم است، آشنایى افکار عمومى با مبانى اسلامى و اصول حقوق بشر است که با استناد به آن، بتوان از مقاومت و مبارزه مشروع فلسطینیان دفاع کرد و نزد وجدان عمومى جهانیان، احقاق حق فلسطینیان را به رسمیت شناساند.
عملیات استشهادى، جوانه هاى امید به پیروزى را در قلب ملّت مظلوم فلسطین، رویانیده و انتفاضه مردمى فلسطین را به حرکتى زنده، پویا و پرتوان، تبدیل کرده است. در هر صورت عملیات استشهادى ملّت فلسطین در شرایط کنونى، از مصادیق جهاد دفاعى است که از نظر اسلام و حکم عقل و حقوق بین الملل، امرى کاملاً مشروع است.
پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: فصلنامه حضور، ویژه فلسطین، بهار 1381، ش 40، صص 24ـ31.
2. همان.
3. ناصرپور، حسن، عملیات استشهادى در فلسطین، ص 70.
4. همان.
5. محمدرضا ضیائى بیگدلى، اسلام و حقوق بین الملل، تهران، ص 128.
6. بقره 2، آیه 190.
7. همان، آیه 191.
8. اسلام و حقوق بین الملل عمومى، دفتر همکارى حوزه و دانشگاه، ص 26.
9. به نقل از: نشریه «مرکز مطالعات عالى بین الملل» اسفند 1365، مقاله «مفهوم تجاوز در حقوق بین الملل».
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده ویژه ماه مبارک رمضان، گروه محققان، دفتر نشر معارف، 1385.
در یک تحلیل واقع بینانه و با درک شرایط تاریخى و وضعیت کنونى فلسطینیان، مى توان گفت ملّتى که سرزمین آبا و اجدادى اش به وسیله بیگانگان غصب و از کلیه حقوق مادى و معنوى خویش محروم گردیده و نتیجه اى جز ضرر و عقب نشینى از راه هاى طى شده ندیده اند، نمى توانند نظاره گر نابودى تدریجى خویش و سرزمینشان باشند. در چنین شرایطى که رژیم صهیونیستى زبانى به جز خشونت و زور نمى فهمد و با تمامى قوا و به پشتیبانى دولت هاى استکبارى و با استفاده از سکوت و بى تفاوتى مجامع بین المللى، به نسل کشى ملت فلسطین پرداخته است، راهى جز دفاع و مقابله به مثل باقى نمانده است.
از نظر دینى، اکثریت قریب به اتفاق بزرگان اهل سنت و مراجع شیعه، بر مشروع بودن عملیات استشهادى فلسطینیان صحه مى گذارند. مفتى مصر، «قرضاوى» به عنوان یک عالم متفکر اهل سنت، علامه فضل اللّه به عنوان مرجع تقلید شیعه و حتى مراجع شیعى ایرانى، چون حضرت آیه اللّه فاضل لنکرانى و ... عملیات و حرکت استشهادى را در شرایط کنونى فلسطینیان، تأیید مى کنند.1
به علاوه از نظر تاریخى چنین حرکتى، اختصاص به ملّت مظلوم فلسطین ندارد؛ بلکه در همه انقلاب هاى بزرگ دنیا و در مواردى که خاک یک سرزمین به اشغال در مى آید و ... چنین اقداماتى دیده شده و از جایگاه بالایى برخوردار است. به عنوان نمونه موقعى که آلمان ها، خاک فرانسه را اشغال کردند، چنین اقداماتى در عملیات هاى پارتیزانى در فرانسه، صورت مى گرفت. وقتى یک نفر براى آزادى سرزمین خود، جانش را فدا مى کند، نه تنها ضد ارزش نیست؛ بلکه ارزشمند و ستودنى است.2 در برخى جوامع اسلامى در قرن 18 ـ که بخش هایى از هندوستان امروزى محسوب مى شوند ـ براى بیرون راندن استعمارگران اروپایى، به عملیات هاى انتحارى متوسل مى شدند.
«کامیکازه» ـ که در فرهنگ سیاسى دنیا در زمینه عملیات هاى انتحارى شهرت یافته است ـ نام یک خلبان ژاپنى بود که در خلال جنگ جهانى دوم، هواپیماى نظامى خود را به قلب ناوهاى نظامى آمریکا کوبید. این اقدام از آن به بعد، به یک استراتژى مهم ژاپنى ها علیه آمریکا تبدیل شد و امروزه نیز، کامیکازه براى ژاپنى ها مورد تقدیر و تحسین است.3
حضرت امام رحمه الله در تقدیر و تأیید عملیات استشهادى شهید حسین فهمیده، از او به عنوان «رهبر» نام برد. به هر حال اگر این حرکات از زاویه دینى و انقلابى و نیز شرایط کنونى نگریسته نشود، طبیعى است که نمى توان در داورى منصف و جامع عمل کرد4.
[از سوى دیگر مجموعه عملیات هاى استشهادى فلسطینیان، آثار و نتایج بسیار مطلوبى در برداشته و به اسرائیل و تمامى پشتیبانان آن فهمانده است که ملّت فلسطین، زنده و بیدار است و هرگز تسلیم نابودى و نقشه هاى شوم آنان نمى شود] و همچنین باعث شده تا مهم ترین مسئله اسرائیل (تأمین امنیت) را ـ که براى آن هزینه هاى بسیار زیادى متحمل شده اند ـ با چالش هاى جدّى مواجه کند و خواب راحت را از دیدگان آنان برباید.
در اسلام هدف از جنگ دفاعى، رفع حمله، سرکوب پیمان شکنان و تجاوزگران بیگانه، بیرون راندن آنان از سرزمین هاى اشغالى، آزادسازى آن مناطق، دفاع از جان و مال مسلمانان و عقیده و مرام اسلامى است. انجام دادن این نوع جهاد ـ که در زمره واجبات عینى است ـ بر تمامى مسلمانان، اعم از زن و مرد، در کلیه قرون و اعصار و مادام العمر لازم الاجرا است.5
آیات متعددى از قرآن کریم مسلمانان را به جهاد دفاعى ترغیب مى کند: «وَ قاتِلُوا فِى سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یقاتِلُونَکمْ»6؛ «و در راه خدا جهاد کنید با کسانى که با شما مى جنگند» و «اُقْتُلُوهُمْ حَیثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیثُ أَخْرَجُوکمْ ...»7؛ «هر جا مشرکان را یافتید بکشید و از شهر و دیارشان برانید، چنان که آنان شما را از وطن آواره کردند».
از دیدگاه حقوق بین الملل نیز، طبق ماده 51 منشور، حق دفاع براى ملت مظلوم فلسطین وجود دارد و این حق طبیعى براى آنان به رسمیت شناخته شده است. آنان مى توانند براى جلوگیرى از تجاوز و یا گسترش آن، اقدامات لازم را انجام داده و همه گونه آمادگى دفاعى و رزمى را براى خود فراهم آورند و عملاً براى سرکوب خصم از آن استفاده کنند.8
اولین شرط دفاع مشروع از دیدگاه حقوق بین الملل، مقابله با تجاوز مسلحانه است که بر اساس تعریف مجمع عمومى ملل متحد از تجاوز، دولت اسرائیل متجاوز محسوب مى شود. بر اساس ماده اول قطعنامه، تجاوز عبارت است از: «کاربرد نیروى مسلح به وسیله یک دولت، علیه حاکمیت، تمامیت ارضى و یا استقلال سیاسى دولتى دیگر؛ یا کاربرد نیروى مسلح در راه هایى مغایر منشور ملل متحد»9. مسلما دولت نامشروع و غاصب اسرائیل مصداق واقعى متجاوز است و حق دفاع و مقابله به مثل براى فلسطینیان، کاملاً مشروع است. البته چه بسا رژیم صهیونیستى نیز از این مواد قانونى سوء استفاده نموده، مبارزان فلسطینى را به عنوان تروریسم معرفى کند! اما آنچه مهم است، آشنایى افکار عمومى با مبانى اسلامى و اصول حقوق بشر است که با استناد به آن، بتوان از مقاومت و مبارزه مشروع فلسطینیان دفاع کرد و نزد وجدان عمومى جهانیان، احقاق حق فلسطینیان را به رسمیت شناساند.
عملیات استشهادى، جوانه هاى امید به پیروزى را در قلب ملّت مظلوم فلسطین، رویانیده و انتفاضه مردمى فلسطین را به حرکتى زنده، پویا و پرتوان، تبدیل کرده است. در هر صورت عملیات استشهادى ملّت فلسطین در شرایط کنونى، از مصادیق جهاد دفاعى است که از نظر اسلام و حکم عقل و حقوق بین الملل، امرى کاملاً مشروع است.
پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: فصلنامه حضور، ویژه فلسطین، بهار 1381، ش 40، صص 24ـ31.
2. همان.
3. ناصرپور، حسن، عملیات استشهادى در فلسطین، ص 70.
4. همان.
5. محمدرضا ضیائى بیگدلى، اسلام و حقوق بین الملل، تهران، ص 128.
6. بقره 2، آیه 190.
7. همان، آیه 191.
8. اسلام و حقوق بین الملل عمومى، دفتر همکارى حوزه و دانشگاه، ص 26.
9. به نقل از: نشریه «مرکز مطالعات عالى بین الملل» اسفند 1365، مقاله «مفهوم تجاوز در حقوق بین الملل».
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده ویژه ماه مبارک رمضان، گروه محققان، دفتر نشر معارف، 1385.
