اثر انفاق ریایی
پرسش :
آیا انفاق به خاطر ریا و یا نیات دیگر غیر الهی اثری برای انفاق کننده به همراه دارد؟
پاسخ :
بر اساس آیات قرآن کریم یکی از شرایط «انفاق» آن است که تنها براى جلب رضایت پروردگار باشد، نه براى ریا و خودنمایى، یا جلب آراى دیگران در انتخابات، یا تعریف و تمجید مردم، یا به قصد جمع کردن مرید و مشترى، و امورى از این قبیل، بلکه تنها و تنها به منظور جلب رضاى الهى باشد.
به دو آیه از آیات قرآن مجید توجّه کنید که یکى انفاق به قصد خدا و دیگرى انفاق به منظور ریا و خودنمایى را به تصویر مى کشد.
در آیه شریفه 264 سوره بقره انفاق ریاکارانه را این چنین بیان مى کند:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الاَذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَان عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لاَّ یَقْدِرُونَ عَلَى شَىْء مِّمَّا کَسَبُوا وَ اللهُ لاَ یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»(1)؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نسازید؛ همانند کسى که مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى کند؛ و به خدا و روز رستاخیز ایمان نمى آورد؛ [عمل] او همچون قطعه سنگى است که بر آن [قشر نازکى از] خاک باشد؛ [و بذرهایى در آن افشانده شود] و رگبارى بر آن ببارد، [و همه خاکها و بذرها را بشوید] و آن را صاف [و خالى از خاک و بذر] رها کند. آنها از کارى که انجام داده اند، چیزى به دست نمى آورند؛ و خداوند گروه کافران را هدایت نمى کند».
دو نکته در این آیه شریفه قابل توجّه است: نخست این که در روایات آمده است که وقتى به «یا ایّها الذین آمنوا» مى رسید لبیّک بگویید؛(2) یعنى تک تک مسلمانان بلکه تمام افراد بشر مخاطب آیات قرآنند و باید به مضمون آن عمل کنند. دیگر این که کار انسان ریاکار پایه و ریشه و اساسى ندارد، به همین دلیل بدون دوام است. مردم به زودى متوجّه ریاکارى او مى شوند، و در پى آن نه در نزد خدا آبرویى خواهد داشت، و نه رویى در نزد خلق خدا.
آیه شریفه فوق تصویر گویایى از انفاق بدون قصد قربت را ارائه می کند.
آیه شریفه 265 سوره بقره انفاق خالصانه را به تصویر مى کشد. توجّه فرمایید:
«وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللهِ وَ تَثْبِیتاً مِّنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّة بِرَبْوَة أَصَابَهَا وَابِلٌ فَأَتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَّمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛ (و [عمل] کسانى که اموال خود را براى خشنودى خدا، و پایدار ساختن [فضایل انسانى در] روح خود، انفاق مى کنند، همچون باغى است که در نقطه بلندى باشد، و بارانهاى درشت به آن برسد، و میوه خود را دو چندان دهد و اگر باران درشت به آن نرسد، بارانى نرم به آن مى رسد. [و در هر حال، شاداب و باطراوت است] و خداوند به آن چه انجام مى دهد بیناست).
طبق این آیه شریفه خلوص در انفاق، فضایل اخلاقى درون وجود انسان را پابرجا، و بخل و دنیاپرستى را دور، و سخاوت را ثابت و پابرجا مى کند. آرى، هر کارى باید براى رضاى خدا باشد تا ثمربخش باشد، و فضایل اخلاقى را در انسان پرورش دهد. افرادى که براى رضاى خدا کار مى کنند آثار آنها ماندگار و پرجاذبه است. مساجد پر رونق، کتاب هاى پرخواننده، مدارسى که شخصیت هاى مهمّى را تحویل جامعه داده، همه نشان از اخلاص بانیان آن دارد، و به همان نسبت که اخلاص بانیان بیشتر است، آثار آنها ماندگارتر و پرجاذبه تر خواهد بود.
پی نوشت:
(1). سوره بقره، آیه 264.
(2). تهذیب الأحکام، طوسى، محمد بن الحسن، محقق / مصحح: خرسان، حسن، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 124، باب (کیفیة الصلاة و صفتها و شرح الإحدى و خمسین رکعة و ترتیبها و القراءة فیها و التسبیح فی رکوعها و سجودها و القنوت فیها و المفروض من ذلک و المسنون).
منبع: از تو سوال مى کنند، ناصر مکارم شیرازى، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب (ع)، قم، 1387.
بر اساس آیات قرآن کریم یکی از شرایط «انفاق» آن است که تنها براى جلب رضایت پروردگار باشد، نه براى ریا و خودنمایى، یا جلب آراى دیگران در انتخابات، یا تعریف و تمجید مردم، یا به قصد جمع کردن مرید و مشترى، و امورى از این قبیل، بلکه تنها و تنها به منظور جلب رضاى الهى باشد.
به دو آیه از آیات قرآن مجید توجّه کنید که یکى انفاق به قصد خدا و دیگرى انفاق به منظور ریا و خودنمایى را به تصویر مى کشد.
در آیه شریفه 264 سوره بقره انفاق ریاکارانه را این چنین بیان مى کند:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الاَذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَان عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لاَّ یَقْدِرُونَ عَلَى شَىْء مِّمَّا کَسَبُوا وَ اللهُ لاَ یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»(1)؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نسازید؛ همانند کسى که مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى کند؛ و به خدا و روز رستاخیز ایمان نمى آورد؛ [عمل] او همچون قطعه سنگى است که بر آن [قشر نازکى از] خاک باشد؛ [و بذرهایى در آن افشانده شود] و رگبارى بر آن ببارد، [و همه خاکها و بذرها را بشوید] و آن را صاف [و خالى از خاک و بذر] رها کند. آنها از کارى که انجام داده اند، چیزى به دست نمى آورند؛ و خداوند گروه کافران را هدایت نمى کند».
دو نکته در این آیه شریفه قابل توجّه است: نخست این که در روایات آمده است که وقتى به «یا ایّها الذین آمنوا» مى رسید لبیّک بگویید؛(2) یعنى تک تک مسلمانان بلکه تمام افراد بشر مخاطب آیات قرآنند و باید به مضمون آن عمل کنند. دیگر این که کار انسان ریاکار پایه و ریشه و اساسى ندارد، به همین دلیل بدون دوام است. مردم به زودى متوجّه ریاکارى او مى شوند، و در پى آن نه در نزد خدا آبرویى خواهد داشت، و نه رویى در نزد خلق خدا.
آیه شریفه فوق تصویر گویایى از انفاق بدون قصد قربت را ارائه می کند.
آیه شریفه 265 سوره بقره انفاق خالصانه را به تصویر مى کشد. توجّه فرمایید:
«وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللهِ وَ تَثْبِیتاً مِّنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّة بِرَبْوَة أَصَابَهَا وَابِلٌ فَأَتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَّمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛ (و [عمل] کسانى که اموال خود را براى خشنودى خدا، و پایدار ساختن [فضایل انسانى در] روح خود، انفاق مى کنند، همچون باغى است که در نقطه بلندى باشد، و بارانهاى درشت به آن برسد، و میوه خود را دو چندان دهد و اگر باران درشت به آن نرسد، بارانى نرم به آن مى رسد. [و در هر حال، شاداب و باطراوت است] و خداوند به آن چه انجام مى دهد بیناست).
طبق این آیه شریفه خلوص در انفاق، فضایل اخلاقى درون وجود انسان را پابرجا، و بخل و دنیاپرستى را دور، و سخاوت را ثابت و پابرجا مى کند. آرى، هر کارى باید براى رضاى خدا باشد تا ثمربخش باشد، و فضایل اخلاقى را در انسان پرورش دهد. افرادى که براى رضاى خدا کار مى کنند آثار آنها ماندگار و پرجاذبه است. مساجد پر رونق، کتاب هاى پرخواننده، مدارسى که شخصیت هاى مهمّى را تحویل جامعه داده، همه نشان از اخلاص بانیان آن دارد، و به همان نسبت که اخلاص بانیان بیشتر است، آثار آنها ماندگارتر و پرجاذبه تر خواهد بود.
پی نوشت:
(1). سوره بقره، آیه 264.
(2). تهذیب الأحکام، طوسى، محمد بن الحسن، محقق / مصحح: خرسان، حسن، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 124، باب (کیفیة الصلاة و صفتها و شرح الإحدى و خمسین رکعة و ترتیبها و القراءة فیها و التسبیح فی رکوعها و سجودها و القنوت فیها و المفروض من ذلک و المسنون).
منبع: از تو سوال مى کنند، ناصر مکارم شیرازى، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب (ع)، قم، 1387.
