ریا در روایات اسلامی
پرسش :
روایات اسلامی خطر ریا در اعمال انسان را چگونه بیان داشته اند؟
پاسخ :
در احادیث اسلامى فوق العاده به این مسأله اهمّیّت داده شده و ریاکارى به عنوان یکى از خطرناکترین گناهان معرفى شده است که به گوشه اى از آن در ذیل اشاره مى شود:
1 ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مى خوانیم: «اَخْوَفُ ما اَخافُ عَلَیکُمْ اَلرِّیا وَالشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةُ»(1)؛ (خطرناکترین چیزى که از آن بر شما مى ترسم ریاکارى و شهوت پنهانى است).
ظاهراً منظور از شهوت پنهانى همان انگیزه هاى مخفى ریاکارى است.
2 ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «اَدْنَى الرِّیاءِ شِرْکٌ»(2)؛ (کمترین ریا شرک به خداست).
3 ـ باز از همان حضرت آمده است که فرمودند: «لایَقْبَلُ اللّهُ عَمَلاً فیهِ مِقْدارُ ذَرَّة مِنْ رِیاء»(3)؛ (خداوند عملى را که ذرّه اى از ریا در آن باشد قبول نمى کند).
4 ـ در حدیث دیگرى از همان بزرگوار آمده است «اِنَّ المُرائِى یُنادى عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ یا فاجِرُ یا غادِرُ یامُرائى ضَلَّ عَمَلُکَ وَ حَبَطَ اَجْرُکَ اِذْهَبْ فَخُذْ اَجْرَکَ مِمَّنْ کُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ»(4)؛ (روز قیامت شخص ریا کار را صدا مى کنند و مى گویند اى فاجر! اى حیله گر پیمان شکن! و اى ریاکار! اعمال تو گم شد و اجر تو نابود گشت برو و پاداش خود را از کسى که براى او عمل کردى بگیر).
5 ـ یکى از اصحاب مى گوید: پیامبر(صلى الله علیه و آله) را گریان دیدم، عرض کردم: چرا گریه مى کنید؟ فرمودند: «اِنّى تَخَوَّفْتُ عَلى اُمَّتى الشِّرْکَ، َامّا اِنَّهُمْ لایَعَبُدُونَ صَنَماً وَ لا شَمْساً وَ لا قَمَراً وَ لا حَجَراً، وَ لکِنَّهُمْ یُرائُونَ بِاَعْمالِهِمْ»(5)؛ (من بر امتّم از شرک و چند گانه پرستى بیمناکم! بدانید آنها بت نخواهند پرستید و نه خورشید و ماه و قطعات سنگ را، ولى در اعمالشان ریا مى کنند و از این طریق وارد وادى شرک مى شوند).
6 ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت(صلى الله علیه و آله) نقل شده است که فرمودند: «اِنَّ الْمَلَکَ لَیَصْعَدُ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ فَاِذا صَعَدَ بِحَسَناتِهِ یَقُولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اِجْعَلُوها فى سِجِّین اِنَّهُ لَیْسَ اِیّاىَ اَرادَ بِها»(6)؛ (فرشته عمل بنده اى را با شادى به آسمان مى برد هنگامى که حسنات او را به بالا مى برد خداوند عزّوجل مى فرماید آن را در جهنّم قرار دهید، او عمل خود را به نیّت من انجام نداده است).
7 ـ باز در حدیث دیگرى از همان حضرت(صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «یَقُولُ اللّهُ سُبْحانَهُ اِنّى اَغْنَىَ الشُّرَکاءِ فَمَنْ عَمِلَ عَمَلاً ثُمَّ اَشْرَکَ فیْهِ غَیْرى فَاَنَا مِنْهُ بَرِىءٌ وَ هُوَ لِلَّذى اَشْرَکَ بِهِ دُونى»(7)؛ (خداوند سبحان مى فرماید: من بى نیازترین شریکانم، هرکس عملى بجا آورد و غیر مرا در آن شریک کند من از او بیزارم، و این عمل از آنِ کسى است که شریک قرار داده نه از آنِ من).
این هفت حدیث پر معنى و تکان دهنده که همه از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه و آله) نقل شده است بخوبى نشان مى دهد گناه ریا به قدرى عظیم است که چیزى با آن برابرى نمى کند و این به خاطر آثار بسیار بدى است که ریا در فرد و جامعه و در جسم و روح انسان ایجاد مى کند.
از امامان معصوم(علیهم السلام) احادیث تکان دهنده اى دیده مى شود، از جمله:
8 ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که از جدّش نقل مى کند: «سَیَأْتى عَلَى النّاسِ زَمانٌ تَخْبُثُ فیهِ سَرائِرهمْ وَ تَحُسنُ فیهِ عَلانِیَّتُهُم، طَمَعاً فى الدُّنیا لایُریدُونَ ما بِهِ عِنْدَ رَبِّهِم یَکُونُ دِیُنهُم رِیاءً، لایُخالِطُهُمْ خَوْفٌ یَعُمُّهُمُ اللّهُ بِعِقاب فَیَدْعُونَهُ دُعاءَ الْغَریقِ فَلایَسْتَجِیبُ لَهُمْ»(8)؛ (زمانى بر مردم فرا مى رسد که باطن آنها آلوده و ظاهرشان زیبا است، و این به خاطر طمع در دنیا مى باشد، هرگز آنچه را نزد پروردگارشان است اراده نمى کنند، دین آنها ریا است، و خوف خدا در قلبشان نیست، خداوند مجازاتى فراگیر بر آنها مى فرستد و آنها همچون فرد غریق او را مى خوانند ولى دعاى آنان را اجابت نمى کند).
9 ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «کُلُّ رِیاء شِرْکٌ اِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِلنّاسِ کانَ ثَوابُهُ لِلنّاسِ وَ مَنْ عَمِلَ لِلّهِ کانَ ثَوابُهُ عَلَى اللّهِ»(9)؛ (هر ریائى شرک است، هر کس براى مردم عمل کند پاداش او بر مردم است، و هر کس براى خدا عمل کند ثوابش بر خداست).
10 ـ در حدیثى از امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى خوانیم: «الْمُرائى ظَاهِرُهُ جَمیلٌ وَ باطِنُهُ عَلیلٌ ...»(10)؛ (ریا کار ظاهر عملش زیبا و باطنش زشت و بیمار است).
و نیز فرمودند: «ما اَقْبَحَ بِاْلاِنْسانِ باطِناً عَلیلاً وَ ظاهِراً جَمیلاً»(11)؛ (چه زشت است که باطن انسان خراب و بیمار و ظاهرش زیبا باشد).
و در این زمینه روایات از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) و ائمّه هدى(علیهم السلام) بسیار فراوان است.
پی نوشت:
(1). المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ملا محسن فیض کاشانى، محقق/ مصحح: غفاری، على اکبر، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، چاپ چهارم، 1417 هجرى قمرى، ج 6، ص 141، (و أما الأخبار ...).
(2). همان.
(3). همان.
(4). همان.
(5). همان.
(6). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 2، ص 295، باب «الریاء ...».
(7). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 69، ص 304، باب 116 «الریاء ...».
(8). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 2، ص 296، باب «الریاء ...».
(9). همان، ج 2، ص 293، باب «الریاء ...».
(10). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق/ مصحح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ دوم، 1410 ق، ص 84، حدیث 1613.
(11). همان، ص 696، حدیث 209.
منبع: اخلاق در قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازى، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام، 1377.
در احادیث اسلامى فوق العاده به این مسأله اهمّیّت داده شده و ریاکارى به عنوان یکى از خطرناکترین گناهان معرفى شده است که به گوشه اى از آن در ذیل اشاره مى شود:
1 ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مى خوانیم: «اَخْوَفُ ما اَخافُ عَلَیکُمْ اَلرِّیا وَالشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةُ»(1)؛ (خطرناکترین چیزى که از آن بر شما مى ترسم ریاکارى و شهوت پنهانى است).
ظاهراً منظور از شهوت پنهانى همان انگیزه هاى مخفى ریاکارى است.
2 ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «اَدْنَى الرِّیاءِ شِرْکٌ»(2)؛ (کمترین ریا شرک به خداست).
3 ـ باز از همان حضرت آمده است که فرمودند: «لایَقْبَلُ اللّهُ عَمَلاً فیهِ مِقْدارُ ذَرَّة مِنْ رِیاء»(3)؛ (خداوند عملى را که ذرّه اى از ریا در آن باشد قبول نمى کند).
4 ـ در حدیث دیگرى از همان بزرگوار آمده است «اِنَّ المُرائِى یُنادى عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ یا فاجِرُ یا غادِرُ یامُرائى ضَلَّ عَمَلُکَ وَ حَبَطَ اَجْرُکَ اِذْهَبْ فَخُذْ اَجْرَکَ مِمَّنْ کُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ»(4)؛ (روز قیامت شخص ریا کار را صدا مى کنند و مى گویند اى فاجر! اى حیله گر پیمان شکن! و اى ریاکار! اعمال تو گم شد و اجر تو نابود گشت برو و پاداش خود را از کسى که براى او عمل کردى بگیر).
5 ـ یکى از اصحاب مى گوید: پیامبر(صلى الله علیه و آله) را گریان دیدم، عرض کردم: چرا گریه مى کنید؟ فرمودند: «اِنّى تَخَوَّفْتُ عَلى اُمَّتى الشِّرْکَ، َامّا اِنَّهُمْ لایَعَبُدُونَ صَنَماً وَ لا شَمْساً وَ لا قَمَراً وَ لا حَجَراً، وَ لکِنَّهُمْ یُرائُونَ بِاَعْمالِهِمْ»(5)؛ (من بر امتّم از شرک و چند گانه پرستى بیمناکم! بدانید آنها بت نخواهند پرستید و نه خورشید و ماه و قطعات سنگ را، ولى در اعمالشان ریا مى کنند و از این طریق وارد وادى شرک مى شوند).
6 ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت(صلى الله علیه و آله) نقل شده است که فرمودند: «اِنَّ الْمَلَکَ لَیَصْعَدُ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ فَاِذا صَعَدَ بِحَسَناتِهِ یَقُولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اِجْعَلُوها فى سِجِّین اِنَّهُ لَیْسَ اِیّاىَ اَرادَ بِها»(6)؛ (فرشته عمل بنده اى را با شادى به آسمان مى برد هنگامى که حسنات او را به بالا مى برد خداوند عزّوجل مى فرماید آن را در جهنّم قرار دهید، او عمل خود را به نیّت من انجام نداده است).
7 ـ باز در حدیث دیگرى از همان حضرت(صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «یَقُولُ اللّهُ سُبْحانَهُ اِنّى اَغْنَىَ الشُّرَکاءِ فَمَنْ عَمِلَ عَمَلاً ثُمَّ اَشْرَکَ فیْهِ غَیْرى فَاَنَا مِنْهُ بَرِىءٌ وَ هُوَ لِلَّذى اَشْرَکَ بِهِ دُونى»(7)؛ (خداوند سبحان مى فرماید: من بى نیازترین شریکانم، هرکس عملى بجا آورد و غیر مرا در آن شریک کند من از او بیزارم، و این عمل از آنِ کسى است که شریک قرار داده نه از آنِ من).
این هفت حدیث پر معنى و تکان دهنده که همه از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه و آله) نقل شده است بخوبى نشان مى دهد گناه ریا به قدرى عظیم است که چیزى با آن برابرى نمى کند و این به خاطر آثار بسیار بدى است که ریا در فرد و جامعه و در جسم و روح انسان ایجاد مى کند.
از امامان معصوم(علیهم السلام) احادیث تکان دهنده اى دیده مى شود، از جمله:
8 ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که از جدّش نقل مى کند: «سَیَأْتى عَلَى النّاسِ زَمانٌ تَخْبُثُ فیهِ سَرائِرهمْ وَ تَحُسنُ فیهِ عَلانِیَّتُهُم، طَمَعاً فى الدُّنیا لایُریدُونَ ما بِهِ عِنْدَ رَبِّهِم یَکُونُ دِیُنهُم رِیاءً، لایُخالِطُهُمْ خَوْفٌ یَعُمُّهُمُ اللّهُ بِعِقاب فَیَدْعُونَهُ دُعاءَ الْغَریقِ فَلایَسْتَجِیبُ لَهُمْ»(8)؛ (زمانى بر مردم فرا مى رسد که باطن آنها آلوده و ظاهرشان زیبا است، و این به خاطر طمع در دنیا مى باشد، هرگز آنچه را نزد پروردگارشان است اراده نمى کنند، دین آنها ریا است، و خوف خدا در قلبشان نیست، خداوند مجازاتى فراگیر بر آنها مى فرستد و آنها همچون فرد غریق او را مى خوانند ولى دعاى آنان را اجابت نمى کند).
9 ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «کُلُّ رِیاء شِرْکٌ اِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِلنّاسِ کانَ ثَوابُهُ لِلنّاسِ وَ مَنْ عَمِلَ لِلّهِ کانَ ثَوابُهُ عَلَى اللّهِ»(9)؛ (هر ریائى شرک است، هر کس براى مردم عمل کند پاداش او بر مردم است، و هر کس براى خدا عمل کند ثوابش بر خداست).
10 ـ در حدیثى از امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى خوانیم: «الْمُرائى ظَاهِرُهُ جَمیلٌ وَ باطِنُهُ عَلیلٌ ...»(10)؛ (ریا کار ظاهر عملش زیبا و باطنش زشت و بیمار است).
و نیز فرمودند: «ما اَقْبَحَ بِاْلاِنْسانِ باطِناً عَلیلاً وَ ظاهِراً جَمیلاً»(11)؛ (چه زشت است که باطن انسان خراب و بیمار و ظاهرش زیبا باشد).
و در این زمینه روایات از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) و ائمّه هدى(علیهم السلام) بسیار فراوان است.
پی نوشت:
(1). المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ملا محسن فیض کاشانى، محقق/ مصحح: غفاری، على اکبر، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، چاپ چهارم، 1417 هجرى قمرى، ج 6، ص 141، (و أما الأخبار ...).
(2). همان.
(3). همان.
(4). همان.
(5). همان.
(6). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 2، ص 295، باب «الریاء ...».
(7). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 69، ص 304، باب 116 «الریاء ...».
(8). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 2، ص 296، باب «الریاء ...».
(9). همان، ج 2، ص 293، باب «الریاء ...».
(10). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق/ مصحح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ دوم، 1410 ق، ص 84، حدیث 1613.
(11). همان، ص 696، حدیث 209.
منبع: اخلاق در قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازى، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام، 1377.
