احکام بیع | معاملات بورس: سوال چهار

پرسش :

بخشى از معاملات الکترونیکى که از طریق شبکه اینترنت با بنگاه ها وشرکت هاى بازرگانى خارجى صورت مى گیرد به شرح زیر است: موارد قابل خرید و فروش شامل سهام شرکت هاى معتبر جهانى، شاخص هاى سهام مجموع چند شرکت، کالاهاى گوناگون که در حجم بالا معامله مى شود، فلزات گرانبها وارزهاى معتبر جهان که به شرح ذیل تفکیک مى گردد: در این نوع معاملات از دلار آمریکا به عنوان ارز اصلى استفاده مى شود و با تغییرات شرایط اقتصادى و تجارى در قطب هاى صنعتى و تجارى جهان، قیمت ارزهاى فوق در مقابل دلار تغییر مى کند و امکان خرید و فروش این ارزها براى معامله کنندگان به وجود مى آید. نحوه انجام کار: ابتدا معامله کننده سرمایه مورد نظر خود را به حسابى به نام در یکى از بنگاه ها یا شرکت هاى ذکر شده که داراى امکانات اینترنتى هستند، انتقال مى دهد وبعد با توجّه به دانش خود نسبت به هر یک از موارد قابل خرید و فروش، اقدام به معامله مى نماید. معمولاً هر فرد در یک یا چند مورد از کالاهاى فوق تخصّص دارد و با توجّه به اطّلاعاتى که به صورت لحظه اى از طریق اینترنت از بازارهاى مختلف جهان در اختیارش قرار مى گیرد، پس از تجزیه و تحلیل لازم اقدام به خرید و فروش مى نماید. لازم به ذکر است در این نوع تجارت امکان انجام معاملات به صورت سَلَف وجود دارد و معامله کننده در صورت نیاز مى تواند اقدام به پیش خرید و یا پیش فروش نماید و پس از مدّتى با انجام عکس این عمل کل قرارداد را تکمیل کند. معمولاً در این نوع تجارت، بانک ها و بنگاه هاى تجارى با اعطاى اعتبار به تجّار امکان انجام خرید و فروش روى حجم مشخّصى از کالاهاى فوق را که از پیش سرمایه گذاشته شده است را فراهم مى نماید و بعد از انجام کلّ معامله سهمى را به نسبت کار انجام شده ونوع کالا براى خود اختصاص مى دهند. این اعتبار بعد از انتقال پول به بنگاه یا شرکت طرف قرارداد به شخص اعطا مى گردد و فقط براى خرید و فروش موارد فوق در همان بنگاه یا شرکت قابل استفاده مى باشد. میزان آن معمولاً 5 تا 10 برابر پول اصلى است که به بنگاه فوق انتقال داده شده وبدین وسیله این امکان را براى معامله گر به وجود مى آورد تا روى مقدار بیشترى از کالاهاى فوق معامله کند، تا با این روش بتواند سود بیشترى بدست آورد. البتّه در صورت اشتباه محاسبه و دید غلط نسبت به بازار، این سیستم ضرر بیشترى را به همان نسبت نصیب معامله گر خواهد نمود. ضمناً در این نوع معاملات و قراردادها به هیچ وجه سود تضمین شده و مداوم وجود ندارد و سود و ضرر در رابطه مستقیم با دانش و اطّلاعات به روز شخص و وضعیّت بازار است. نظر حضرتعالى در مورد معاملات مذکور چیست؟

پاسخ :
این معاملات چند صورت دارد که بعضى صحیح و بعضى باطل است:
الف) اگر جنبه صورى داشته باشد و سهام و جنس اصلاً وجود خارجى نداشته باشد معامله باطل است.
ب) معامله جدّى است و سهامى وجود دارد ولى مجهول است یعنى نوع کارخانه، شرکت و میزان سرمایه گذارى آن و مؤسّساتى که مى خواهند در آن شریک شوند و شرایط آن براى او مشخّص نیست، این نوع معامله نیز باطل است.
ج) معاملاتى که با پول هاى حاصل از تحصیلات اعتبارى توأم با ربا حاصل مى شود، آن نیز صحیح نیست.
د) معاملاتى که جدّى است و شرایط آن مشخّص است و حداقل یکى از دو طرف معامله (جنس یا پول) در اختیار طرف مقابل قرار مى گیرد و جنبه تسهیلات اعتبارى ربوى ندارد صحیح است.

منبع: استفتائات جدید، آیت‌‌ الله العظمی مکارم شیرازی دام ظله، جلد 4، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه ‌السلام، 1393.