مناظرات امام رضا (ع) درسی برای علمای جهان اسلام

پرسش :

مناظرات امام رضا (علیه السلام) چه ره آورد و پیام هایی برای علما و دانشمندان جهان اسلام در عصر حاضر دارد؟

پاسخ :
مناظرات امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) مسئله ای تاریخی و متعلق به گذشته نیست، بلکه از نظر پاسداری از حریم اسلام و حفط مکتب، سرمشق پر اهمیت و بسیار جامعی برای امروز و هر زمان دیگر است.

جالب این است که در آن روز وسایل ارتباط جمعی مثل امروز گسترده نبود، ولی امام (علیه السلام) از جلسات مناظره دربار مأمون به عنوان یکی از مؤثرترین وسایل ارتباط جمعی آن روز بهره کافی گرفت؛ زیرا اخبار این جلسات به دلیل شرایط خاص حاکم بر آن، در سرتاسر کشورهای اسلامی پخش می شد.

امام از این طریق نه تنها توطئه های تخریبی مأمون را خنثی فرمود و او را ناکام گذاشت، بلکه جامعه اسلامی آن روز را که در شرایط بسیار حساسی از نظر فکری و فرهنگی به سر می برد، از انحراف رهایی بخشید. آری بعید نیست یکی از دلایل امام برای پذیرش ولایت عهدی تحمیلی مأمون، انجام این رسالت بزرگ باشد.(دقت کنید)

کیفیت برخورد آن حضرت با پیروان مکاتب مختلف نیز از جهات متعددی برای ما درس آموز و الهام بخش است؛ از جمله:

1. برخورد اسلام با پیروان مکتب های دیگر قبل از هر چیز باید برخورد منطقی باشد. تا جنگ را بر مسلمانان تحمیل نکرده اند، آنان نباید دست به اسلحه برند و از منطق و استدلال چشم بپوشند. اسلام در گذشته، از طریق تبلیغ و منطق پیش رفته است و در آینده نیز چنین خواهد بود. «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ».(1)

2. قدرت منطق اسلام به قدری است که از منطق مکتب های دیگر ابداً واهمه ندارد، و به همین دلیل، در تاریخ اسلام به همه آن ها مجال کافی داده شده است تا عقاید خود را نشر دهند و پاسخ خود را بشنوند. حتی به کسانی که اصلاً ایمان به خدا و مکتب انبیا نداشتند، آزادی بحث داده می شد، هر چند متأسفانه آنها از این آزادی سوء استفاده کردند و برنامه ها به شکل دیگری در آمد و توطئه های گوناگون شروع شد، اقدامات تخریبی ادامه یافت و آن چه ما مایل نبودیم بشود، شد.

3. علمای اسلام در هر زمان باید از تمام مکاتب و مذاهب باخبر باشند و باید بتوانند با منطق خودشان با آنان سخن بگویند و برتری آیین اسلام را بر هر مکتب دیگر اثبات کنند. بنابراین، بحث و گفت وگو درباره تمام مکتب ها ـ بدون استثنا ـ باید در متن دروس حوزه های علمیّه باشد.

4. در میان علمای اسلام باید کسانی باشند که با زبان های زنده دنیا آشنایی داشته باشند و بتوانند به هنگام لزوم، بدون وساطت مترجمان که گاه بر اثر ناآگاهی و گاه برای اعمال غرض شخصی، مسائل را تحریف می کنند، با اهل زبان های دیگر سخن بگویند. از این جا ضرورت تدریس زبان های خارجی در کنار دروس حوزه های علمیّه احساس می شود.

5. علمای اسلام باید از وسایل ارتباط جمعی موجود در جهان حداکثر بهره گیری را داشته باشند و صدای اسلام و تعلیمات قرآن را به گوش همه جهانیان برسانند. بدیهی است که این کار بدون وجود یک حکومت نیرومند اسلامی کار بسیار مشکلی است؛ چرا که حکومت های دیگر هرگز چنین فرصتی را به پیروان مکتب اسلام نمی دهند و نه تنها با سانسور شدید مانع از نشر دعوت اسلامی می شوند، بلکه با ایجاد خفقان و سلب آزادی نفس را در سینه ها حبس می کنند.

این ها قسمتی از درس ها و الهاماتی است که از برنامه مناظرات امام رضا (علیه السلام) می توان گرفت.

پی نوشت:
(1). سوره بقره، آیه 256.

منبع: مناظرات تاریخى امام رضا (علیه السلام)، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى (دام ظله)، مشهد: بنیاد پژوهش هاى اسلامى‏ آستان قدس رضوى، ‏1388 شمسی.