اثرات سازنده انتظار در روح و جان انسان
پرسش :
مسأله «انتظار» چه اثرات مثبتی در روح و جان انسان منتظر در شرایط و اوضاع کنونی جهان دارد؟
پاسخ :
برای بررسی دقیق و جامع از «مسئله انتظار» باید به سراغ پیامدهاى این انتظار در وضع کنونى جوامع اسلامى برویم و ببینیم: آیا ایمان به چنین ظهورى انسان را آن سان در افکار رؤیایى فرو مى برد که از وضع موجود خود غافل مى گردد، و تسلیم هر گونه شرایطى مى کند؟ یا اینکه براستى این عقیده یک نوع دعوت به قیام و سازندگى فرد و اجتماع است؟ آیا ایجاد تحرّک می کند یا رکود؟ آیا مسئولیت آفرین است یا مایه فرار از زیر بار مسئولیتها؟ و بالاخره آیا مخدّر است یا بیدار کننده؟
قبل از توضیح و بررسى این سؤالات توجه به یک نکته کاملا ضرورى است و آن اینکه سازنده ترین دستورات و عالى ترین مفاهیم هرگاه به دست افراد ناوارد، یا نالایق، یا سوء استفاده چی بیفتد ممکن است آن را چنان مسخ کنند که درست نتیجه اى برخلاف هدف اصلى بدهد و در مسیر بر ضدّ آن حرکت کند، و این نمونه هاى بسیار دارد و «مسئله انتظار» به طورى که خواهیم دید در ردیف همین مسائل است. به هر حال، براى رهایى از هر گونه اشتباه در محاسبه، در این گونه مباحث، باید به اصطلاح آب را از سرچشمه گرفت تا آلودگی هاى احتمالى نهرها و کانال هاى میان راه در آن اثر نگذارد.
به همین دلیل، ما در بحث انتظار مستقیما به سراغ متون اصلى اسلامى رفته و لحن گوناگون روایاتى را که روى «مسئله انتظار» تأکید مى کند مورد بررسى قرار مى دهیم تا از هدف اصلى آگاه شویم. اکنون با دقت به این چند روایت توجه کنید:
1. کسى از امام صادق (علیه السلام) پرسید چه مى گویید درباره کسى که داراى ولایت امامان است، و انتظار ظهور حکومت حق را مى کشد و در این حال از دنیا مى رود؟ امام (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: «هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ کَمَنْ کَانَ مَعَ رَسُولِ اللهِ»(1)؛ (او همانند کسى است که با رهبر این انقلاب در خیمه او [ستاد ارتش او] بوده باشد ـ سپس کمى سکوت کردند ـ و فرمودند مانند کسى است که با پیامبر اسلام [در مبارزاتش] همراه بوده است). این مضمون در روایات زیادى با تعبیرات مختلفى نقل شده است.
2. در بعضى «بِمَنْزِلَةِ الضَّارِبِ بِسَیْفِهِ فِی سَبِیلِ اللهِ»؛ (همانند شمشیرزنى در راه خدا).
3. و در بعضى دیگر «کَمَنْ قَارَعَ(2) مَعَ رَسُولِ اللهِ بِسَیْفِهِ»؛ (همانند کسى است که در خدمت پیامبر با شمشیر بر مغز دشمن بکوبد).
4. و در بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً تَحْتَ لِوَاءِ الْقَائِمِ»؛ (همانند کسى است که زیر پرچم قائم بوده باشد).
5. و در بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بَیْنَ یَدَی سَبِیلِ اللهِ»؛ (همانند کسى است که پیشِ روى پیامبر جهاد کند).
6. و بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ»؛ (همانند کسى است که با پیامبر(صلی الله علیه و آله) شهید شود).
این تشبیهاتِ هفتگانه که در مورد انتظار ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در این 6 روایت وارد شده بسیار پر معنى و روشنگر این واقعیت است که یک نوع رابطه و تشابه در میان «مسئله انتظار» و «جهاد» و مبارزه با دشمن، در آخرین شکل خود، وجود دارد.
7. در روایات متعددى نیز انتظار چنین حکومتى را داشتن، به عنوان بالاترین عبادت معرفى شده است. این مضمون در بعضى از احادیث از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و در بعضى از حضرت علی (علیه السلام) نقل شده است از جمله در حدیثى می خوانیم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللهِ عَزَّ وَ جَلّ»(3)؛ (بالاترین اعمال امت من انتظار فرج از ناحیه خدا کشیدن است)، و در حدیث دیگرى از پیامبر(صلی الله علیه و آله) می خوانیم: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ».(4) این حدیث اعمّ از اینکه انتظار فرج را به معنى وسیع کلمه بدانیم، و یا به مفهوم خاص یعنى انتظار ظهور مصلح جهانى باشد، اهمّیّت انتظار را در مورد بحث ما روشن مى سازد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق / مصحح: محدث، جلال الدین، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1371 هـ ق، چاپ دوم، ج 1، ص 174؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 هـ ق، چاپ دوم، ج 52، ص 126.
(2). قرع بسیفه، یعنى با شمشیرش بر فرق دشمن کوبید.
(3). کمال الدین و تمام النعمة، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، اسلامیة، تهران، 1395 هـ ق، چاپ دوم، ج 2، ص 644؛ بحار الأنوار، همان، ج 52، ص 128.
(4). کمال الدین و تمام النعمة، همان، ج 1، ص 287؛ بحار الأنوار، همان، ص 125.
منبع: مسأله انتظار، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (دام ظله)، ناشر: مطبوعاتی هدف، قم، بی تا.
برای بررسی دقیق و جامع از «مسئله انتظار» باید به سراغ پیامدهاى این انتظار در وضع کنونى جوامع اسلامى برویم و ببینیم: آیا ایمان به چنین ظهورى انسان را آن سان در افکار رؤیایى فرو مى برد که از وضع موجود خود غافل مى گردد، و تسلیم هر گونه شرایطى مى کند؟ یا اینکه براستى این عقیده یک نوع دعوت به قیام و سازندگى فرد و اجتماع است؟ آیا ایجاد تحرّک می کند یا رکود؟ آیا مسئولیت آفرین است یا مایه فرار از زیر بار مسئولیتها؟ و بالاخره آیا مخدّر است یا بیدار کننده؟
قبل از توضیح و بررسى این سؤالات توجه به یک نکته کاملا ضرورى است و آن اینکه سازنده ترین دستورات و عالى ترین مفاهیم هرگاه به دست افراد ناوارد، یا نالایق، یا سوء استفاده چی بیفتد ممکن است آن را چنان مسخ کنند که درست نتیجه اى برخلاف هدف اصلى بدهد و در مسیر بر ضدّ آن حرکت کند، و این نمونه هاى بسیار دارد و «مسئله انتظار» به طورى که خواهیم دید در ردیف همین مسائل است. به هر حال، براى رهایى از هر گونه اشتباه در محاسبه، در این گونه مباحث، باید به اصطلاح آب را از سرچشمه گرفت تا آلودگی هاى احتمالى نهرها و کانال هاى میان راه در آن اثر نگذارد.
به همین دلیل، ما در بحث انتظار مستقیما به سراغ متون اصلى اسلامى رفته و لحن گوناگون روایاتى را که روى «مسئله انتظار» تأکید مى کند مورد بررسى قرار مى دهیم تا از هدف اصلى آگاه شویم. اکنون با دقت به این چند روایت توجه کنید:
1. کسى از امام صادق (علیه السلام) پرسید چه مى گویید درباره کسى که داراى ولایت امامان است، و انتظار ظهور حکومت حق را مى کشد و در این حال از دنیا مى رود؟ امام (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: «هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ کَمَنْ کَانَ مَعَ رَسُولِ اللهِ»(1)؛ (او همانند کسى است که با رهبر این انقلاب در خیمه او [ستاد ارتش او] بوده باشد ـ سپس کمى سکوت کردند ـ و فرمودند مانند کسى است که با پیامبر اسلام [در مبارزاتش] همراه بوده است). این مضمون در روایات زیادى با تعبیرات مختلفى نقل شده است.
2. در بعضى «بِمَنْزِلَةِ الضَّارِبِ بِسَیْفِهِ فِی سَبِیلِ اللهِ»؛ (همانند شمشیرزنى در راه خدا).
3. و در بعضى دیگر «کَمَنْ قَارَعَ(2) مَعَ رَسُولِ اللهِ بِسَیْفِهِ»؛ (همانند کسى است که در خدمت پیامبر با شمشیر بر مغز دشمن بکوبد).
4. و در بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً تَحْتَ لِوَاءِ الْقَائِمِ»؛ (همانند کسى است که زیر پرچم قائم بوده باشد).
5. و در بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بَیْنَ یَدَی سَبِیلِ اللهِ»؛ (همانند کسى است که پیشِ روى پیامبر جهاد کند).
6. و بعضى دیگر «بِمَنْزِلَةِ مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ»؛ (همانند کسى است که با پیامبر(صلی الله علیه و آله) شهید شود).
این تشبیهاتِ هفتگانه که در مورد انتظار ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در این 6 روایت وارد شده بسیار پر معنى و روشنگر این واقعیت است که یک نوع رابطه و تشابه در میان «مسئله انتظار» و «جهاد» و مبارزه با دشمن، در آخرین شکل خود، وجود دارد.
7. در روایات متعددى نیز انتظار چنین حکومتى را داشتن، به عنوان بالاترین عبادت معرفى شده است. این مضمون در بعضى از احادیث از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و در بعضى از حضرت علی (علیه السلام) نقل شده است از جمله در حدیثى می خوانیم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللهِ عَزَّ وَ جَلّ»(3)؛ (بالاترین اعمال امت من انتظار فرج از ناحیه خدا کشیدن است)، و در حدیث دیگرى از پیامبر(صلی الله علیه و آله) می خوانیم: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ».(4) این حدیث اعمّ از اینکه انتظار فرج را به معنى وسیع کلمه بدانیم، و یا به مفهوم خاص یعنى انتظار ظهور مصلح جهانى باشد، اهمّیّت انتظار را در مورد بحث ما روشن مى سازد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق / مصحح: محدث، جلال الدین، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1371 هـ ق، چاپ دوم، ج 1، ص 174؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 هـ ق، چاپ دوم، ج 52، ص 126.
(2). قرع بسیفه، یعنى با شمشیرش بر فرق دشمن کوبید.
(3). کمال الدین و تمام النعمة، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، اسلامیة، تهران، 1395 هـ ق، چاپ دوم، ج 2، ص 644؛ بحار الأنوار، همان، ج 52، ص 128.
(4). کمال الدین و تمام النعمة، همان، ج 1، ص 287؛ بحار الأنوار، همان، ص 125.
منبع: مسأله انتظار، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (دام ظله)، ناشر: مطبوعاتی هدف، قم، بی تا.
