فلسفه وجوب نماز جمعه
پرسش :
با توجه به سفارش قرآن به نماز جمعه، فلسفه وجوب نماز جمعه چیست؟
پاسخ :
نماز جمعه، قبل از هر چیز یک عبادت بزرگ دسته جمعى است، و اثر عمومى عبادت را که تلطیف روح و جان و شستن دل از آلودگى‌هاى گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب مى‌باشد در بردارد به ویژه این که دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوا و پرهیزگارى است.
و اما از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگ‌ترین کنگره اسلامى مى‌باشد، و به همین دلیل در روایتى که از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم نقل کرده‌اند، آمده که جمعه حج کسانى است که براى شرکت در مراسم حج قدرت ندارند.1
در حقیقت، اسلام به سه اجتماع بزرگ اهمیت مى‌دهد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل مى‌شود، اجتماع هفتگى که در مراسم نماز جمعه است و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یک بار انجام مى‌گیرد.
نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم است به خصوص این که یکى از برنامه‌هاى خطیب در خطبه نماز جمعه، ذکر مسائل مهم سیاسى و اجتماعى و اقتصادى است و به این ترتیب این اجتماع عظیم و پرشکوه مى‌تواند منشأ برکات فراوانى شود؛ مانند:
الف) آگاهى بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى مهم اجتماعى و سیاسى؛
ب) ایجاد همبستگى و انسجام هر چه بیشتر میان صفوف مسلمانان، به گونه‌اى که دشمنان را به وحشت افکند و پشت آنان را بلرزاند؛
ج) تجدید روح دینى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان؛
د) جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى؛
ه) ذکر و یاد خداوند همان گونه که در سورۀ جمعه مى‌فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوا اذا نُودىَ لِلصَّلوٰةِ مِن یَومِ الجُمُعَةِ فَاسعَوا الىٰ ذِکرِ اللّٰهِ»2 به همین دلیل همیشه دشمنان اسلام، از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهاى اسلامى دقیقاً در آن رعایت شود بیم دارند. و نیز به همین دلیل نماز جمعه همیشه یک اهرم نیرومند سیاسى در دست حکومت‌ها بوده است، و حکومت‌هاى عدل هم چون حکومت پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم از آن بهترین بهره‌بردارى‌ها را به نفع اسلام مى‌کردند. امام خمینى قدس سره در این‌باره مى‌فرماید:
یکى از برکات این نهضت و انقلاب، همین اقامه نماز جمعه‌هاست، در صدر اسلام هم نمازجمعه و مساجد چنین وضعى داشتند که اجتماعات وسیله‌اى بودند براى رفع گرفتارى‌هاى مسلمین و تصمیم‌گیرى درباره مقابله با دشمنان اسلام...3
در طول تاریخ مواردى را مشاهده مى‌کنیم که هر کس مى‌خواست، بر ضد حکومتى قیام کند، نخست از شرکت در نماز جمعه او خوددارى مى‌کرد، چنان که در داستان عاشورا مى‌خوانیم که گروهى از شیعیان کوفه در خانه سلیمان بن صرد خزاعى جمع شدند، و نامه‌اى خدمت امام حسین علیه السلام فرستادند؛ در نامه آمده بود، نعمان بن بشیر والى بنى امیه بر کوفه، منزوى شده و ما در نماز جمعه او شرکت نمى‌کنیم، و چنانچه بدانیم شما به سوى ما حرکت کرده‌اید او را از کوفه بیرون خواهیم کرد.4
امام سجاد على بن الحسین علیهما السلام در صحیفۀ سجادیه مى‌فرماید: «اَللّٰهُمَّ انَّ هذٰا المقامَ لِخُلفائِکَ و اصفیائِکَ وَ مواضِع امنائِک فى الدَّرجةِ الرفیعةِ الّتىٖ اخْتَصَصْتَهُم بهٰا قَد ابْتَّزُوهٰا؛5 خدایا این (نماز جمعه و عید قربان) جایگاهى براى جانشینان و برگزیدگان تو و مکان امانتداران توست در آن درجات متعالى که مخصوص ایشان گردانیده‌اى، ولى دیگران به ناحق آن را ربوده‌اند.
گاه مى‌شود که دشمنان اسلام یک هفته تمام شبانه روز تبلیغات مسموم مى‌کنند، ولى با یک خطبه نماز جمعه و مراسم پرشکوه و حیات بخش آن، همه خنثى مى‌شود، روح تازه‌اى در کالبدها دمیده، و خون تازه‌اى در عروق جامعه اسلامى به حرکت در مى‌آید.
توجه به این نکته که طبق فقه شیعه در محدوده یک فرسخ در یک فرسخ بیش از یک نماز جمعه جائز نیست6 و حتى کسانى که در دو فرسخى (تقریباً 11 کیلومترى) از محل انعقاد جمعه قرار دارند در آن نماز شرکت مى‌کنند، روشن مى‌شود که عملاً در هر شهر کوچک یا بزرگ و حومه آن یک نماز جمعه بیشتر منعقد نخواهد شد، بنابراین، چنین اجتماعى، عظیم‌ترین اجتماع آن منطقه را تشکیل مى‌دهد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). بحارالانوار، ج 86، ص 197
(2). جمعه/ 9
(3). صحیفه نور، ج 17، ص 53
(4). ارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 37
(5). صحیفه سجادیه، دعاى 48
(6). نهایة‌الاحکام، علامه حلى، ج 2، ص 30؛ دروس، شهید اول، ج 1، ص 187؛ ذکرى، شهید اول، ص 234 و ...
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
نماز جمعه، قبل از هر چیز یک عبادت بزرگ دسته جمعى است، و اثر عمومى عبادت را که تلطیف روح و جان و شستن دل از آلودگى‌هاى گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب مى‌باشد در بردارد به ویژه این که دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوا و پرهیزگارى است.
و اما از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگ‌ترین کنگره اسلامى مى‌باشد، و به همین دلیل در روایتى که از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم نقل کرده‌اند، آمده که جمعه حج کسانى است که براى شرکت در مراسم حج قدرت ندارند.1
در حقیقت، اسلام به سه اجتماع بزرگ اهمیت مى‌دهد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل مى‌شود، اجتماع هفتگى که در مراسم نماز جمعه است و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یک بار انجام مى‌گیرد.
نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم است به خصوص این که یکى از برنامه‌هاى خطیب در خطبه نماز جمعه، ذکر مسائل مهم سیاسى و اجتماعى و اقتصادى است و به این ترتیب این اجتماع عظیم و پرشکوه مى‌تواند منشأ برکات فراوانى شود؛ مانند:
الف) آگاهى بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى مهم اجتماعى و سیاسى؛
ب) ایجاد همبستگى و انسجام هر چه بیشتر میان صفوف مسلمانان، به گونه‌اى که دشمنان را به وحشت افکند و پشت آنان را بلرزاند؛
ج) تجدید روح دینى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان؛
د) جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى؛
ه) ذکر و یاد خداوند همان گونه که در سورۀ جمعه مى‌فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوا اذا نُودىَ لِلصَّلوٰةِ مِن یَومِ الجُمُعَةِ فَاسعَوا الىٰ ذِکرِ اللّٰهِ»2 به همین دلیل همیشه دشمنان اسلام، از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهاى اسلامى دقیقاً در آن رعایت شود بیم دارند. و نیز به همین دلیل نماز جمعه همیشه یک اهرم نیرومند سیاسى در دست حکومت‌ها بوده است، و حکومت‌هاى عدل هم چون حکومت پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم از آن بهترین بهره‌بردارى‌ها را به نفع اسلام مى‌کردند. امام خمینى قدس سره در این‌باره مى‌فرماید:
یکى از برکات این نهضت و انقلاب، همین اقامه نماز جمعه‌هاست، در صدر اسلام هم نمازجمعه و مساجد چنین وضعى داشتند که اجتماعات وسیله‌اى بودند براى رفع گرفتارى‌هاى مسلمین و تصمیم‌گیرى درباره مقابله با دشمنان اسلام...3
در طول تاریخ مواردى را مشاهده مى‌کنیم که هر کس مى‌خواست، بر ضد حکومتى قیام کند، نخست از شرکت در نماز جمعه او خوددارى مى‌کرد، چنان که در داستان عاشورا مى‌خوانیم که گروهى از شیعیان کوفه در خانه سلیمان بن صرد خزاعى جمع شدند، و نامه‌اى خدمت امام حسین علیه السلام فرستادند؛ در نامه آمده بود، نعمان بن بشیر والى بنى امیه بر کوفه، منزوى شده و ما در نماز جمعه او شرکت نمى‌کنیم، و چنانچه بدانیم شما به سوى ما حرکت کرده‌اید او را از کوفه بیرون خواهیم کرد.4
امام سجاد على بن الحسین علیهما السلام در صحیفۀ سجادیه مى‌فرماید: «اَللّٰهُمَّ انَّ هذٰا المقامَ لِخُلفائِکَ و اصفیائِکَ وَ مواضِع امنائِک فى الدَّرجةِ الرفیعةِ الّتىٖ اخْتَصَصْتَهُم بهٰا قَد ابْتَّزُوهٰا؛5 خدایا این (نماز جمعه و عید قربان) جایگاهى براى جانشینان و برگزیدگان تو و مکان امانتداران توست در آن درجات متعالى که مخصوص ایشان گردانیده‌اى، ولى دیگران به ناحق آن را ربوده‌اند.
گاه مى‌شود که دشمنان اسلام یک هفته تمام شبانه روز تبلیغات مسموم مى‌کنند، ولى با یک خطبه نماز جمعه و مراسم پرشکوه و حیات بخش آن، همه خنثى مى‌شود، روح تازه‌اى در کالبدها دمیده، و خون تازه‌اى در عروق جامعه اسلامى به حرکت در مى‌آید.
توجه به این نکته که طبق فقه شیعه در محدوده یک فرسخ در یک فرسخ بیش از یک نماز جمعه جائز نیست6 و حتى کسانى که در دو فرسخى (تقریباً 11 کیلومترى) از محل انعقاد جمعه قرار دارند در آن نماز شرکت مى‌کنند، روشن مى‌شود که عملاً در هر شهر کوچک یا بزرگ و حومه آن یک نماز جمعه بیشتر منعقد نخواهد شد، بنابراین، چنین اجتماعى، عظیم‌ترین اجتماع آن منطقه را تشکیل مى‌دهد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). بحارالانوار، ج 86، ص 197
(2). جمعه/ 9
(3). صحیفه نور، ج 17، ص 53
(4). ارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 37
(5). صحیفه سجادیه، دعاى 48
(6). نهایة‌الاحکام، علامه حلى، ج 2، ص 30؛ دروس، شهید اول، ج 1، ص 187؛ ذکرى، شهید اول، ص 234 و ...
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
