هدفمند بودن کارهای الهی از منظر قرآن
پرسش :
آیا قرآن هدفمند بودن کارهای الهی را تأئید میکند؟
پاسخ :
قرآن مجید که کلام و سخن خداوند متعال است برای افعال الهی اهدافی را ذکر می کند که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:
خداوند متعال در این مورد، در آیه 12 سوره طلاق مى فرماید:
«اللهُ الَّذِى خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَات وَمِنَ الاَْرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الاَْمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللهَ عَلَى کُلِّ شَىْء قَدِیرٌ وَأَنَّ اللهَ قَدْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَىْء عِلْماً»؛ (خداوند همان کسى است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها را; فرمان (و تدبیر) او در میان آنها پیوسته فرود مى آید تا بدانید خداوند بر هر چیز تواناست و اینکه علم خدا به همه چیز احاطه دارد).
هدف از آفرینش آسمانها و زمین دو چیز است: نخست اینکه بدانیم خداوند قادر بر انجام هر کارى است و این مطلب با مطالعه در مخلوقات الهى در دریاها و خشکى ها و جنگل ها و آسمان ها و کهکشانها و درون وجود خود انسان و پرده برداشتن از شگفتى ها و اسرار آن روشن مى شود.
دیگر اینکه بدانیم خداوند بر همه چیز احاطه دارد و هیچ چیز از دید او مخفى و پنهان نمى ماند.
در آیه 5 سوره یونس در مورد خلقت کواکب و ستارگان آسمان چنین آمده است:
«هُوَ الَّذِى جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُوراً وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللهُ ذَلِکَ إِلاَّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ الاْیَاتِ لِقَوْم یَعْلَمُونَ»؛ (او کسى است که خورشید را روشنایى بخش، و ماه را نورافشان قرار داد و براى آن منزلگاه هایى مقرّر کرد، تا عدد سالها و حساب (زمان) را بدانید؛ خداوند این را جز به حق نیافریده؛ او آیات (خود را) براى گروهى که آماده درک حقایقند، شرح مى دهد.
هدف از آفرینش خورشید و ماه استفاده بندگان، بلکه تمام موجودات، از نور آنهاست. علاوه بر اینکه یک نوع تقویم طبیعى است که در دسترس همگان است و همه مردم اعم از باسواد و بى سواد مى توانند با استفاده از آن حساب روزها و ماه ها و سالها را داشته باشند.
در مورد فلسفه خلقت انسان (1) در آیه 56 سوره ذاریات مى خوانیم:
«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالاِْنسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»؛ (من جن و انس را نیافریدم جز براى اینکه مرا پرستش کنند و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند).
و خداوند متعال در مورد فلسفه بعثت انبیا در آیه 25 سوره حدید مى فرماید:
«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ (ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب آسمانى و میزان (شناسایى حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند).
طبق این آیه شریفه، یکى از اهداف بعثت انبیا عدالت اجتماعى است.
هدف از نماز، دورى از فحشا و منکرات: «إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ». (2)
هدف از روزه، رسیدن به تقواى الهى: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». (3)
هدف از حج، منافع مادّى و معنوى: «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ فِى أَیَّام مَّعْلُومَات». (4)
هدف از قصاص، حیات و زندگى: «وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُوْلِی الاَْلْبَابِ». (5)
و هدف از سایر تکالیف، امور دیگرى است که به خود ما برمى گردد.
خلاصه اینکه خداوند در همه کارهایش هدفى را دنبال مى کند، ولى این اهداف نفعى براى ذات پاک او ندارد، چرا که بى نیاز از همه چیز و همه کس است، بلکه منفعت آن به خود انسانها باز مى گردد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، ج 22، ذیل آیه مذکور مطالعه فرمایید.
(2). سوره عنکبوت، آیه 45
(3). سوره بقره، آیه 183.
(4). سوره حج، آیه 28.
(5). سوره بقره، آیه 179.
منبع: اهداف قیام حسینى، آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى، انتشارات امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم، 1389 شمسی.
قرآن مجید که کلام و سخن خداوند متعال است برای افعال الهی اهدافی را ذکر می کند که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:
خداوند متعال در این مورد، در آیه 12 سوره طلاق مى فرماید:
«اللهُ الَّذِى خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَات وَمِنَ الاَْرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الاَْمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللهَ عَلَى کُلِّ شَىْء قَدِیرٌ وَأَنَّ اللهَ قَدْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَىْء عِلْماً»؛ (خداوند همان کسى است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها را; فرمان (و تدبیر) او در میان آنها پیوسته فرود مى آید تا بدانید خداوند بر هر چیز تواناست و اینکه علم خدا به همه چیز احاطه دارد).
هدف از آفرینش آسمانها و زمین دو چیز است: نخست اینکه بدانیم خداوند قادر بر انجام هر کارى است و این مطلب با مطالعه در مخلوقات الهى در دریاها و خشکى ها و جنگل ها و آسمان ها و کهکشانها و درون وجود خود انسان و پرده برداشتن از شگفتى ها و اسرار آن روشن مى شود.
دیگر اینکه بدانیم خداوند بر همه چیز احاطه دارد و هیچ چیز از دید او مخفى و پنهان نمى ماند.
در آیه 5 سوره یونس در مورد خلقت کواکب و ستارگان آسمان چنین آمده است:
«هُوَ الَّذِى جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُوراً وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللهُ ذَلِکَ إِلاَّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ الاْیَاتِ لِقَوْم یَعْلَمُونَ»؛ (او کسى است که خورشید را روشنایى بخش، و ماه را نورافشان قرار داد و براى آن منزلگاه هایى مقرّر کرد، تا عدد سالها و حساب (زمان) را بدانید؛ خداوند این را جز به حق نیافریده؛ او آیات (خود را) براى گروهى که آماده درک حقایقند، شرح مى دهد.
هدف از آفرینش خورشید و ماه استفاده بندگان، بلکه تمام موجودات، از نور آنهاست. علاوه بر اینکه یک نوع تقویم طبیعى است که در دسترس همگان است و همه مردم اعم از باسواد و بى سواد مى توانند با استفاده از آن حساب روزها و ماه ها و سالها را داشته باشند.
در مورد فلسفه خلقت انسان (1) در آیه 56 سوره ذاریات مى خوانیم:
«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالاِْنسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»؛ (من جن و انس را نیافریدم جز براى اینکه مرا پرستش کنند و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند).
و خداوند متعال در مورد فلسفه بعثت انبیا در آیه 25 سوره حدید مى فرماید:
«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ (ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب آسمانى و میزان (شناسایى حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند).
طبق این آیه شریفه، یکى از اهداف بعثت انبیا عدالت اجتماعى است.
هدف از نماز، دورى از فحشا و منکرات: «إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ». (2)
هدف از روزه، رسیدن به تقواى الهى: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». (3)
هدف از حج، منافع مادّى و معنوى: «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ فِى أَیَّام مَّعْلُومَات». (4)
هدف از قصاص، حیات و زندگى: «وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُوْلِی الاَْلْبَابِ». (5)
و هدف از سایر تکالیف، امور دیگرى است که به خود ما برمى گردد.
خلاصه اینکه خداوند در همه کارهایش هدفى را دنبال مى کند، ولى این اهداف نفعى براى ذات پاک او ندارد، چرا که بى نیاز از همه چیز و همه کس است، بلکه منفعت آن به خود انسانها باز مى گردد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، ج 22، ذیل آیه مذکور مطالعه فرمایید.
(2). سوره عنکبوت، آیه 45
(3). سوره بقره، آیه 183.
(4). سوره حج، آیه 28.
(5). سوره بقره، آیه 179.
منبع: اهداف قیام حسینى، آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى، انتشارات امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم، 1389 شمسی.
