میزان اعتبار حدیث لیلة الرغائب
پرسش :
آیا آن چه که در مورد لیله الرغائب و اعمال آن گفته می شود معتبر است؟
پاسخ :
لیلة الرغائب که برخی آن را شب برآوره شدن آرزوهای بلند، شب بردن ثواب بسیار، معرفی کرده اند اولین شب جمعه ماه رجب است. اما علت نامگذاری اولین شب جمعه ماه رجب، روایتی است که در برخی از کتب دعا و حدیث از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله نقل شده است انجام اعمال لیلة الرغائب در بین عوام اهل سنت و شیعه رواج دارد. و در سال های اخیر، نیز در رسانه ها تحت عنوان شب آرزوها بدان پرداخته می شود.
حدیث لیلة الرغائب را از دو جهت مورد خدشه قرار گرفته است که جهت اول از حیث سند و جهت دوم از حیث محتوای آن است. اما در بررسی سند حدیث گفته اند که اصل این حدیث در منابع روایی اهل سنت است. و در کتب شیعه تا قبل از اقبال الاعمال سید بن طاووس آورده نشده است و اولین بار ایشان، این حدیث رادر کتاب خود نقل کرده است. و طبق گفته سید، ایشان این حدیث را از برخی کتب خاصه نقل کرده است ولی به این کتاب ها اشاره ای نمی کند. ولی برخی احتمال می دهند که این حدیث از منابع اهل سنت در کتب شیعه وارد شده و سپس سید بن طاووس این حدیث را از آن کتب نقل کرده باشد. به هر حال اغلب محدثین و فقهای شیعه، این روایت را ضعیف و غیر قابل اعتماد دانسته اند و حتی برخی آن را به حسب محتوای آن، جعلی شمرده اند.
علامه مجلسی در زاد المعاد در اعمال ماه رجب می نویسد:
«و قد ذکروا فی کتب الأدعیه صلاه خاصه لکل لیله من هذا الشهر، و حیث لم أجد لها سندا معتبرا لم أحب أن أوردها، و حیث کانت مشهوره جدا فقد أوردتها علی سبیل الإجمال»( زاد المعاد، ص۴۰)
«در کتب ادعیه برای هر شب از ماه رجب نماز مخصوصی را ذکر کرده اند و چون سند معتبری ندارد دوست ندارم آنها را ذکر کنم اما به جهت آن که جدا مشهور است اجمالا آنها را ذکر می کنم».
می بینیم که علامه مجلسی صرفا به جهت شهرت این نمازهایی که در ماه رجب وارد شده آن ها را ذکر می کند ولی ان ها را فاقد سند معتبر می داند. وی همچنین بعد از اینکه اجمالا نماز هر شب ماه رجب را بیان می کند می گوید:
"و ذکر لکل من هذه الصلوات ثواب کثیر لم نذکره بناء علی عدم الاعتماد علی السند، …… و بعضها الطویل منها و التی تقع بین صلاتی المغرب و العشاء و یجب أن تقع بعد دخول وقت العشاء لا یخلو أداؤها من إشکال، و لهذا لم نورد فی هذه الرساله صلاه لیلة الرغائب المشهوره مع أنها منقوله عن طرق العامه"(همان ص 42)
«برای هر یک از این نمازها ثواب فراوانی بیان شده که به دلیل غیر قابل اعتماد بودن سند از ذکر آنها خود داری می کنم، و بعضی از نمازهای ذکر شده طولانی است و باید بین نماز مغرب و عشا خوانده شود و ناچار بعد از داخل شدن وقت نماز عشا خوانده می شود و این خالی از اشکال نیست، به این جهت و به دلیل عامی بودن سند، نماز لیلة الرغائب را در این رساله ذکر نکردم»
علامه محمد تقی شوشتری نیز این حدیث را به دلیل اینکه اهل سنت آن را نقل کرده اند، غیر معتبر و غیر قابل اعتماد می داند (النجعه فی شرح اللمعه، ج ۳، ص ۱۰۳)
آیت الله فاضل لنکرانی رحمه الله نیز در جواب سؤال از مستحب بودن نماز لیلة الرغائب در اولین شب جمعه از ماه رجب و روزه روز پنج شنبه قبل از آن می گوید:
"فضیلت لیلة الرغائب و روزه روز پنج شنبه قبل از آن را علامه مجلسی در اجازه علامه به بنی زهره و از کتاب اقبال روایت کرده است که در اعتبار هر دو روایت تأمل و اشکال است و لذا حکم به استحباب نماز لیلة الرغائب و روزه روز قبل از آن مشکل است."(جامع المسائل،ج ۲، ص ۱۷۲)
ابن جوزی بعد از نقل حیث با متنی مانند متن اقبال و ابن طاووس رحمه الله می گوید:
"هذا حدیث موضوع علی رسول الله صلّی اللّه علیه و آله، و قد اتهموا به ابن جهیم و نسبوه إلی الکذب، وسمعت شیخنا عبد الوهاب الحافظ یقول: رجاله مجهولون، وقد فتشت علیهم جمیع الکتب فما وجدتهم.” قال المصنف: قلت: ولقد أبدع من وضعها." (الموضوعات لابن الجوزی، ج ۲، ص ۱۲۶)
«این حدیث به نام رسول خدا جعل شده است و ابن جهیم متهم به این جعل است که او را درغگو می دانند، و من از شیخمان عبد الوهاب الحافظ شنیدم می گفت: تمامی رجال این حدیث از مجاهیل هستند و من تمامی کتب را جستجو کردم و نامی از آنان نیاقتم. ابن جوزی می گوید: واضع این حدیث از بدعت گذاران است».
ابن اثیر (متوفی۶۰۶ ه- ق) نیز حدیث را جعلی می داند.(جامع الاصول، ج ۶، ص ۱۵۴، ح ۴۲۶۸)
الامام نووی (متوفی ۶۷۶ ه- ق ) می گوید: "إِنَّهَا بِدْعَهٌ مُنْکَرَهٌ مِنَ الْبِدَعِ الَّتِی هِیَ ضَلَالَهٌ وَ جَهَالَهٌ وَ فِیهَا مُنْکَرَاتٌ ظَاهِرَهٌ وَ قَدْ صَنَّفَ جَمَاعَهٌ مِنَ الْأَئِمَّهِ مُصَنَّفَاتٍ نَفِیسَهً فِی تَقْبِیحِهَا وَ تَضْلِیلِ مُصَلِّیهَا وَمُبْتَدِعِهَا وَ دَلَائِلِ قبحها و بطلانها و تضلل فَاعِلِهَا أَکْثَرَ مِنْ أَنْ تُحْصَرَ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ."(شرح صحیح مسلم، ج ۸، ص ۲۰)
نماز لیلة الرغائب بدعتی است زشت و ناپسند، بدعتی که نتیجه آن، گمراهی و جهالت است و در آن امور غیرمشروع و ناپسند روشن و واضحی است، و گروهی از بزرگان علم حدیث کتابهای بسیاری در تقبیح و در گمراهی بودن کسی که این نماز را می خواند و کسی که آن را جعل کرده و این بدعت را گذاشته و در دلائل زشتی و بطلان این بدعت و گمراهی کسی که آن را انجام می دهد، نوشته اند.
این تعابیر از بزرگان حدیث شیعه و سنی در رد این حدیث، حکم به معتبر بودن حدیث لیلة الرغائب را با مشکل مواجه می کند. و آن را از وثاقت خارج می کند.
اما خدشه دومی که به این حدیث وارد می شود از جهت محتواست و لازم است قبل از بیان این خدشه ها متن حدیث آورده شود. متن حدیث در اقبال و روایت ابن الجوزی تقریبا همانند است. ابن طاووس رحمه الله در اعمال ماه رجب از قول رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله چنین نقل می کند:
"لا تغفلوا عن أوّل لیله جمعه منه، فإنّها لیله تسمّیها الملائکه لیلة الرغائب، و ذلک انّه إذا مضی ثلث اللیل لم یبق ملک فی السماوات و الأرض الّا یجتمعون فی الکعبه و حوالیها، و یطّلع اللّه علیهم اطلاعه فیقول لهم: یا ملائکتی سلونی ما شئتم، فیقولون: ربنا حاجتنا إلیک ان تغفر لصوّام رجب، فیقول اللّه تبارک و تعالی: قد فعلت ذلک. ثم قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: ما من أحد صام یوم الخمیس أوّل خمیس من رجب ثم یصلّی بین العشاء و العتمه اثنتی عشره رکعه، یفصل بین کلّ رکعتین بتسلیمه……. ثم قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: و الذی نفسی بیده لا یصلّی عبد أو أمه هذه الصلاه إلّا غفر اللّه له جمیع ذنوبه، و لو کانت ذنوبه مثل زبد البحر و عدد الرّمل و وزن الجبال و عدد اوراق الأشجار، و یشفع یوم القیامه فی سبعمائه من أهل بیته ممّن قد استوجب النار" (اقبال الأعمال، ج ۲، ص ۱۵۳)
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمودند: از اولین شب جمعه در ماه رجب غافل نشوید. زیرا شبی است که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» می نامند. این نامگذاری به این جهت است که هنگامی که یک سوم از شب گذشت هیچ فرشته ای در آسمان ها و زمین نمی ماند مگر این که در کعبه و اطراف آن جمع می شوند. و خداوند ناگهان بر آنان وارد شده و می فرماید: ای فرشتگانم هر چه می خواهید از من درخواست کنید. فرشتگان عرض می کنند: حاجت ما این است که از روزه داران رجب درگذری. خداوند می فرماید: این کار را انجام دادم.
سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمودند: کسی که روز پنجشنبه اول رجب را روزه گرفته و سپس بین نماز مغرب و عشا دوازده رکعت نماز بجا آورده هر دو رکعت به یک سلام و … سپس رسول خدا فرمودند: قسم به کسی که جانم در دست اوست، هیچ مرد وزنی این نماز را بجا نمی آورد، مگر این که خداوند گناهان او را می بخشد حتی اگر گناهان او مثل کف روی دریا و به عدد شنها و به وزن کوهها و به عدد برگهای درختان باشد، و روز قیامت هفتصد نفر از خویشان خود را که همگی سزاوار آتش باشند شفاعت می کند.
برخی برای متن حدیث دو اشکال عمده ذکر کرده اند:
اشکال اول به این بخش از حدیث (و یطّلع اللّه علیهم اطلاعه فیقول لهم…”و خداوند ناگهان در بین ان ها حاضر شده و می فرماید...) وارد شده است چرا که این تعابیر، تصوری مادی گونه از خداوند را در اذهان ایجاد می کند گوییا ملائکه مانند انسان ها در اطراف کعبه جمع شده باشند و خداوند ناگهان از بیشنان سر در می آورد و با آنها گفتگو می کند.
به نظر می آید که این ایراد چندان مقبول نباشد چرا که در قرآن هم موارد متعددی داریم که چنین تعابیری به کار برده شده است مثلا در جریان خلقت آدم داریم: (اذ قال ربک للملائکه.. . قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها) اگر قرار بر برداشت مادی باشد در این آیه هم چنین تصور می شود که خداوند مانند پادشاهی که بر تخت نشسته و ملائکه در حضور او حاضر شده اند با آن ها سخن می گوید و خبر از قرار دادن خلیفه الله در روی زمین می دهد و یا در جای دیگر داریم که : (و جاء ربک و الملائکه صفا صفا) که معنای این عبارت به حسب ظاهر این گونه است که خداوند و ملائکه در صفوفی می آیند . در حالی که مفسرین مراد از آمدن خداوند را آمدن امر الهی می دانند یعنی جاء امر ربک ...
پس این اشکال بر متن حدیث نمی تواند اشکال مقبولی باشد.
اما اشکال دومی که ذکر شده است آن بخش از حدیث است که به بخشش گناهان اشاره دارد که:
هیچ مرد وزنی این نماز را بجا نمی آورد، مگر این که خداوند گناهان او را می بخشد حتی اگر گناهان او مثل کف روی دریا و به عدد شنها و به وزن کوهها و به عدد برگهای درختان باشد، و روز قیامت هفتصد نفر از خویشان خود را که همگی سزاوار آتش باشند شفاعت می کند.
از نظر اشکال کنندگان، این مقدار ثواب و آثار را برای اعمال این شب، غلو گونه است که با آموزه های قرآنی و روایی در باب ایمان و عمل صالح و توبه و مغفرت و.. . منافات دارد.
اما این اشکال چندان نمی تواند مورد قبول باشد چون در موارد متعددی، اعمالی ذکر شده اند که دارای خیرات و برکات گسترده ای هستند. و این به حسب زمان و مکان عمل و همچنین محتوای عمل یا روح عمل است. بنابراین آثار اعمال شب لیلة الرغائب را که در حدیث بدان اشاره شده است نمی توان دور از انتظار دانست. پس تنها اشکالی که بر این حدیث است ضعف سندی آن است.
در مجموع می توان چنین نتیجه گیری کرد که شب لیلة الرغائب و اعمالی که برای آن ذکر شده، سند معتبری ندارد. و در صورتی که کسی بخواهد به این اعمال بپردازد می تواند به قصد رجا این اعمال و عبادات را انجام دهد. گرچه ماه رجب به خودی خود دارای فضیلت است و انسان هر عملی را در این ماه مبارک انجام دهد از آثار مضاعفی برخوردار است. از طرفی شب جمعه نیز دارای فضیلت است و به عبادت در این شب سفارش شده است. و تلقیق شب جمعه با ماه رجب، فضیلت شبهای جمعه ماه رجب را دو چندان می کند.
منبع: حوزه نت
لیلة الرغائب که برخی آن را شب برآوره شدن آرزوهای بلند، شب بردن ثواب بسیار، معرفی کرده اند اولین شب جمعه ماه رجب است. اما علت نامگذاری اولین شب جمعه ماه رجب، روایتی است که در برخی از کتب دعا و حدیث از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله نقل شده است انجام اعمال لیلة الرغائب در بین عوام اهل سنت و شیعه رواج دارد. و در سال های اخیر، نیز در رسانه ها تحت عنوان شب آرزوها بدان پرداخته می شود.
حدیث لیلة الرغائب را از دو جهت مورد خدشه قرار گرفته است که جهت اول از حیث سند و جهت دوم از حیث محتوای آن است. اما در بررسی سند حدیث گفته اند که اصل این حدیث در منابع روایی اهل سنت است. و در کتب شیعه تا قبل از اقبال الاعمال سید بن طاووس آورده نشده است و اولین بار ایشان، این حدیث رادر کتاب خود نقل کرده است. و طبق گفته سید، ایشان این حدیث را از برخی کتب خاصه نقل کرده است ولی به این کتاب ها اشاره ای نمی کند. ولی برخی احتمال می دهند که این حدیث از منابع اهل سنت در کتب شیعه وارد شده و سپس سید بن طاووس این حدیث را از آن کتب نقل کرده باشد. به هر حال اغلب محدثین و فقهای شیعه، این روایت را ضعیف و غیر قابل اعتماد دانسته اند و حتی برخی آن را به حسب محتوای آن، جعلی شمرده اند.
علامه مجلسی در زاد المعاد در اعمال ماه رجب می نویسد:
«و قد ذکروا فی کتب الأدعیه صلاه خاصه لکل لیله من هذا الشهر، و حیث لم أجد لها سندا معتبرا لم أحب أن أوردها، و حیث کانت مشهوره جدا فقد أوردتها علی سبیل الإجمال»( زاد المعاد، ص۴۰)
«در کتب ادعیه برای هر شب از ماه رجب نماز مخصوصی را ذکر کرده اند و چون سند معتبری ندارد دوست ندارم آنها را ذکر کنم اما به جهت آن که جدا مشهور است اجمالا آنها را ذکر می کنم».
می بینیم که علامه مجلسی صرفا به جهت شهرت این نمازهایی که در ماه رجب وارد شده آن ها را ذکر می کند ولی ان ها را فاقد سند معتبر می داند. وی همچنین بعد از اینکه اجمالا نماز هر شب ماه رجب را بیان می کند می گوید:
"و ذکر لکل من هذه الصلوات ثواب کثیر لم نذکره بناء علی عدم الاعتماد علی السند، …… و بعضها الطویل منها و التی تقع بین صلاتی المغرب و العشاء و یجب أن تقع بعد دخول وقت العشاء لا یخلو أداؤها من إشکال، و لهذا لم نورد فی هذه الرساله صلاه لیلة الرغائب المشهوره مع أنها منقوله عن طرق العامه"(همان ص 42)
«برای هر یک از این نمازها ثواب فراوانی بیان شده که به دلیل غیر قابل اعتماد بودن سند از ذکر آنها خود داری می کنم، و بعضی از نمازهای ذکر شده طولانی است و باید بین نماز مغرب و عشا خوانده شود و ناچار بعد از داخل شدن وقت نماز عشا خوانده می شود و این خالی از اشکال نیست، به این جهت و به دلیل عامی بودن سند، نماز لیلة الرغائب را در این رساله ذکر نکردم»
علامه محمد تقی شوشتری نیز این حدیث را به دلیل اینکه اهل سنت آن را نقل کرده اند، غیر معتبر و غیر قابل اعتماد می داند (النجعه فی شرح اللمعه، ج ۳، ص ۱۰۳)
آیت الله فاضل لنکرانی رحمه الله نیز در جواب سؤال از مستحب بودن نماز لیلة الرغائب در اولین شب جمعه از ماه رجب و روزه روز پنج شنبه قبل از آن می گوید:
"فضیلت لیلة الرغائب و روزه روز پنج شنبه قبل از آن را علامه مجلسی در اجازه علامه به بنی زهره و از کتاب اقبال روایت کرده است که در اعتبار هر دو روایت تأمل و اشکال است و لذا حکم به استحباب نماز لیلة الرغائب و روزه روز قبل از آن مشکل است."(جامع المسائل،ج ۲، ص ۱۷۲)
ابن جوزی بعد از نقل حیث با متنی مانند متن اقبال و ابن طاووس رحمه الله می گوید:
"هذا حدیث موضوع علی رسول الله صلّی اللّه علیه و آله، و قد اتهموا به ابن جهیم و نسبوه إلی الکذب، وسمعت شیخنا عبد الوهاب الحافظ یقول: رجاله مجهولون، وقد فتشت علیهم جمیع الکتب فما وجدتهم.” قال المصنف: قلت: ولقد أبدع من وضعها." (الموضوعات لابن الجوزی، ج ۲، ص ۱۲۶)
«این حدیث به نام رسول خدا جعل شده است و ابن جهیم متهم به این جعل است که او را درغگو می دانند، و من از شیخمان عبد الوهاب الحافظ شنیدم می گفت: تمامی رجال این حدیث از مجاهیل هستند و من تمامی کتب را جستجو کردم و نامی از آنان نیاقتم. ابن جوزی می گوید: واضع این حدیث از بدعت گذاران است».
ابن اثیر (متوفی۶۰۶ ه- ق) نیز حدیث را جعلی می داند.(جامع الاصول، ج ۶، ص ۱۵۴، ح ۴۲۶۸)
الامام نووی (متوفی ۶۷۶ ه- ق ) می گوید: "إِنَّهَا بِدْعَهٌ مُنْکَرَهٌ مِنَ الْبِدَعِ الَّتِی هِیَ ضَلَالَهٌ وَ جَهَالَهٌ وَ فِیهَا مُنْکَرَاتٌ ظَاهِرَهٌ وَ قَدْ صَنَّفَ جَمَاعَهٌ مِنَ الْأَئِمَّهِ مُصَنَّفَاتٍ نَفِیسَهً فِی تَقْبِیحِهَا وَ تَضْلِیلِ مُصَلِّیهَا وَمُبْتَدِعِهَا وَ دَلَائِلِ قبحها و بطلانها و تضلل فَاعِلِهَا أَکْثَرَ مِنْ أَنْ تُحْصَرَ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ."(شرح صحیح مسلم، ج ۸، ص ۲۰)
نماز لیلة الرغائب بدعتی است زشت و ناپسند، بدعتی که نتیجه آن، گمراهی و جهالت است و در آن امور غیرمشروع و ناپسند روشن و واضحی است، و گروهی از بزرگان علم حدیث کتابهای بسیاری در تقبیح و در گمراهی بودن کسی که این نماز را می خواند و کسی که آن را جعل کرده و این بدعت را گذاشته و در دلائل زشتی و بطلان این بدعت و گمراهی کسی که آن را انجام می دهد، نوشته اند.
این تعابیر از بزرگان حدیث شیعه و سنی در رد این حدیث، حکم به معتبر بودن حدیث لیلة الرغائب را با مشکل مواجه می کند. و آن را از وثاقت خارج می کند.
اما خدشه دومی که به این حدیث وارد می شود از جهت محتواست و لازم است قبل از بیان این خدشه ها متن حدیث آورده شود. متن حدیث در اقبال و روایت ابن الجوزی تقریبا همانند است. ابن طاووس رحمه الله در اعمال ماه رجب از قول رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله چنین نقل می کند:
"لا تغفلوا عن أوّل لیله جمعه منه، فإنّها لیله تسمّیها الملائکه لیلة الرغائب، و ذلک انّه إذا مضی ثلث اللیل لم یبق ملک فی السماوات و الأرض الّا یجتمعون فی الکعبه و حوالیها، و یطّلع اللّه علیهم اطلاعه فیقول لهم: یا ملائکتی سلونی ما شئتم، فیقولون: ربنا حاجتنا إلیک ان تغفر لصوّام رجب، فیقول اللّه تبارک و تعالی: قد فعلت ذلک. ثم قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: ما من أحد صام یوم الخمیس أوّل خمیس من رجب ثم یصلّی بین العشاء و العتمه اثنتی عشره رکعه، یفصل بین کلّ رکعتین بتسلیمه……. ثم قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: و الذی نفسی بیده لا یصلّی عبد أو أمه هذه الصلاه إلّا غفر اللّه له جمیع ذنوبه، و لو کانت ذنوبه مثل زبد البحر و عدد الرّمل و وزن الجبال و عدد اوراق الأشجار، و یشفع یوم القیامه فی سبعمائه من أهل بیته ممّن قد استوجب النار" (اقبال الأعمال، ج ۲، ص ۱۵۳)
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمودند: از اولین شب جمعه در ماه رجب غافل نشوید. زیرا شبی است که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» می نامند. این نامگذاری به این جهت است که هنگامی که یک سوم از شب گذشت هیچ فرشته ای در آسمان ها و زمین نمی ماند مگر این که در کعبه و اطراف آن جمع می شوند. و خداوند ناگهان بر آنان وارد شده و می فرماید: ای فرشتگانم هر چه می خواهید از من درخواست کنید. فرشتگان عرض می کنند: حاجت ما این است که از روزه داران رجب درگذری. خداوند می فرماید: این کار را انجام دادم.
سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمودند: کسی که روز پنجشنبه اول رجب را روزه گرفته و سپس بین نماز مغرب و عشا دوازده رکعت نماز بجا آورده هر دو رکعت به یک سلام و … سپس رسول خدا فرمودند: قسم به کسی که جانم در دست اوست، هیچ مرد وزنی این نماز را بجا نمی آورد، مگر این که خداوند گناهان او را می بخشد حتی اگر گناهان او مثل کف روی دریا و به عدد شنها و به وزن کوهها و به عدد برگهای درختان باشد، و روز قیامت هفتصد نفر از خویشان خود را که همگی سزاوار آتش باشند شفاعت می کند.
برخی برای متن حدیث دو اشکال عمده ذکر کرده اند:
اشکال اول به این بخش از حدیث (و یطّلع اللّه علیهم اطلاعه فیقول لهم…”و خداوند ناگهان در بین ان ها حاضر شده و می فرماید...) وارد شده است چرا که این تعابیر، تصوری مادی گونه از خداوند را در اذهان ایجاد می کند گوییا ملائکه مانند انسان ها در اطراف کعبه جمع شده باشند و خداوند ناگهان از بیشنان سر در می آورد و با آنها گفتگو می کند.
به نظر می آید که این ایراد چندان مقبول نباشد چرا که در قرآن هم موارد متعددی داریم که چنین تعابیری به کار برده شده است مثلا در جریان خلقت آدم داریم: (اذ قال ربک للملائکه.. . قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها) اگر قرار بر برداشت مادی باشد در این آیه هم چنین تصور می شود که خداوند مانند پادشاهی که بر تخت نشسته و ملائکه در حضور او حاضر شده اند با آن ها سخن می گوید و خبر از قرار دادن خلیفه الله در روی زمین می دهد و یا در جای دیگر داریم که : (و جاء ربک و الملائکه صفا صفا) که معنای این عبارت به حسب ظاهر این گونه است که خداوند و ملائکه در صفوفی می آیند . در حالی که مفسرین مراد از آمدن خداوند را آمدن امر الهی می دانند یعنی جاء امر ربک ...
پس این اشکال بر متن حدیث نمی تواند اشکال مقبولی باشد.
اما اشکال دومی که ذکر شده است آن بخش از حدیث است که به بخشش گناهان اشاره دارد که:
هیچ مرد وزنی این نماز را بجا نمی آورد، مگر این که خداوند گناهان او را می بخشد حتی اگر گناهان او مثل کف روی دریا و به عدد شنها و به وزن کوهها و به عدد برگهای درختان باشد، و روز قیامت هفتصد نفر از خویشان خود را که همگی سزاوار آتش باشند شفاعت می کند.
از نظر اشکال کنندگان، این مقدار ثواب و آثار را برای اعمال این شب، غلو گونه است که با آموزه های قرآنی و روایی در باب ایمان و عمل صالح و توبه و مغفرت و.. . منافات دارد.
اما این اشکال چندان نمی تواند مورد قبول باشد چون در موارد متعددی، اعمالی ذکر شده اند که دارای خیرات و برکات گسترده ای هستند. و این به حسب زمان و مکان عمل و همچنین محتوای عمل یا روح عمل است. بنابراین آثار اعمال شب لیلة الرغائب را که در حدیث بدان اشاره شده است نمی توان دور از انتظار دانست. پس تنها اشکالی که بر این حدیث است ضعف سندی آن است.
در مجموع می توان چنین نتیجه گیری کرد که شب لیلة الرغائب و اعمالی که برای آن ذکر شده، سند معتبری ندارد. و در صورتی که کسی بخواهد به این اعمال بپردازد می تواند به قصد رجا این اعمال و عبادات را انجام دهد. گرچه ماه رجب به خودی خود دارای فضیلت است و انسان هر عملی را در این ماه مبارک انجام دهد از آثار مضاعفی برخوردار است. از طرفی شب جمعه نیز دارای فضیلت است و به عبادت در این شب سفارش شده است. و تلقیق شب جمعه با ماه رجب، فضیلت شبهای جمعه ماه رجب را دو چندان می کند.
منبع: حوزه نت
