انتخاب اصلح برای ریاست جمهوری
پرسش :
با توجه به انتخابات ریاست جمهوری و عدم شناخت کافی نسبت به کاندیداها، از شما خواهشمندم در این زمینه من و دیگر جوانان را یاری فرمایید تا با شناخت کافی بتوانیم رئیس جمهور آینده کشور خود را انتخاب کنیم.
پاسخ :
در نظام اسلامی و اصولا براساس جهان بینی اسلام، تمامی اعمال انسان می باید متکی به عنصر «شناخت» و دانایی باشد و این موضوع در رفتارهای اجتماعی و سیاسی خود، به دلیل تبعاتی که بر جامعه و نظام اسلامی به دنبال دارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است و شناختی صحیح و معتبر است که براساس معیارها و سوابق دقیق مشخص به دست آمده باشد.
شیخ مفید در کتاب امالی روایتی را نقل می کند:
حارث به آن حضرت (علی علیه السلام) عرض کرد: پدر و مادرم فدایت باد! کاش زنگار از دل های ما بزدایی و در این موضوع (قضیه ی طلحه و زبیر در جنگ جمل) و این که گروهی فکر می کردند حق با آن دو است، ما را از بینش لازم برخوردارسازی.
امام علی علیه السلام فرمودند: بس کن ! تو دچار شبهه شده ای . همانا دین خدا با موقعیت اشخاص شناخته نمی شود؛ بلکه با معیار و نشانه ی حق شناخته می گردد. پس حق را بشناس، تا اهلش را بشناس »فاعرف الحق تعرف اهله «, (محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3، ص 1237).
حضرت بر این نکته تأکید می ورزند که باید اول ملاک های تشخیص حق را شناخت، تا براساس آنها بتوان اهل حق را باز شناخت .
در جامعه کنونی ما هم گاهی شرایطی پیش می آید که انسان در تشخیص حق از باطل یا انتخاب گزینه صحیح درمی ماند؛ بنابراین نیاز به شناخت ملاک هایی است که از نظر اسلام برای تشخیص و شناخت حق معرفی شده اند. البته در مسأله انتخابات - چه ریاست جمهوری و چه مجلس و... - تعبیر حق و باطل چندان صحیح نیست و در واقع تشخیص فرد اصلح از میان سایر افراد مورد نظر است؛ اما در هر صورت در مسأله انتخابات دو نکته، مهم می باشد: یکی مربوط به انتخاب کنندگان و دیگری مربوط به شرایط انتخاب شوندگان.
الف) دو وظیفه بسیار حساس بر عهده انتخاب کنندگان می باشد که اگر آنها را رعایت نکنند، وظیفه دینی خود را انجام نداده و در پیشگاه خداوند مقصر می باشند:
- یک، انتخاب کاندیدای اصلح فقط برای رضای خدا و مصلحت امت اسلامی باشد و امیال نفسانی، روابط دوستی، گروه گرایی، تعصبات نژادی و محلی و قومی و قبیله ای وجود نداشته باشد.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «انما اخاف علیکم اثنین: اتباع الهوی و طول الامل اما اتباع الهوی فیصتدعن الحق؛ از دو چیز بر شما می ترسم: یکی از پیروی هوای نفس و دیگری آرزوی دراز. زیرا پیروی هوای نفس، انسان را از حق باز می دارد...».
مرحوم علامه امینی در کتاب الغدیر از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل می کند: «من استعمل عاملا من المسلمین و هو یعلم ان فیهم اولی بذلک منه و اعلم بکتاب الله و سنه نبیه فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین؛ هر کس از بین مسلمانان عاملی را بر سر کار بیاورد و بداند که در بین مسلمین فردی وجود دارد که او برای این کار سزاوارتر و به کتاب خدا و سنت پیغمبر آشناتر است، آن کس به خدا و رسول خدا و جمیع امت اسلامی خیانت کرده است.» (الغدیر، ج 8، ص 291).
- دو، وظیفه دوم این است که فردی را که می خواهند انتخاب کنند، کاملا شناخته باشند و از دیانت، صداقت، توان انجام مسؤولیت و میزان کارآیی او را برای کاری که انتخاب می کند. مطمئن باشند برای رسیدن به این تشخیص نیاز به شناخت معیارها و ملاکات تشخیص اصلح می باشد و نمی توان به شرایطی که در قانون اساسی برای رئیس جمهوری یا نمایندگان ذکر شده، اکتفا نمود؛ زیرا آنها حداقل شرایط می باشد, حال آن که در اسلام، امر زعامت بسیار مهم است و کسی که عهده دار زعامت مسلمین می شود، باید واجد بیش ترین شرایط باشد.
در اسلام برای زمامداران و مسؤولین حکومت، شرایط بسیاری هست که نمونه هایی از آنها را ذکر می کنیم : پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «امامت و پیشوایی (ریاست بر مردم) جز برای شخصی که در او سه خصلت باشد شایسته نیست:
اول، اهل ورع و پارسایی است که او را از نافرمانی خدا باز دارد.
دوم، حلم و بردباری است که بتواند خشم خود را مهار کند.
سوم، حسن سلوک و خوش رفتاری با مردم است . به طوری که برای ملت، مانند پدری مهربان باشد.» (اصول کافی، ج 1، ص 407).
حضرت علی علیه السلام در عهدنامه خود به مالک اشتر درباره روش انتخاب و صفات کارمندان و کارگزاران چنین می فرمایند: «ثم انظر فی امور عمالک فاستعملهم اختیارا ولا تولهم محاباه واثره فانهما جماع من ثعب الجور والخیانه و توخ منهم اهل التجربه والحیاء من اهل البیوتات الصالحه والقدم فی الاسلام المتقدمه ...؛ در امور و کارهای کارمندان و کارگزاران خود دقت کن و پس از این که آنها را امتحان نمودی، به کار بگمار و در تعیین آنان چنین کن: قبل از این که آنها را به کار بگماری، آنان را مورد آزمایش و امتحان قرار بده. به سبب تمایل به شخص، کسی را به کاری منصوب مکن. خودسرانه و بدون مشورت و یا استبداد رأی، آنها را به کار مگمار؛ زیرا این گونه انتخاب خود ظلم و خیانت است. برای انتخاب کارمندان و کارگزاران دولت، این گونه افراد را انتخاب کن: افرادی که اهل تجربه اند و در کشاکش کارها، ساخته و پرداخته شده اند.
دارای صیانت نفس و اهل شرم و حیا و عفت و از خاندان های پاک دامن و صالح باشند و حسن سابقه آنها در اسلام، بیش از دیگران باشد. چون این افراد با این صفات شایسته اند، از نظر فضایل اخلاقی در درجه اعلای کرامت نفس قرار دارند و آبرومندند و دارای شخصیت و علاقمند به حفظ صیانت و پاکی نفس و روح خویشند و کم ترین طمع را دارند. مدیر و دوراندیشند و در کارها و مسائل عمیق و ژرف نگرند.» (نهج البلاغه، نامه 53).
با مراجعه به آیات و احادیث و روایات ائمه معصومین علیهم السلام می توان شرایط ذیل را برای تشخیص کاندیدای اصلح بیان نمود:
1- با تقوا و پرهیزکار, عادل و پارسا و پرهیز از هرگونه معصیت و گناه.
2- دارای حلم و بردباری و حسن اخلاق و خوش رفتاری با مردم و زیردستان.
3- دارای زندگی ساده و بی آلایش و بی اعتنا به جلوه های فریبنده دنیا, توأم با رعایت عفت و پاک دامنی در خانواده . امام علی علیه السلام می فرمایند: «و ان عملک لیس بطعمه و لکنه فی عنقک امانه؛ حکمرانی برای تو طعمه و خوراک نیست، بلکه برگردن تو امانت است.» (نهج البلاغه، نامه 5).
4- پای بند به اجرای سنت های دینی و انجام واجبات الهی.
5- دارای دانش کافی و آگاهی از فقه اسلامی همراه با بینش عمیق سیاسی و مدیریت کافی و حسن تدبیر برای اداره امور جامعه.
6- از اسباب نامشروع (تخریب، اسراف در تبلیغات و...) برای پیروزی بر رقیب استفاده ننماید. حضرت علی علیه السلام در مقابل کسانی که پیشنهاد می دادند برای جذب افراد و جلوگیری از خطر احتمالی به بعضی از آنها سهم بیشتری از بیت المال بدهد, می فرمایند: »اتأمرونی ان اطلب النصر بالجور فیمن ولیت علیه ; به من دستور می دهید که با جور طلب یاری نمایم «, (نهج البلاغه، خطبه 126).
7- در همه حال مصلحت نظام اسلامی، وحدت و منافع و امنیت ملی را بر مصالح گروهی و جناحی و شخصی خود, مقدم بدارد.
8- براساس آیه کریمه «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم» (نساء، آیه 59) همیشه مطیع محض ولایت فقیه بوده، در راستای خط امام و رهبری قدم بردارد.
9- دشمن ستیز, دوستدار حق و مخالف باطل باشد: «یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا الیهود والنصاری اولیاء» (مائده، آیه 51) «یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا آبائکم و اخوانکم اولیاء«, (توبه، آیه 23) »اشداءعلی الکفار, رحماءح بینهم» (فتح، آیه 29)
10- بنابراین اگر مسلمان متعهد و واجد شرایط لازم، نامزد ریاست شود, ولی رفیق و رقیب خود را از خود متعهدتر و شایسته تر برای تصدی آن مسؤولیت بداند, چه بسا وظیفه و واجب شرعی این باشد که به نفع او کنار برود. دومین مرحله بعد از شناخت معیارها و شرایط کاندیدای اصلح، شناسایی و تشخیص مصداق آن می باشد. برای تعیین مصداق، باید بررسی شود:
الف) تشخیص وجود شرایط و ملاکات اخلاقی، دینی، تعهد و... در فرد مورد نظر و برتری او نسبت به سایر کاندیداها. در این باره باید گفت که شناخت کامل مسائل معنوی، اعتقادی، تقوا و... در افراد کار بسیار دقیق و حساس است. تا انسان بافردی معاشرت طولانی و نشست و برخاست کافی نداشته باشد, و او را در حالت های مختلف و زمینه های گوناگون آزمایش نکرده باشد, نمی تواند به نتیجه برسد; لذا باید با مرور بر سابقه زندگی فرد و کسب اطلاعات از افرادی که او را در این زمینه ها کاملا می شناسند، آگاهی لازم را به دست آورد.
ب) تشخیص میزان کارآیی، تخصص، توان مدیریتی و... برای این کار نیز باید با سوابق علمی و تحصیلی، سوابق اجرایی و... آشنایی کامل داشته باشد و یا از افراد مورد اطمینان و گروه های مطمئن کسب آگاهی نماید.
در هر صورت، تشخیص حق و باطل و یا شناخت کاندیدای اصلح، با توجه به شناخت معیار حق و شرایط و صفات نمایندگان اصلح، ممکن می باشد. اگر فردی نتوانست خودش مصادیق را تشخیص دهد, لازم است به آگاهان عادل و خبره مراجعه کند و براساس شناخت و معرفت کامل وظایف اجتماعی خود را سامان دهد.در پایان توجه به این نکته حایز اهمیت است، اصل شرکت در انتخابات، اصلی مهم مى باشد زیرا در این شرکت و رای دادن ،رای به اصل نظام هم می باشد زیرا شما دوست گرامی در واقع در صحنه انقلاب حضور سیاسی داری و در صدد هستی تا به یک فرد اصلح رای بدهی ،تا زمام امورحکومت اسلامی را در دست بگیرد. مبادا این تصور پیش آید که با بودن یا نبود رای من نوعی هیچ اتفاقی نمی افتد حال آن که عرصه انتخابات ،عرصه مشارکت سیاسی و تبعیت از ولایت فقیه می باشد.
برای آگاهی بیشتر ر.ک :
1- احمدرضا کشوری، اصول سیاسی اسلام در عهدنامه امام علی علیه السلام
2- علی اکبر علیخانی، توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی علیه السلام
3- انتخابات از نظر اسلامی و قانون اساسی، ماهنامه پاسدار اسلام
منبع: پرسمان
در نظام اسلامی و اصولا براساس جهان بینی اسلام، تمامی اعمال انسان می باید متکی به عنصر «شناخت» و دانایی باشد و این موضوع در رفتارهای اجتماعی و سیاسی خود، به دلیل تبعاتی که بر جامعه و نظام اسلامی به دنبال دارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است و شناختی صحیح و معتبر است که براساس معیارها و سوابق دقیق مشخص به دست آمده باشد.
شیخ مفید در کتاب امالی روایتی را نقل می کند:
حارث به آن حضرت (علی علیه السلام) عرض کرد: پدر و مادرم فدایت باد! کاش زنگار از دل های ما بزدایی و در این موضوع (قضیه ی طلحه و زبیر در جنگ جمل) و این که گروهی فکر می کردند حق با آن دو است، ما را از بینش لازم برخوردارسازی.
امام علی علیه السلام فرمودند: بس کن ! تو دچار شبهه شده ای . همانا دین خدا با موقعیت اشخاص شناخته نمی شود؛ بلکه با معیار و نشانه ی حق شناخته می گردد. پس حق را بشناس، تا اهلش را بشناس »فاعرف الحق تعرف اهله «, (محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3، ص 1237).
حضرت بر این نکته تأکید می ورزند که باید اول ملاک های تشخیص حق را شناخت، تا براساس آنها بتوان اهل حق را باز شناخت .
در جامعه کنونی ما هم گاهی شرایطی پیش می آید که انسان در تشخیص حق از باطل یا انتخاب گزینه صحیح درمی ماند؛ بنابراین نیاز به شناخت ملاک هایی است که از نظر اسلام برای تشخیص و شناخت حق معرفی شده اند. البته در مسأله انتخابات - چه ریاست جمهوری و چه مجلس و... - تعبیر حق و باطل چندان صحیح نیست و در واقع تشخیص فرد اصلح از میان سایر افراد مورد نظر است؛ اما در هر صورت در مسأله انتخابات دو نکته، مهم می باشد: یکی مربوط به انتخاب کنندگان و دیگری مربوط به شرایط انتخاب شوندگان.
الف) دو وظیفه بسیار حساس بر عهده انتخاب کنندگان می باشد که اگر آنها را رعایت نکنند، وظیفه دینی خود را انجام نداده و در پیشگاه خداوند مقصر می باشند:
- یک، انتخاب کاندیدای اصلح فقط برای رضای خدا و مصلحت امت اسلامی باشد و امیال نفسانی، روابط دوستی، گروه گرایی، تعصبات نژادی و محلی و قومی و قبیله ای وجود نداشته باشد.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «انما اخاف علیکم اثنین: اتباع الهوی و طول الامل اما اتباع الهوی فیصتدعن الحق؛ از دو چیز بر شما می ترسم: یکی از پیروی هوای نفس و دیگری آرزوی دراز. زیرا پیروی هوای نفس، انسان را از حق باز می دارد...».
مرحوم علامه امینی در کتاب الغدیر از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل می کند: «من استعمل عاملا من المسلمین و هو یعلم ان فیهم اولی بذلک منه و اعلم بکتاب الله و سنه نبیه فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین؛ هر کس از بین مسلمانان عاملی را بر سر کار بیاورد و بداند که در بین مسلمین فردی وجود دارد که او برای این کار سزاوارتر و به کتاب خدا و سنت پیغمبر آشناتر است، آن کس به خدا و رسول خدا و جمیع امت اسلامی خیانت کرده است.» (الغدیر، ج 8، ص 291).
- دو، وظیفه دوم این است که فردی را که می خواهند انتخاب کنند، کاملا شناخته باشند و از دیانت، صداقت، توان انجام مسؤولیت و میزان کارآیی او را برای کاری که انتخاب می کند. مطمئن باشند برای رسیدن به این تشخیص نیاز به شناخت معیارها و ملاکات تشخیص اصلح می باشد و نمی توان به شرایطی که در قانون اساسی برای رئیس جمهوری یا نمایندگان ذکر شده، اکتفا نمود؛ زیرا آنها حداقل شرایط می باشد, حال آن که در اسلام، امر زعامت بسیار مهم است و کسی که عهده دار زعامت مسلمین می شود، باید واجد بیش ترین شرایط باشد.
در اسلام برای زمامداران و مسؤولین حکومت، شرایط بسیاری هست که نمونه هایی از آنها را ذکر می کنیم : پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «امامت و پیشوایی (ریاست بر مردم) جز برای شخصی که در او سه خصلت باشد شایسته نیست:
اول، اهل ورع و پارسایی است که او را از نافرمانی خدا باز دارد.
دوم، حلم و بردباری است که بتواند خشم خود را مهار کند.
سوم، حسن سلوک و خوش رفتاری با مردم است . به طوری که برای ملت، مانند پدری مهربان باشد.» (اصول کافی، ج 1، ص 407).
حضرت علی علیه السلام در عهدنامه خود به مالک اشتر درباره روش انتخاب و صفات کارمندان و کارگزاران چنین می فرمایند: «ثم انظر فی امور عمالک فاستعملهم اختیارا ولا تولهم محاباه واثره فانهما جماع من ثعب الجور والخیانه و توخ منهم اهل التجربه والحیاء من اهل البیوتات الصالحه والقدم فی الاسلام المتقدمه ...؛ در امور و کارهای کارمندان و کارگزاران خود دقت کن و پس از این که آنها را امتحان نمودی، به کار بگمار و در تعیین آنان چنین کن: قبل از این که آنها را به کار بگماری، آنان را مورد آزمایش و امتحان قرار بده. به سبب تمایل به شخص، کسی را به کاری منصوب مکن. خودسرانه و بدون مشورت و یا استبداد رأی، آنها را به کار مگمار؛ زیرا این گونه انتخاب خود ظلم و خیانت است. برای انتخاب کارمندان و کارگزاران دولت، این گونه افراد را انتخاب کن: افرادی که اهل تجربه اند و در کشاکش کارها، ساخته و پرداخته شده اند.
دارای صیانت نفس و اهل شرم و حیا و عفت و از خاندان های پاک دامن و صالح باشند و حسن سابقه آنها در اسلام، بیش از دیگران باشد. چون این افراد با این صفات شایسته اند، از نظر فضایل اخلاقی در درجه اعلای کرامت نفس قرار دارند و آبرومندند و دارای شخصیت و علاقمند به حفظ صیانت و پاکی نفس و روح خویشند و کم ترین طمع را دارند. مدیر و دوراندیشند و در کارها و مسائل عمیق و ژرف نگرند.» (نهج البلاغه، نامه 53).
با مراجعه به آیات و احادیث و روایات ائمه معصومین علیهم السلام می توان شرایط ذیل را برای تشخیص کاندیدای اصلح بیان نمود:
1- با تقوا و پرهیزکار, عادل و پارسا و پرهیز از هرگونه معصیت و گناه.
2- دارای حلم و بردباری و حسن اخلاق و خوش رفتاری با مردم و زیردستان.
3- دارای زندگی ساده و بی آلایش و بی اعتنا به جلوه های فریبنده دنیا, توأم با رعایت عفت و پاک دامنی در خانواده . امام علی علیه السلام می فرمایند: «و ان عملک لیس بطعمه و لکنه فی عنقک امانه؛ حکمرانی برای تو طعمه و خوراک نیست، بلکه برگردن تو امانت است.» (نهج البلاغه، نامه 5).
4- پای بند به اجرای سنت های دینی و انجام واجبات الهی.
5- دارای دانش کافی و آگاهی از فقه اسلامی همراه با بینش عمیق سیاسی و مدیریت کافی و حسن تدبیر برای اداره امور جامعه.
6- از اسباب نامشروع (تخریب، اسراف در تبلیغات و...) برای پیروزی بر رقیب استفاده ننماید. حضرت علی علیه السلام در مقابل کسانی که پیشنهاد می دادند برای جذب افراد و جلوگیری از خطر احتمالی به بعضی از آنها سهم بیشتری از بیت المال بدهد, می فرمایند: »اتأمرونی ان اطلب النصر بالجور فیمن ولیت علیه ; به من دستور می دهید که با جور طلب یاری نمایم «, (نهج البلاغه، خطبه 126).
7- در همه حال مصلحت نظام اسلامی، وحدت و منافع و امنیت ملی را بر مصالح گروهی و جناحی و شخصی خود, مقدم بدارد.
8- براساس آیه کریمه «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم» (نساء، آیه 59) همیشه مطیع محض ولایت فقیه بوده، در راستای خط امام و رهبری قدم بردارد.
9- دشمن ستیز, دوستدار حق و مخالف باطل باشد: «یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا الیهود والنصاری اولیاء» (مائده، آیه 51) «یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا آبائکم و اخوانکم اولیاء«, (توبه، آیه 23) »اشداءعلی الکفار, رحماءح بینهم» (فتح، آیه 29)
10- بنابراین اگر مسلمان متعهد و واجد شرایط لازم، نامزد ریاست شود, ولی رفیق و رقیب خود را از خود متعهدتر و شایسته تر برای تصدی آن مسؤولیت بداند, چه بسا وظیفه و واجب شرعی این باشد که به نفع او کنار برود. دومین مرحله بعد از شناخت معیارها و شرایط کاندیدای اصلح، شناسایی و تشخیص مصداق آن می باشد. برای تعیین مصداق، باید بررسی شود:
الف) تشخیص وجود شرایط و ملاکات اخلاقی، دینی، تعهد و... در فرد مورد نظر و برتری او نسبت به سایر کاندیداها. در این باره باید گفت که شناخت کامل مسائل معنوی، اعتقادی، تقوا و... در افراد کار بسیار دقیق و حساس است. تا انسان بافردی معاشرت طولانی و نشست و برخاست کافی نداشته باشد, و او را در حالت های مختلف و زمینه های گوناگون آزمایش نکرده باشد, نمی تواند به نتیجه برسد; لذا باید با مرور بر سابقه زندگی فرد و کسب اطلاعات از افرادی که او را در این زمینه ها کاملا می شناسند، آگاهی لازم را به دست آورد.
ب) تشخیص میزان کارآیی، تخصص، توان مدیریتی و... برای این کار نیز باید با سوابق علمی و تحصیلی، سوابق اجرایی و... آشنایی کامل داشته باشد و یا از افراد مورد اطمینان و گروه های مطمئن کسب آگاهی نماید.
در هر صورت، تشخیص حق و باطل و یا شناخت کاندیدای اصلح، با توجه به شناخت معیار حق و شرایط و صفات نمایندگان اصلح، ممکن می باشد. اگر فردی نتوانست خودش مصادیق را تشخیص دهد, لازم است به آگاهان عادل و خبره مراجعه کند و براساس شناخت و معرفت کامل وظایف اجتماعی خود را سامان دهد.در پایان توجه به این نکته حایز اهمیت است، اصل شرکت در انتخابات، اصلی مهم مى باشد زیرا در این شرکت و رای دادن ،رای به اصل نظام هم می باشد زیرا شما دوست گرامی در واقع در صحنه انقلاب حضور سیاسی داری و در صدد هستی تا به یک فرد اصلح رای بدهی ،تا زمام امورحکومت اسلامی را در دست بگیرد. مبادا این تصور پیش آید که با بودن یا نبود رای من نوعی هیچ اتفاقی نمی افتد حال آن که عرصه انتخابات ،عرصه مشارکت سیاسی و تبعیت از ولایت فقیه می باشد.
برای آگاهی بیشتر ر.ک :
1- احمدرضا کشوری، اصول سیاسی اسلام در عهدنامه امام علی علیه السلام
2- علی اکبر علیخانی، توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی علیه السلام
3- انتخابات از نظر اسلامی و قانون اساسی، ماهنامه پاسدار اسلام
منبع: پرسمان
