دیدگاه مالک بن انس در خصوص توسل به پیامبر اکرم (ص)

پرسش :

دیدگاه مالک بن انس در خصوص توسل به پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) چیست؟

پاسخ :
در خصوص توسل به پیامبر(صلى الله علیه و آله) مالک بن انس از ائمه چهار گانه مورد قبول اهل سنت و امام فرقه مالکى گفتارى دارد که ذیلاً به آن مى پردازیم. او در کنار قبر پیامبر(صلى الله علیه و آله) بود. ابى جعفر منصور دوانیقى خلیفه عباسى از او سئوال کرد که آیا روبه قبله بایستم و دعا کنم یا رو به قبر رسول خدا(صلى الله علیه و آله)؟ مالک به او گفت: «چرا صورت خود را از قبر آن حضرت برگردانى در حالى که او وسیله تو و وسیله پدرت آدم است در روز قیامت؟ بلکه رو به قبر کن و او را شفیع قرار ده(1)

از این مکالمه چند مطلب استفاده مى شود:
1ـ این که دعا نزد قبر پیامبر(صلى الله علیه و آله) مورد عمل تابعین اصحاب پیامبر آن هم فردى مانند مالک بن انس که از پیشوایان اهل سنت است می باشد.

2ـ هیچ یک از علماى مدینه و مسلمان ها این سخن را بر او استنکار واو را سرزنش نکردند و اگر مورد انکار اهل مدینه قرار مى گرفت حتماً در تاریخ ثبت مى گردید، زیرا انگیزه در بیان این گونه مطالب با اختلافى که بین مذاهب بوده وجود داشته است.

3ـ توسل و شفیع قرار دادن پیامبر(صلى الله علیه و آله) بعد از مرگ نیز مورد عمل فردى مانند مالک بن انس بوده و صریحاً به خلیفه وقت منصور مى گوید: «استشفع به» او را شفیع قرار ده و به او توسل بجو.

4ـ مالک مى گوید «او وسیله تو و وسیله پدرت آدم است در روز قیامت» این سخن اشاره است به آیه شریفه: «یا ایُّهاالَّذینَ آمَنو اتَّقُوا اللّهَ و ابْتَغُوا اِلَیْهِ الوسِیلَةَ»؛(2) (اى کسانى که ایمان آورده اید! تقوا پیشه کنید و طلب کنید به سوى او و براى نزدیکى به او وسیله را (چیزى که شما را به او نزدیک کند)).

5ـ از این مناظره استفاده مى شود که حرمت رسول خدا پس از مرگ نیز مانند احترام و حرمت در حال حیات است، چون متوجه مى سازد که این جا حرم رسول خداست و باید صداى خود را کوتاه کنى و این آیه را براى او قرائت می کند:«...لاَترْفَعُوا اَسواتَکُمْ فَوقَ صَوْتِ النَّبِىَّ»؛(3) (صداى خود را بالاتر از صداى پیامبر نسازید).

هم چنین نکوهش دسته دیگرى که رعایت ادب را نمى کنند میفرماید: «اِنَّ الَّذینَ نُیادَنَکَ من وَراء الهُجُراتِ اَکثَرُهُمْ لا یَعْقِلُون»؛(4)
(آنان که تو را (اى رسول خدا) صدا مى زنند از پشت حجره ها اکثرشان نادانند).

با قرائت این آیات، مالک، منصور را هشدار مى دهد که حرمت رسول خدا(صلى الله علیه و آله) در حال ممات مانند حرمت او در حال حیات است زیرا اگر این آیات مخصوص به حال حیات بود استناد به آنها جای نداشت، بنابراین وسیله بردن پیامبر براى انسان سبب مى شود که انسانى چون مالک متوجه مرقد مطهر او شود و از او رو بر نگرداند. و بعد دو مطلب بر این وسیله بودن رسول خدا متفرّع و مترتب ساخته است: یکى این که رو به روى قبه قرار مى گیرد دوم این که او را شفیع و واسطه خود قرار ده که معناى وسیله بودن و توسل نیز همین است یعنى چون رسول خدا وسیله توست باید او را قبله خود قرار دهى و روبه روى او قرارگیرى و او را شفیع و واسطه قرار دهى و به او توسل بجویى.

6ـ کلام مالک بن انس صریح است در این که طلب شفاعت از پیامبر(صلى الله علیه و آله) در عالم برزخ و پس از مرگ امرى مطلوب است و به خلاف آن چه وهابى ها گفته اند که شفاعت خواهى حرام یا شرک است مالک مى گوید او وسیله و واسطه توست و جمله: «استشفع به» هم معناش همین است و توسل به پیامبر در عالم برزخ نسبت به امور دنیا نیز از این مکالمه مالک کاملاً استفاده مى گردد. چه این که وقتى جایز است براى گناهان و امور آخرت او را شفیع و واسطه قرار دهیم در امور دنیا و حاجت هاى آن به طریق اولى جایز است.

7ـ سخن مالک صراحت دارد که مسلمان ها هنگام دعا در حرم پیامبر رو به روی قبر قرار مى گرفتند و دعا مى گردند و اگر چنین نبود مالک با این صراحت به خلیفه عباسى نمى گفت: رو به قبر بایست، بر خلاف گفته ابن تیمیه که میگوید: هر گاه اصحاب وتابعین و پیروان آنها نزد قبر پیامبر(صلى الله علیه و آله) مى آمدند فقط بر او سلام مى نمودند و اگر مى خواستند دعا کنند رو به طرف قبله مى کردند و از قبر منحرف مى شدند.

پی‌نوشت‌ها:
(1). سبل الهدى و اله شاد، ج 11، ص 439؛ و وفاالفاء، ج 4، ص 1376.
(2). سوره مائده، آیه 35.
(3). سوره حجرات، آیه 2.
(4). سوره حجرات، آیه 4.

منبع: کتاب شفاعت، آیت الله سید حسن طاهری خرم آبادی، موسسه بوستان کتاب، چاپ اول، ص 65 تا 62.