سیمای سوره فرقان

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره فرقان چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «فُرقان» به معنای جدا کننده و فرق گذارنده (حق و باطل) که یکی از نام های قرآن کریم نیز «فرقان» است. و سبب نامگذاری این سوره آن است که واژه فرقان در آیه اول سوره آمده است.

نام دیگر این سوره «تَبارَکَ» است که به معنای بزرگ و خجسته می آید و این واژه کلمه آغاز سوره است که سه بار نیز در سوره فرقان تکرار شده است.

شمارگان: دارای 77 آیه و 892 کلمه و 3733 حرف است.

نزول: این سوره که در مکه و پس از سوره یس و قبل از سوره فاطر بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شده است، چهل و یکمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده است. و طبق محاسبه مفسران، سوره فرقان در سال دهم بعثت نازل شده است.(1) در چینش کنونی قرآن بیست و پنجمین سوره بشمار می رود.

فضایل: در مورد فضیلت سوره فرقان از امام موسی کاظم علیه السلام حکایت شده که: «هر کس این سوره را در هر شب بخواند، خدا او را هرگز عذاب نمی کند و از او حسابرسی نمی نماید و جایگاهش بهشت است.»(2)

تذکر: وجود این آثار و ثواب ها برای کسانی است که این سوره را بخوانند و به محتوای آن عمل کنند، و در این سوره صفات بندگان خالص خدا آنگونه تشریح شده که هر کس براستی آن را از جان و دل بخواند و خود را با آنها منطبق سازد جایگاهش بهشت است.

ویژگی ها: نام سوره فرقان یکی از نام های قرآن کریم است. و در آیه 60 این سوره یک سجده مستحب مقرر شده است. و نکته جالب آن است که تمام آیات این سوره با تنوین نصب (که به صورت الف خوانده می شود) ختم می شود.

اهداف: هدف های اساسی که سوره فرقان دنبال می کند عبارتند از:
1. توجه به توحید.
2. یادآوری قیامت.
3. تقویت روحی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در برابر فشارها و سخت گیرهای مشرکین مکه.
4. بیان صفات بندگان خاص خدا و انسان های کمال یافته.

مطالب: مطالب عمده ای که در این سوره بچشم می خورد عبارتند از:

الف) عقاید:

1. بیان نشانه های عظمت خدا در جهان آفرینش و دلایل توحید. (آیات 2 و 3 و 45 به بعد)
2. بیان رستاخیز و حسرت های مردم در آن روز. (آیات 11-14 و 28)
3. درهم کوبیدن منطق مشرکان. (آیات 7 و 20)
 

ب) اخلاق:

بیان صفات مؤمنان راستین یا «عبادُالرحمان» که بصورت جالب و سازنده آمده است. و مجموعه ای از مطالب اخلاقی را داراست. (آیات 63-76)
 

ج) احکام:

1. ممنوعیت قتل. (آیه 68)
2. ممنوعیت زنا. (آیه 68)
 

د) داستان ها:

1. بیان سرگذشت اقوام پیشین که در اثر مخالفت با پیامبران گرفتار عذاب الهی شدند. (آیات 35-42)
2. داستان اصحاب الرَّسّ. (آیه 38)
3. اشاره ای به داستان موسی و هارون علیهما السلام. (آیات 35-36)
4. اشاره ای به داستان قوم نوح علیه السلام. (آیه 37)
5. اشاره ای به داستان عاد و ثمود. (آیه 38)
 

ه) مطالب فرعی:

1. مقایسه مؤمنان با کافران و بیان مواضع آنها. (آیات 37-42 و...)
2. طرح بهانه جویی های مشرکان و پاسخ به آنها. (آیات 4-21)
3. یاد قرآن با عنوان فرقان و پاسخگویی به تهمت های مشرکان درباره قرآن. (آیات 1 و 5 و 6 و 32)
4. طرح شکایت پیامبر صلی الله علیه و آله از مردم که قرآن را مهجور گذاشته اند. (آیه 30)
5. تذکر پشیمانی ستمگران و تبرّی از دوستان گمراه کننده خود. (آیات 27-29)
6. خلقت انسان از آب. (آیه 54)

پی‌نوشت‌ها:
(1) درآمد، شحاته، ص 405.
(2) نورالثقلین، ج 4، ص 2.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.