توصیه های امام علی علیه السلام درباره قرآن
پرسش :
امام علی علیه السلام در خطبه 167 نهج البلاغه، چه توصیه هایی درباره قرآن فرموده است؟
پاسخ :
از آنجا که «قرآن مجید» مهم ترین منبع تعلیمات اسلام و بیان کننده همه نیکى هاست، امام علی(علیه السلام) در خطبه 167 «نهج البلاغه» قبل از هر چیز، مردم را به سوى «قرآن» و عمل به دستورات آن فرا مى خواند؛ مى فرماید: (خداوند سبحان، کتابى هدایتگر [براى انسانها] فرستاده که نیکى ها و بدى ها را در آن تبیین فرموده است؛ بنابراین [عذر و بهانه اى براى هیچ کس باقى نمانده] راه خیر و نیکى را در پیش گیرید، تا هدایت شوید و از شرّ و بدى روى گردانید تا در طریق مستقیم قرار گیرید)؛ «إِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ أَنْزَلَ کِتَاباً هَادِیاً بَیَّنَ فِیهِ الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ؛ فَخُذُوا نَهْجَ(1) الْخَیْرِ تَهْتَدُوا، وَ اصْدِفُوا(2) عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدُوا». این سخن دلالت مى کند که اصول تمام نیکى ها و بدى ها، واجبات و محرّمات، فضایل و رذایل، اعتقادات صحیح و انحرافى در «قرآن مجید» بیان شده و در واقع تعبیر دیگرى از «تِبْیاناً لِکُلِّ شَىْءٍ»(3) است که در خودِ «قرآن» آمده؛ هر چند شرح آنها به سنّت و تفسیر معصومین(علیهم السلام) واگذار شده است.
در ادامه این سخن، امام(علیه السلام) از میان تمام نیکى ها، فرایض و واجبات را برگزیده و بر آن تأکید مى کند؛ مى فرماید: (واجبات! واجبات! در انجام دادن آنها براى خدا کوتاهى نکنید که شما را به سوى بهشت مى برد)؛ «الْفَرَائِضَ الْفَرَائِضَ! أَدُّوهَا إِلَى اللهِ تُؤَدِّکُمْ إِلَى الْجَنَّةِ». اشاره به اینکه خیراتى که «قرآن» به آن دعوت کرده بر دو گونه است: واجبات و مستحبّات. شما باید قبل از هر چیز نیروى خود را صرف اداى واجبات کنید. هرگاه نیرویى افزون بر آن داشتید به سراغ مستحبّات و فضایل بروید؛ زیرا آنچه قبل از هر چیز انسان را به سوى بهشت مى برد، اداى فرایض و واجبات است. ناگفته پیداست، فرایض هم شامل عبادات مى شود و هم شامل واجبات دیگرى که خداوند بر دوش انسان قرار داده؛ در رابطه با خود انسان یا دیگران و یا حتى محیط زندگانى اش.
سپس امام(علیه السلام) به نکته اى اشاره مى کند که گویى دلیل بر جمله قبل است؛ مى فرماید: (خداوند حرام هایى قرار داده که [فلسفه اش] بر کسى پوشیده نیست، و امورى را حلال کرده است که در آن عیبى وجود ندارد)؛ «إِنَّ اللهَ حَرَّمَ حَرَاماً غَیْرَ مَجْهُولٍ، وَ أَحَلَّ حَلَالاً غَیْرَ مَدْخُولٍ(4)». این تعبیر، اشاره لطیفى است به مصالح و مفاسد احکام شرع که خداوند حکیم آنها را در واجبات و محرّماتش رعایت فرموده است؛ به تعبیرى دیگر گرچه باید فرمان خدا را در اجراى واجبات و ترک محرّمات اطاعت کرد؛ ولى این اطاعت کورکورانه نیست؛ چرا که همه واجبات، مصالح مهمّى در بر دارد و همه محرّمات، مفاسدى دارد که به خود آنها باز مى گردد. «قرآن مجید» مى گوید: «یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ»(5)؛ (اشیاى پاکیزه را براى آنها حلال مى شمرد و ناپاکى ها را تحریم مى کند).
پی‌نوشت‌ها:
(1). «نهج» به معناى راه روشن است؛ از ماده «نهج» (بر وزن خرج) به معناى واضح شدن گرفته شده است.
(2). «اصدفوا» از ماده «صدف» (بر وزن صبر) به معناى اعراض کردن و صرف نظر نمودن است.
(3). سوره نحل، آیه 89.
(4). «مدخول» به معناى معیوب از ماده «دخل» (بر وزن نخل) به معناى فاسد شدنِ چیزى از درون است. این واژه معانى دیگرى هم دارد؛ از جمله دخول به معناى داخل شدن در محلى است.
(5). سوره اعراف، آیه 157.
منبع: پیام امام امیرالمؤمنین(علیه السلام)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: اول، ج 6، ص 428.
از آنجا که «قرآن مجید» مهم ترین منبع تعلیمات اسلام و بیان کننده همه نیکى هاست، امام علی(علیه السلام) در خطبه 167 «نهج البلاغه» قبل از هر چیز، مردم را به سوى «قرآن» و عمل به دستورات آن فرا مى خواند؛ مى فرماید: (خداوند سبحان، کتابى هدایتگر [براى انسانها] فرستاده که نیکى ها و بدى ها را در آن تبیین فرموده است؛ بنابراین [عذر و بهانه اى براى هیچ کس باقى نمانده] راه خیر و نیکى را در پیش گیرید، تا هدایت شوید و از شرّ و بدى روى گردانید تا در طریق مستقیم قرار گیرید)؛ «إِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ أَنْزَلَ کِتَاباً هَادِیاً بَیَّنَ فِیهِ الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ؛ فَخُذُوا نَهْجَ(1) الْخَیْرِ تَهْتَدُوا، وَ اصْدِفُوا(2) عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدُوا». این سخن دلالت مى کند که اصول تمام نیکى ها و بدى ها، واجبات و محرّمات، فضایل و رذایل، اعتقادات صحیح و انحرافى در «قرآن مجید» بیان شده و در واقع تعبیر دیگرى از «تِبْیاناً لِکُلِّ شَىْءٍ»(3) است که در خودِ «قرآن» آمده؛ هر چند شرح آنها به سنّت و تفسیر معصومین(علیهم السلام) واگذار شده است.
در ادامه این سخن، امام(علیه السلام) از میان تمام نیکى ها، فرایض و واجبات را برگزیده و بر آن تأکید مى کند؛ مى فرماید: (واجبات! واجبات! در انجام دادن آنها براى خدا کوتاهى نکنید که شما را به سوى بهشت مى برد)؛ «الْفَرَائِضَ الْفَرَائِضَ! أَدُّوهَا إِلَى اللهِ تُؤَدِّکُمْ إِلَى الْجَنَّةِ». اشاره به اینکه خیراتى که «قرآن» به آن دعوت کرده بر دو گونه است: واجبات و مستحبّات. شما باید قبل از هر چیز نیروى خود را صرف اداى واجبات کنید. هرگاه نیرویى افزون بر آن داشتید به سراغ مستحبّات و فضایل بروید؛ زیرا آنچه قبل از هر چیز انسان را به سوى بهشت مى برد، اداى فرایض و واجبات است. ناگفته پیداست، فرایض هم شامل عبادات مى شود و هم شامل واجبات دیگرى که خداوند بر دوش انسان قرار داده؛ در رابطه با خود انسان یا دیگران و یا حتى محیط زندگانى اش.
سپس امام(علیه السلام) به نکته اى اشاره مى کند که گویى دلیل بر جمله قبل است؛ مى فرماید: (خداوند حرام هایى قرار داده که [فلسفه اش] بر کسى پوشیده نیست، و امورى را حلال کرده است که در آن عیبى وجود ندارد)؛ «إِنَّ اللهَ حَرَّمَ حَرَاماً غَیْرَ مَجْهُولٍ، وَ أَحَلَّ حَلَالاً غَیْرَ مَدْخُولٍ(4)». این تعبیر، اشاره لطیفى است به مصالح و مفاسد احکام شرع که خداوند حکیم آنها را در واجبات و محرّماتش رعایت فرموده است؛ به تعبیرى دیگر گرچه باید فرمان خدا را در اجراى واجبات و ترک محرّمات اطاعت کرد؛ ولى این اطاعت کورکورانه نیست؛ چرا که همه واجبات، مصالح مهمّى در بر دارد و همه محرّمات، مفاسدى دارد که به خود آنها باز مى گردد. «قرآن مجید» مى گوید: «یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ»(5)؛ (اشیاى پاکیزه را براى آنها حلال مى شمرد و ناپاکى ها را تحریم مى کند).
پی‌نوشت‌ها:
(1). «نهج» به معناى راه روشن است؛ از ماده «نهج» (بر وزن خرج) به معناى واضح شدن گرفته شده است.
(2). «اصدفوا» از ماده «صدف» (بر وزن صبر) به معناى اعراض کردن و صرف نظر نمودن است.
(3). سوره نحل، آیه 89.
(4). «مدخول» به معناى معیوب از ماده «دخل» (بر وزن نخل) به معناى فاسد شدنِ چیزى از درون است. این واژه معانى دیگرى هم دارد؛ از جمله دخول به معناى داخل شدن در محلى است.
(5). سوره اعراف، آیه 157.
منبع: پیام امام امیرالمؤمنین(علیه السلام)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: اول، ج 6، ص 428.
