معنای واژه «نَفْس» در قرآن کریم

پرسش :

منظور از واژه «نَفْس» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
واژه «نَفْس» به گفته «راغب» در «مفردات» به معنى روح است، و گاه به معنى ذات شىء مى‌ آید، و «نَفَس» (بر وزن قفس) به معنى هوائى است که از طریق دهان در بدن انسان داخل یا خارج مى‌ شود. همچنین «نَفْس» بر خون نیز اطلاق شده، چرا که اگر مقدار زیادی خون از بدن انسان خارج شود، روح از او جدا مى‌ شود؛ و گاه این واژه به تمام وجود انسان نیز اطلاق مى شود.

به هر حال یکى از معانى معروف «نفس» همان روح است که در قرآن مجید مراتبى براى آن ذکر شده:
1- «نفس امّارة» که انسان را به بدى‌ها فرمان مى‌ دهد: «اِنَّ النَّفْسَ لاَمّارَةٌ بِالسُّوءِ»(1)؛ (که نفس [سرکش] بسیار به بدیها امر مى کند).

2- «نفس لَوّامة» که گاه مرتکب گناهى شده و پشیمان مى شود و خویشتن را سرزنش مى‌ کند: «وَ لا اُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوامَةِ»(2)؛ (و سوگند به نفس ملامتگر [و وجدان بیدار که رستاخیز حق است]).

3- «نفس مطمئنة» نفسى که به مرحله آرامش و اطمینان رسیده، و کاملا مطیع فرمان خدا و مشمول عنایات او است: «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَىٰ رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً»(3)؛ (تو اى نفس مطمئن! * به سوى پروردگارت بازگرد در حالى که هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است).

پی‌نوشت‌ها:
(1). قرآن کریم، سوره یوسف، آیه 53.
(2). همان، سوره قیامت، آیه 2.
(3). همان، سوره فجر، آیه 27.

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 هـ ش، چاپ نهم، ج 2، ص 116.