پرسش :
آيا مقصود از «اعلم» در بحث ولايت فقيه، همان اعلمِ در مرجعيّت است؟
پاسخ :
حضرت اميرالمؤمنين (عليهالسلام) در نهج البلاغه ميفرمايد: «أيّها النّاس إنّ أحقّ النّاس بهذا الأمر أقواهم عليه وأعلمهم بأمر الله فيه»(1)؛ اي مردم! بدانيد كه سزاوارترين مردم به امر حكومت و ولايت، كسي است كه قويتر باشد در اين كار و آگاهتر باشد به امر خداوند. در بعضي از نسخهها به جاي «أعلمهم»، عبارت «أعملهم»(2) آمده است كه در آن صورت، هر دو صفت مربوط به عمل و اجرا و مديريت ميشود، ولي در صورتي كه «أعلمهم» باشد، يك صفت مربوط به علم است و ديگري مربوط به عمل. در مباحث گذشته گفته شد كه فقيه اعلم، بر ديگر فقيهان مقدم است و اوست كه از سوي امامان معصوم (عليهمالسلام) براي ولايت و حكومت منصوب شده است. مقصود از «اعلم» در اينجا، تنها اعلم در احكام فقهي نيست، بلكه مقصود «اعلم بهذا الامر» است. اعلم بهذا الامر يعني كسي كه علاوه بر داشتن فقاهت و عدالت و تقوا، مدير و مدبّرتر باشد و به اوضاع كشور و جهان آگاهي كامل داشته باشد، دشمنان اسلام و طرفندهاي آنان را بشناسد و به وقت مناسب بتواند تصميمگيري لازم را داشته باشد. كسي كه مدرّس خوب يا مصنف و مؤلّف توانايي است ولي از سياست آگاهي ندارد و اعلم در كشورداري نيست، اگر چه در فقه عبادي و معاملي اعلم نيز باشد، نميتواند رهبري نظام اسلامي را به دست بگيرد؛ زيرا اعلم در فقه است نه اعلم بهذا الامر. اگر چنين فقيهي رهبر بشود، اگر چه اعلم و اتقي باشد، ممكن است بيگانگان تهاجم كنند و او از نميتواند از ميهن اسلامي دفاع كند. غرض آنكه، در صورت تزاحم بين اوصاف رهبري، اگر كسي سياستمدار كامل اسلامي بود و در اين جهت از ديگر فقيهان اعلم بود، بر آنان تقدم دارد؛ زيرا اساس حكومت اسلامي همان فقه سياسي و هوش سياستمداري است.
(1) نهجالبلاغه، خطبه 173، بند 1.
(2) همان، بند 2.
مأخذ: ( آیةالله جوادی آملی ، ولايت فقيه، ص 393، 394)
حضرت اميرالمؤمنين (عليهالسلام) در نهج البلاغه ميفرمايد: «أيّها النّاس إنّ أحقّ النّاس بهذا الأمر أقواهم عليه وأعلمهم بأمر الله فيه»(1)؛ اي مردم! بدانيد كه سزاوارترين مردم به امر حكومت و ولايت، كسي است كه قويتر باشد در اين كار و آگاهتر باشد به امر خداوند. در بعضي از نسخهها به جاي «أعلمهم»، عبارت «أعملهم»(2) آمده است كه در آن صورت، هر دو صفت مربوط به عمل و اجرا و مديريت ميشود، ولي در صورتي كه «أعلمهم» باشد، يك صفت مربوط به علم است و ديگري مربوط به عمل. در مباحث گذشته گفته شد كه فقيه اعلم، بر ديگر فقيهان مقدم است و اوست كه از سوي امامان معصوم (عليهمالسلام) براي ولايت و حكومت منصوب شده است. مقصود از «اعلم» در اينجا، تنها اعلم در احكام فقهي نيست، بلكه مقصود «اعلم بهذا الامر» است. اعلم بهذا الامر يعني كسي كه علاوه بر داشتن فقاهت و عدالت و تقوا، مدير و مدبّرتر باشد و به اوضاع كشور و جهان آگاهي كامل داشته باشد، دشمنان اسلام و طرفندهاي آنان را بشناسد و به وقت مناسب بتواند تصميمگيري لازم را داشته باشد. كسي كه مدرّس خوب يا مصنف و مؤلّف توانايي است ولي از سياست آگاهي ندارد و اعلم در كشورداري نيست، اگر چه در فقه عبادي و معاملي اعلم نيز باشد، نميتواند رهبري نظام اسلامي را به دست بگيرد؛ زيرا اعلم در فقه است نه اعلم بهذا الامر. اگر چنين فقيهي رهبر بشود، اگر چه اعلم و اتقي باشد، ممكن است بيگانگان تهاجم كنند و او از نميتواند از ميهن اسلامي دفاع كند. غرض آنكه، در صورت تزاحم بين اوصاف رهبري، اگر كسي سياستمدار كامل اسلامي بود و در اين جهت از ديگر فقيهان اعلم بود، بر آنان تقدم دارد؛ زيرا اساس حكومت اسلامي همان فقه سياسي و هوش سياستمداري است.
(1) نهجالبلاغه، خطبه 173، بند 1.
(2) همان، بند 2.
مأخذ: ( آیةالله جوادی آملی ، ولايت فقيه، ص 393، 394)
