پرسش :
مراد از "تابعين به احسان" در آية 100 سورة توبه چيست و ارتباط آن با حضرت علی(علیه السلام) را بيان كنيد.
پاسخ :
1.به دنبال آيات گذشته كه وضعيت منافقان و كفّار را بيان فرمود، در اين آيه شريف، به گروه‌هاي گوناگوني از مسلمانان راستين اشاره شده، آن‌ها را در سه گروه مشخص تقسيم نموده است.(تفسير نمونه، آيت‌الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 8 ، ص 99، دارالكتب الاسلاميه.)
2. با توجه به اين كه آيه شريف مزبور، گروه سوم را با "الذين اتبعوهم باحسان" تعبير نموده و آن را به تابعان عصر خاصي مقيّد نكرده، و نيز قيدهايي، مانند تقدّم و اولويّت و غير آن براي آن‌ها بيان نشده؛ از اين رو، پيشي گيرندگان نخستين (السّابقون الاوّلون)، خواه از گروه مهاجران و خواه از گروه انصار را دربرمي‌گيرد؛ لازمه چنين تعبيري آن است كه از زمان بعثت پيامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تا روز قيامت، مؤمنان غير منافق را به سه گروه تقسيم كرده باشد: پيشگامان در اسلام و هجرت، پيشگامان در نصرت و ياري پيامبر و كساني كه با شيوه‌اي آميخته با احسان، از آنان دنباله‌روي كردند. با توجه به اين، دو گروه اوّل، وصف تبعيت نداشتند، بلكه پيش قراولاني بودند كه ديگران از آنان، دنباله‌روي كردند؛ و گروه سوم، تنها تابع بوده، متبوع بودن آن‌ها ابتدايي نبوده، بلكه بالقياس و به دليل تابع بودن از دو گروه نخست است.(تفسير الميزان، علامه طباطبايي؛، ج 9، ص 392، دارالكتب الاسلاميه.)
3. درباره مفهوم "پيروي به احسان"، ديدگاه‌هاي گوناگوني از سوي مفسّران، مطرح شده است.
خلاصه آن‌كه گروهي، با به حساب آوردن احسان، به عنوان وصف اعمال و برنامه‌هاي مورد پيروي، تعبير احسان را بيان كننده همان اعمال و معتقداتي مي‌دانند كه در آن‌ها، از پيشگامان اسلام پيروي مي‌كنند؛ گروهي نيز، احسان را وصف خود پيروي و چگونگي متابعت تابعان دانسته‌اند، يعني اين گروه سوم، به گونه‌اي شايسته پيروي مي‌كنند؛(تفسير نمونه، همان، ص 100.) يعني نوعي پيروي عملي و همراه بودن آن با انجام عمل صالح و رفتارهاي نيك. علامه طباطبايي؛، با ردّ هر دو ديدگاه و بيان نظريه سومي، مي‌فرمايند: مراد از "اتباع باحسان"؛ يعني پيروي همراه با اين نگرش كه راه مورد پيروي، حق است، برخلاف پيروي به جهت هواهاي نفساني. در حقيقت، پيروان پيشگامان مهاجر و انصار، نه به دليل تمايلات منفي نفساني، بلكه چون حق را در راهشان يافته‌اند، از آنان پيروي مي‌كنند.(تفسير الميزان، همان، ص 393.)
3. درباره اين كه منظور از پيشگامان مهاجر كيست، احتمال‌هاي متعددي از سوي مفسّران مطرح شده،(مجمع‌البيان، طبرسي، ج 5، ص 112، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات.) و از ابن‌عبّاس روايتي نقل گرديده است كه مي‌فرمايد: "والسابقون الاوّلون" نزلت في اميرالمؤمنين‌و هو اسبق النّاس كلّهم بالايمان و صلّي الي القبلتين، و بايع البيعتين بيعه بدر و بيعه الرضوان، و هاجر الهجرتين مع جعفر من مكّه الي الحبشه و من الحبشه الي المدينه؛ تعبير آيه شريف كه مي‌فرمايد: السابقون الاوّلون، درباره امام علي(علیه السلام) نازل شده و او پيشگام و نخستين فردِ از همه انسان‌ها در ايمان، نماز خواندن به هر دو قبله، بيعت كننده در هر دو بيعت بدر و رضوان و نيز مهاجرت؛ آن هم در هر دو هجرت از مكه به حبشه و از حبشه به مدينه، بوده است."(تفسير الميزان، همان، ص 402.)
4. با توجه به اين، تعبير "تابعين به احسان"، ارتباطي مستقل به امام علي(علیه السلام)نداشته، تنها، بخش نخست آيه به آن مرتبط است.
eporsesh.com
1.به دنبال آيات گذشته كه وضعيت منافقان و كفّار را بيان فرمود، در اين آيه شريف، به گروه‌هاي گوناگوني از مسلمانان راستين اشاره شده، آن‌ها را در سه گروه مشخص تقسيم نموده است.(تفسير نمونه، آيت‌الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 8 ، ص 99، دارالكتب الاسلاميه.)
2. با توجه به اين كه آيه شريف مزبور، گروه سوم را با "الذين اتبعوهم باحسان" تعبير نموده و آن را به تابعان عصر خاصي مقيّد نكرده، و نيز قيدهايي، مانند تقدّم و اولويّت و غير آن براي آن‌ها بيان نشده؛ از اين رو، پيشي گيرندگان نخستين (السّابقون الاوّلون)، خواه از گروه مهاجران و خواه از گروه انصار را دربرمي‌گيرد؛ لازمه چنين تعبيري آن است كه از زمان بعثت پيامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تا روز قيامت، مؤمنان غير منافق را به سه گروه تقسيم كرده باشد: پيشگامان در اسلام و هجرت، پيشگامان در نصرت و ياري پيامبر و كساني كه با شيوه‌اي آميخته با احسان، از آنان دنباله‌روي كردند. با توجه به اين، دو گروه اوّل، وصف تبعيت نداشتند، بلكه پيش قراولاني بودند كه ديگران از آنان، دنباله‌روي كردند؛ و گروه سوم، تنها تابع بوده، متبوع بودن آن‌ها ابتدايي نبوده، بلكه بالقياس و به دليل تابع بودن از دو گروه نخست است.(تفسير الميزان، علامه طباطبايي؛، ج 9، ص 392، دارالكتب الاسلاميه.)
3. درباره مفهوم "پيروي به احسان"، ديدگاه‌هاي گوناگوني از سوي مفسّران، مطرح شده است.
خلاصه آن‌كه گروهي، با به حساب آوردن احسان، به عنوان وصف اعمال و برنامه‌هاي مورد پيروي، تعبير احسان را بيان كننده همان اعمال و معتقداتي مي‌دانند كه در آن‌ها، از پيشگامان اسلام پيروي مي‌كنند؛ گروهي نيز، احسان را وصف خود پيروي و چگونگي متابعت تابعان دانسته‌اند، يعني اين گروه سوم، به گونه‌اي شايسته پيروي مي‌كنند؛(تفسير نمونه، همان، ص 100.) يعني نوعي پيروي عملي و همراه بودن آن با انجام عمل صالح و رفتارهاي نيك. علامه طباطبايي؛، با ردّ هر دو ديدگاه و بيان نظريه سومي، مي‌فرمايند: مراد از "اتباع باحسان"؛ يعني پيروي همراه با اين نگرش كه راه مورد پيروي، حق است، برخلاف پيروي به جهت هواهاي نفساني. در حقيقت، پيروان پيشگامان مهاجر و انصار، نه به دليل تمايلات منفي نفساني، بلكه چون حق را در راهشان يافته‌اند، از آنان پيروي مي‌كنند.(تفسير الميزان، همان، ص 393.)
3. درباره اين كه منظور از پيشگامان مهاجر كيست، احتمال‌هاي متعددي از سوي مفسّران مطرح شده،(مجمع‌البيان، طبرسي، ج 5، ص 112، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات.) و از ابن‌عبّاس روايتي نقل گرديده است كه مي‌فرمايد: "والسابقون الاوّلون" نزلت في اميرالمؤمنين‌و هو اسبق النّاس كلّهم بالايمان و صلّي الي القبلتين، و بايع البيعتين بيعه بدر و بيعه الرضوان، و هاجر الهجرتين مع جعفر من مكّه الي الحبشه و من الحبشه الي المدينه؛ تعبير آيه شريف كه مي‌فرمايد: السابقون الاوّلون، درباره امام علي(علیه السلام) نازل شده و او پيشگام و نخستين فردِ از همه انسان‌ها در ايمان، نماز خواندن به هر دو قبله، بيعت كننده در هر دو بيعت بدر و رضوان و نيز مهاجرت؛ آن هم در هر دو هجرت از مكه به حبشه و از حبشه به مدينه، بوده است."(تفسير الميزان، همان، ص 402.)
4. با توجه به اين، تعبير "تابعين به احسان"، ارتباطي مستقل به امام علي(علیه السلام)نداشته، تنها، بخش نخست آيه به آن مرتبط است.
eporsesh.com
