پرسش :
آيا از ديدگاه قرآن آثار نيک و بد اعمال در نسل انسان موثر است ؟
پاسخ :
قرآن براي تشويق به عدل و كار نيك و پرهيز از ستم و كار بد و براي اين كه فرزندان كسي دچار آثار ستمگري پدران نشوند از مثالي زيبا بهره جسته مي فرمايد: «أَيَودّ اَحَدُكم أَن تَكون لَه جَنَّة مِن نَخيل و أَعناب تَجري مِن تَحتِهَا الانهار لَه فيها مِن كُل ثَمَرات وَ أَصابَه الكِبَر وَ لَه ذُرية ضُعَفاء فَأَصابها إِعْصار فيه نار فَاحْتَرَقت كَذلِك يُبَيِّن الله لَكُم الايات لَعَلَّكم تَتَفكرون» بقره/266 [آيا كسي دوست دارد عمري زحمت بكشد تا در دوران سالمندي به ديگران نيازمند نباشد، ولي در دوران سالمندي كه فرزنداني ضعيف و عايله اي سنگين دارد و باغي از خرما و انگور با نهرهايي جاري و ميوه هاي گوناگون فراهم كرده در اين هنگام ناگاه گردباد سوزاني وزيده باغ را بسوزاند؟] او در اين حال نه توان كشاورزي و احياي باغ را دارد و نه توان اداره عايله سنگين و نه حاضر است پس از عمري زندگي با عزت دست به گدايي زند. اگر كسي تاب تحمل چنين خطري را ندارد بايد انديشه كند و در حال عادي مواظب اعمال خويش باشد. مبادا فرزندان او دچار سيه روزي شوند.
آيه مزبورمشاهده تصوير مطلبي است كه قرآن دربارة پس از مرگ انسان و واگذاري فرزندان يتيم مي فرمايد: «وَلَيِخْش الَذِين لَوتَرَكوا مِنْ خَلفِهم ذُريَّة ضِعافا خافوا عَلَيهم فَليَتقوا الله ولِيَقولوا قَولا سَديدا» نساء/9 بايد بندگان از مكافات عمل خود بترسند و با يتيمان مردم نيك رفتار باشند.كساني كه مي ترسند كودكان ناتوان از آنان باقي مانند و زيردست مردم شوند، بايد از خدا بترسند و سخن به اصلاح و درستي گويند و راه عدالت پويند و گرنه آينده اي تاريك در انتظار آنان خواهد بود.
براين اساس، اگر انسان ستم كند خواه ناخواه فرزندانش ستم خواهند ديد و اگر با يتيمان مردم رؤوف باشد، اين كار شايسته بهره او و فرزندانش خواهد گشت . نمونه كار شايسته براي يتيمان، كار حضرت خضر است كه به همراهي حضرت موسي(ع) مأمور شدند تا ديوار شكسته اي را كه گنج يتيمان در زير آن قرار داشت، ترميم كنند و حضرت خضر اين احسان الهي، انساني را چنين معلل كرد: «وَاَما الجِدار فَكان لِغُلامَين يَتيمَين في المَدينَة و كان تَحتَه كَنز لَهما و كان أَبوهُما صالِحا» كهف/82 يعني چون پدر آن يتيمان مرد صالح بودند من مأمور شدم تا ديوار را از انهدام و ويراني حفظ كنم.
در برابر اگر از انسان كار شايسته و دعاي نيك سر زند بر خانواده و نسل او تأثير خواهد گذاشت. حضرت ابراهيم از خداوند ميخواهد فرزندان و نسل او را صالح قرار دهد: «رَبَّنا وَاجَعلنا مُسلِمين لَكَ و مِن ذُرّيَتنا اُمَّة مُسلِمَة لَك» بقره/128 [پروردگارا، ما را تسليم فرمان خود قرار ده؛ و از نسل ما، امتي فرمانبردار خود پديد آر]؛ در آيه ديگر آمده است: ابراهيم(ع) تقاضا كرد خدايا دلهاي گروهي از مردم را متوجه فرزندان من كن: «فَاجْعَل أَفئِدَه مِن الناس تَهوي إِلَيهم» ابراهيم/37 و خواست كه خداوند فرزندان او را از بت پرستي دور سازد: «وَ اجْنَبِني و بَني أَن نَعبد الاَصنام» ابراهيم/35 [و مرا و فرزندانم را از پرستيدن بتان دور دار.] و از براي نسل خود خواهان امامت شد: «قال إِنّي جاعِلك لِلناس إِماماً قال و مِن ذُرّيَتي» بقره/124 [{خدا به او} فرمود: من تو را پيشواي مردم قرار دادم. ابراهيم پرسيد: و از دودمانم هم؟]
به هر حال، كار نيك و كار بد، عدل و ظلم، گذشته از اثر تشريعي، اثر تكويني دارد و در نسل انسان اثر مي گذارد؛ چنان كه اگر كسي ظالم بود خداوند نيز ظالمي را بر خود او مسلط مي كند: «وَ كذلِك نُولّي بَعض الظالِمين بَعضاً» انعام/129 [و اين گونه برخي از ستمكاران را سرپرست برخي ديگر مي گردانيم.] و در حديث آمده كسي كه ستمكاري را كمك كند، حق تعالي همان ستمكار را بر او مسلط خواهد كرد: «مِن أَعان ظا لِماً سَلطه الله عَليه» (بحار 89/172) گر چه مظلوم د رقيامت استحقاق احقاق حق را دارد و به حق خويش خواهد رسيد، و لي چنين مظلومي مأجور نخواهد بود.
امام صادق(ع) درباره ناموس فرمود: اگر كسي هتك عفت كند، سرانجام هتك عفّت مي شود؛ چنان كه امام صادق(ع) مي فرمايد: چون عالم {حضرت خضر} ديوار شكسته را ترميم كرد خداوند به حضرت موسي(ع) وحي فرستاد: من فرزندان را در برابر كوشش و كار نيك پدران پاد اش مي دهم؛ خير و خوبي پاداش خوب، و شرّ جزاي شرّدارد؛ زنا نشود. كسي كه حرمت بستر و ناموس مرد مسلماني را رعايت نكند، بستر ونا موس او مورد تجاوز قرار مي گير د، و آن گونه كه كار انجام دهيد جزا خواهيد ديد؛ «لَمّا أَقام العالِم الجِدار أَوحي الله تَبارك و تَعالي اِلَي موسي(ع) أِنّي مُجازي الْأَبناء بِسَعي الآباء؛ إِن خَيراً فَخَير و إِن شَراً فَشَرّ لاتُزْنوا فَتُزني نِساؤكم، وَ مَن وِطيِء فِراش امرءٍ مُسلمٍ وُطيء‌فراشه. كما تَدَينُ تُدان» (بحار 13/296/ح13)
اين اثر طبيعي عمل است و اثر از مؤثر جدا نيست. پس كار زشت نتيجه زشت و كردار نيك ثمره شايسته در پي خواهد داشت و عمل از عامل جدا نخواهد شد؛ يعني اثر عمل هرگز خود عمل را رهانمي كند اوّلا ًًَ و عمل نيز عامل را رها نمي كند ثانياً، و حفظ اين ربط وجوديْ محصول نظام علّي و معلولي است كه تمام حَلَقات آن به اراده حكيم محض و عادل صرف، يعني خداي سبحان اداره مي شود.
eporsesh.com
قرآن براي تشويق به عدل و كار نيك و پرهيز از ستم و كار بد و براي اين كه فرزندان كسي دچار آثار ستمگري پدران نشوند از مثالي زيبا بهره جسته مي فرمايد: «أَيَودّ اَحَدُكم أَن تَكون لَه جَنَّة مِن نَخيل و أَعناب تَجري مِن تَحتِهَا الانهار لَه فيها مِن كُل ثَمَرات وَ أَصابَه الكِبَر وَ لَه ذُرية ضُعَفاء فَأَصابها إِعْصار فيه نار فَاحْتَرَقت كَذلِك يُبَيِّن الله لَكُم الايات لَعَلَّكم تَتَفكرون» بقره/266 [آيا كسي دوست دارد عمري زحمت بكشد تا در دوران سالمندي به ديگران نيازمند نباشد، ولي در دوران سالمندي كه فرزنداني ضعيف و عايله اي سنگين دارد و باغي از خرما و انگور با نهرهايي جاري و ميوه هاي گوناگون فراهم كرده در اين هنگام ناگاه گردباد سوزاني وزيده باغ را بسوزاند؟] او در اين حال نه توان كشاورزي و احياي باغ را دارد و نه توان اداره عايله سنگين و نه حاضر است پس از عمري زندگي با عزت دست به گدايي زند. اگر كسي تاب تحمل چنين خطري را ندارد بايد انديشه كند و در حال عادي مواظب اعمال خويش باشد. مبادا فرزندان او دچار سيه روزي شوند.
آيه مزبورمشاهده تصوير مطلبي است كه قرآن دربارة پس از مرگ انسان و واگذاري فرزندان يتيم مي فرمايد: «وَلَيِخْش الَذِين لَوتَرَكوا مِنْ خَلفِهم ذُريَّة ضِعافا خافوا عَلَيهم فَليَتقوا الله ولِيَقولوا قَولا سَديدا» نساء/9 بايد بندگان از مكافات عمل خود بترسند و با يتيمان مردم نيك رفتار باشند.كساني كه مي ترسند كودكان ناتوان از آنان باقي مانند و زيردست مردم شوند، بايد از خدا بترسند و سخن به اصلاح و درستي گويند و راه عدالت پويند و گرنه آينده اي تاريك در انتظار آنان خواهد بود.
براين اساس، اگر انسان ستم كند خواه ناخواه فرزندانش ستم خواهند ديد و اگر با يتيمان مردم رؤوف باشد، اين كار شايسته بهره او و فرزندانش خواهد گشت . نمونه كار شايسته براي يتيمان، كار حضرت خضر است كه به همراهي حضرت موسي(ع) مأمور شدند تا ديوار شكسته اي را كه گنج يتيمان در زير آن قرار داشت، ترميم كنند و حضرت خضر اين احسان الهي، انساني را چنين معلل كرد: «وَاَما الجِدار فَكان لِغُلامَين يَتيمَين في المَدينَة و كان تَحتَه كَنز لَهما و كان أَبوهُما صالِحا» كهف/82 يعني چون پدر آن يتيمان مرد صالح بودند من مأمور شدم تا ديوار را از انهدام و ويراني حفظ كنم.
در برابر اگر از انسان كار شايسته و دعاي نيك سر زند بر خانواده و نسل او تأثير خواهد گذاشت. حضرت ابراهيم از خداوند ميخواهد فرزندان و نسل او را صالح قرار دهد: «رَبَّنا وَاجَعلنا مُسلِمين لَكَ و مِن ذُرّيَتنا اُمَّة مُسلِمَة لَك» بقره/128 [پروردگارا، ما را تسليم فرمان خود قرار ده؛ و از نسل ما، امتي فرمانبردار خود پديد آر]؛ در آيه ديگر آمده است: ابراهيم(ع) تقاضا كرد خدايا دلهاي گروهي از مردم را متوجه فرزندان من كن: «فَاجْعَل أَفئِدَه مِن الناس تَهوي إِلَيهم» ابراهيم/37 و خواست كه خداوند فرزندان او را از بت پرستي دور سازد: «وَ اجْنَبِني و بَني أَن نَعبد الاَصنام» ابراهيم/35 [و مرا و فرزندانم را از پرستيدن بتان دور دار.] و از براي نسل خود خواهان امامت شد: «قال إِنّي جاعِلك لِلناس إِماماً قال و مِن ذُرّيَتي» بقره/124 [{خدا به او} فرمود: من تو را پيشواي مردم قرار دادم. ابراهيم پرسيد: و از دودمانم هم؟]
به هر حال، كار نيك و كار بد، عدل و ظلم، گذشته از اثر تشريعي، اثر تكويني دارد و در نسل انسان اثر مي گذارد؛ چنان كه اگر كسي ظالم بود خداوند نيز ظالمي را بر خود او مسلط مي كند: «وَ كذلِك نُولّي بَعض الظالِمين بَعضاً» انعام/129 [و اين گونه برخي از ستمكاران را سرپرست برخي ديگر مي گردانيم.] و در حديث آمده كسي كه ستمكاري را كمك كند، حق تعالي همان ستمكار را بر او مسلط خواهد كرد: «مِن أَعان ظا لِماً سَلطه الله عَليه» (بحار 89/172) گر چه مظلوم د رقيامت استحقاق احقاق حق را دارد و به حق خويش خواهد رسيد، و لي چنين مظلومي مأجور نخواهد بود.
امام صادق(ع) درباره ناموس فرمود: اگر كسي هتك عفت كند، سرانجام هتك عفّت مي شود؛ چنان كه امام صادق(ع) مي فرمايد: چون عالم {حضرت خضر} ديوار شكسته را ترميم كرد خداوند به حضرت موسي(ع) وحي فرستاد: من فرزندان را در برابر كوشش و كار نيك پدران پاد اش مي دهم؛ خير و خوبي پاداش خوب، و شرّ جزاي شرّدارد؛ زنا نشود. كسي كه حرمت بستر و ناموس مرد مسلماني را رعايت نكند، بستر ونا موس او مورد تجاوز قرار مي گير د، و آن گونه كه كار انجام دهيد جزا خواهيد ديد؛ «لَمّا أَقام العالِم الجِدار أَوحي الله تَبارك و تَعالي اِلَي موسي(ع) أِنّي مُجازي الْأَبناء بِسَعي الآباء؛ إِن خَيراً فَخَير و إِن شَراً فَشَرّ لاتُزْنوا فَتُزني نِساؤكم، وَ مَن وِطيِء فِراش امرءٍ مُسلمٍ وُطيء‌فراشه. كما تَدَينُ تُدان» (بحار 13/296/ح13)
اين اثر طبيعي عمل است و اثر از مؤثر جدا نيست. پس كار زشت نتيجه زشت و كردار نيك ثمره شايسته در پي خواهد داشت و عمل از عامل جدا نخواهد شد؛ يعني اثر عمل هرگز خود عمل را رهانمي كند اوّلا ًًَ و عمل نيز عامل را رها نمي كند ثانياً، و حفظ اين ربط وجوديْ محصول نظام علّي و معلولي است كه تمام حَلَقات آن به اراده حكيم محض و عادل صرف، يعني خداي سبحان اداره مي شود.
eporsesh.com
