پرسش :

آيا ذكر ولايت فقيه در متون فقهى مى تواند به معناى ولايت سياسى باشد و از آن مى توان تأسيس نهاد دولت را فهميد؟[1]

پاسخ :
با تأمّل در كلمات فقيهان شيعه درباره ى ولايت فقيه، طرح چنين پرسشى جاى بسى شگفتى است و نشان از بى اطلاعى يا پيش داورى عجولانه يا غير منصفانه اى دارد كه بر فضاى فكرى گوينده حاكم بوده است؛ به عنوان مثال، وقتى شيخ مفيد(رحمه الله) مى گويد: فقيهان عادل، تمامى امورى را كه امام معصوم سرپرستى مى كند، مى توانند توليت كنند، آيامعنايى جز ولايت سياسى دارد؟ و يا وقتى ابوالصلاح حلبى و ابن ادريس از تنفيذ و اجراى احكام، توسط عالمان سخن مى گويند، مى تواند مفهومى جز ولايت سياسى داشته باشد؟
اين ها نمونه اى از اظهار نظرهايى است كه در همان اوايل غيبت كبرى شده است و نشان از جايگاه بسيار قوى و مستحكم ولايت فقيه در انديشه ى قدما دارد. به تعبير آيت الله بروجردى(رحمه الله)،[2] وقتى اهل بيت(عليهم السلام)شيعيان را از مراجعه به طاغوت و سلطان جور باز داشتند، در حالى كه، حكومت و ولايت امرى اجتناب ناپذير است و مردم در اين امور به امامان معصوم خويش نيز دست رسى ندارند، آيا كسى مى تواند بپندارد كه اهل بيت(عليهم السلام)اين امر مهم را مهمل گذاشته و براى آن تعيين تكليف نكرده اند؟! كسى كه در سيستم نمايندگان ائمه، در مناطق مختلف، تأمل داشته باشد و روايات مربوط به ولايت فقيه را ببيند، ترديدى نخواهد كرد كه ائمه(عليهم السلام)شيعيان خود را براى عصر طولانى غيبت آماده كرده اند و فقيهان جامع الشرايط را، در امور مربوط به ولايت و امامت، منصوب نموده اند.
استنباطى كه فقيهان گذشته، به ويژه قدماى آنها، كه در زمان هايى نزديك به اوايل غيبت مى زيسته اند، از روايات و مستندات مختلف داشته اند، همين است كه فقيه جامع الشرايط، نايب عام و منصوب از طرف ائمه(عليهم السلام)است و مردم، كه دست رسى به امام خود ندارند، به او مراجعه مى كنند. مع الأسف، بسيارى از آن قرينه ها و روايات به دست ما نرسيده است؛ ولى وقتى شخصيّتى مثل شيخ مفيد(رحمه الله)، با آن لحن صريح، از ولايت فقيه سخن مى گويد، نشان مى دهد كه ادلّه ى كافى براى اين ادّعا داشته است.
در واقع، مراجعه به ولىّ فقيه است كه براى شيعيان، در زمان دست رسى نداشتن به امام معصوم، تعيين تكليف مى كند و با توجّه به مقتضيات زمان و مكان و شرايط مختلف سياسى و زمان بسطِ يد يا سلطه و چيرگى ستمگر كارآيى دارد و وسيله اى قدرتمند و مستحكم براى مبارزه با طاغوت و استبداد و سلطه ى خارجى است.
در زمان سلطه ى ستمگران، فقيه با توجّه به همين ولايت، مى تواند زمينه ى يك مبارزه ى جدّى و مردمى را عليه نظام ستم فراهم آورد و مانند حضرت امام خمينى(رحمه الله) طاغوت را سرنگون و خود، نظام سياسى مورد نظر را مستقر نمايد؛ راه كارهايى ديگر دست بزند و مثل زمان نايينى(رحمه الله) با طرح مسئله ى مشروطيّت، به محدود كردن استبداد همت گمارد؛ و آنجا كه ضرورت ايجاب كند (مثل زمان جنگ و خطر سلطه ى خارجى)، مانند كاشف الغطاء، با اذن دادن به شاهان، خطر دشمن را دور كند و يا همچون مرحوم محقّق كركى و مجلسى، در اوان صفويه، با همكارى با سلطان و دخالت در امور حكومتى، سعى در توسعه ى تشيّع و تثبيت آن در كشور مى كند.
بنابراين، ولايت فقيه ابزار و وسيله اى است كه عترت طاهره(عليهم السلام)در اختيار شيعيان قرار داده اند تا با استعانت آن، از يك سو در عصر طولانى غيبت، در زمانى كه تحت ستم قرار مى گيرند، به عنوان گروهى معترض و عدالت طلب به مبارزه با ستم برخيزند و تا آنجا كه در توان دارند، قدرت ستمگران را محدود نمايند و هرگاه هم كه بسط يد يافتند و اين توان را در خود احساس نمودند، قدرت سياسى را در دست گيرند و در راه صلاح و سداد و گسترش معارف وحيانى اهل بيت(عليهم السلام)و توسعه ى عدالت، نظامى سياسى را مستقر نمايند.
پی نوشتها:
[1]ـ ر.ك: محسن كديور، دغدغه هاى حكومت دينى، ص 81.
[2]ـ ر.ك: البدر الزاهر فى صلوة الجمعة و المسافر، پيشين، ص 55 ـ 58.
منبع: ولايت فقيه، مصطفى جعفرپيشه فرد، نشر مركز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علميه (1381).