پرسش :
شرايط شفاعت چيست؟ چه كساني در روز قيامت مورد شفاعت قرار ميگيرند و چه كساني شفاعت شامل آنان نميشود؟
پاسخ :
شفاعت اولياي الهي در روز قيامت براي گنهكاران، بدون حساب نيست؛ بلكه متوقف بر شرايطي است كه در همين دنيا بايد آن را به دست آورد. در آيات و روايات، براي هيچ فرد يا گروهي تضمين نشده است كه حتماً مورد شفاعت قرار ميگيرند؛ بلكه صفات و ويژگيهاي كلي كساني كه از اين نعمت بهرهمند و يا محروماند، بيان شده است. بر اساس آيات و روايات، شرايط شمول شفاعت نسبت به بنده گنهكار، عبارت است از:
يك. رضايت خداوند:
1-1. رضايت از شفيع
شفيعان واسطه فيض خدا هستند. به همين جهت شرط اصلي و اساسي شفاعت، اين است كه مورد رضايت و پسند خداوند باشد. شفيعان كسانياند كه خداوند آنان را براي اين كار پسنديده و به آنان اجازه شفاعت داده است. قرآن كريم ميفرمايد: «در آن روز، شفاعت كسي سودمند نيست، مگر آن كسي كه خداي رحمان به او اجازه دهد». طه (20)، آيه 109.
1-2. رضايت از شفاعت شونده
شفاعت شوندگان بايد مورد رضايت و پسند خداوند باشند؛ يعني، شفاعت در حق كساني مؤثر خواهد بود كه در دنيا در مسير اطاعت، بندگي و رضايت خداوند قرار داشتند. قرآن كريم ميفرمايد: «و [ شفيعان ]شفاعت نميكنند، مگر براي كسي كه مورد رضايت و پسند خداوند باشد». انبياء (21)، آيه 28.
در حقيقت شفاعت تجلّي اراده و خواست خداوند، مبني بر بخشش و آمرزش بندگاني است كه در دنيا عقيده و عملشان مورد رضايت خداوند بوده است؛ هرچند دچار خطا و لغزش نيز شدهاند. شفاعت، پاداشي در حق آنان است.
دو. حفظ اصل ايمان
كساني مورد شفاعت قرار ميگيرند كه به سبب گناهان، اصل ايمانشان به خطر نيفتاده باشد. به همين جهت، در منابع ديني آمده است: كافر، مشرك و منافق در روز قيامت مورد شفاعت قرار نميگيرند.
رسول اكرم(ص) فرموده است: «شفاعت براي ترديدكنندگان، مشركان و كافران نيست؛ بلكه براي مؤمنان يكتاپرست است». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9482.
سه. عمل به دستورات ديني
گنهكاراني مورد شفاعت قرار ميگيرند كه مطيع دستورات خدا و پيامبر(ص) و اولياي دين باشند؛ يعني، درست بر خلاف آنچه كه برخي گمان ميكنند كه وعده به شفاعت، موجب تشويق افراد به ارتكاب گناه و سرباز زدن از مسؤوليت ميشود! در منابع ديني شرط شفاعت، عمل به دستورات دين و اطاعت از خدا و رسول و امامان معصوم(ع) ذكر شده است. كسي كه روش عملي او اطاعت از خدا و عمل به وظايف و مسؤوليتهاي ديني بوده؛ لكن گاهي هم دچار لغزش و خطا شده است، شايستگي دريافت رحمت الهي را در آخرت خواهد داشت.
امام صادق(ع) ميفرمايد: «هركس دوست دارد شفاعت در مورد او سودمند واقع شود، بايد در صدد جلب رضايت خداوند برآيد. بدانيد هيچ كس رضايت خداوند را جلب نخواهد كرد؛ مگر با اطاعت از خدا و پيامبر و اولياي الهي از آل محمد(ص)». بحار الانوار، ج 75، ص 220. اين روايت ضمن بيان شرط اساسي شفاعت (رضايت خداوند)، راه جلب خشنودي او را عمل به دستورات دين دانسته است.
از ديدگاه قرآن كريم، علت اينكه شفاعت به حال برخي از اهل دوزخ سودي نميبخشد، عدم پايبندي آنان به احكام و وظايف ديني است: «از اهل دوزخ سؤال ميكنند: چه چيزي شما را جهنمي كرد؟ گويند: ما از نمازگزاران نبوديم و بينوا را اطعام نميكرديم، و با اهل باطل، همراه و همصدا بوديم، و روز پاداش را دروغ ميانگاشتيم، تا اينكه مرگ ما فرا رسيد. پس شفاعت شافعان به حال آنان سودي نميبخشد». مدثر (74)، آيات 48 - 42.
اهميت عمل به احكام و وظايف ديني، به حدي است كه در مواردي، حتي سبك شمردن و اهميت ندادن به آن، موجب محروميت از شفاعت ميشود. رسول اكرم(ص) فرموده است: «شفاعت من به كسي كه نمازش را سبك بشمارد، نميرسد». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9485.
چهار. رابطه معنوي شفاعت شونده و شفيعان
كساني مورد شفاعت قرار ميگيرند كه در دنيا ارتباط روحي و معنوي خاصي بين آنان و شافعان برقرار شده باشد. كساني كه نسبت به اولياي الهي محبت و مودّت دارند و در دنيا تحت جذبه هدايتگري آنان قرار گرفته و همفكر، هم عقيده و همراه ايشان بودهاند. به درجهاي از وحدت و سنخيت روحي با آنان رسيدهاند، در آخرت نيز مورد شفاعت آنان قرار ميگيرند.
در حقيقت، يكي از حكمتهايي كه سبب شده خداوند اولياي الهي را در روز رستاخيز، واسطه وشفيع در فيض مغفرت و بخشش خود، به اين افراد قرار دهد، همين رابطه معنوي و سنخيتي است كه در دنيا ميان آنان برقرار بوده است. در روايات گوناگوني بر محبت و دوستي پيامبر اكرم و امامان معصوم تأكيد شده است بحارالانوار، ج 27، ص 158، ح 3؛ كنز العمال، ج 14، ص 399، ح 39057.؛ زيرا اين محبت موجب تقويت رابطه معنوي و سنخيت روحي با آنان ميشود. وحدت و سنخيت دو روح، به يگانگي عقايد، اوصاف، روشها و عملها است. محبت حقيقي، محب را شيفته محبوب كرده و موجب همگونگي در عقايد، اخلاق و سليقهها ميشود. محبت و مودّت حقيقي نسبت به پيامبر اكرم و امامان(ع)، از ارتكاب گناه ميكاهد و مانع از دلبستگيها و وابستگيهاي كاذب ميشود.
بر اين اساس «محبت اولياي الهي»، يكي از شرايط شفاعت آنان است تا در پرتو آن محبت، از مغفرت، رحمت و لطف الهي بهرهمند گردد. ر.ك: محمد شجاعي، تجسم عمل و شفاعت، ص 106. در منابع ديني آمده است:
- «عالم براي كساني كه با هدايت او ره يافتهاند، شفاعت ميكند». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1475، ح 9506.
- «امامان معصوم(ع) براي شيعيان و پيروان خود شفاعت ميكنند». همان، ح 9504 و 9505؛ بحارالانوار، ج 8، ص 43، ح 34، 42، 43 و ص 36 و 37.
- «كساني كه حلقه ارتباط و اتصال به اولياي الهي را گسسته و ولايت امامان را نپذيرفتهاند، مورد شفاعت آنان قرار نميگيرند». بحار الانوار، ج 8، ص 736، ح 9.
به همين جهت در روايات آمده است: كسي كه ذريه و فرزندان رسول اكرم را آزار دهد، مورد شفاعت آن حضرت نخواهد بود: «به خدا سوگند! براي كساني كه فرزندان و ذريهام را آزار كرده باشند، شفاعت نميكنم» امالي صدوق، ص 370؛ بحارالانوار، ج 93، ص 218، ح 4..
محرومان از شفاعت:
كافران، دشمنان خاندان رسالت، آزاردهندگان فرزندان و ذريه رسول اكرم و كساني كه رشته محبت و پيوند روحي با شفاعت كنندگان را در دنيا گسستهاند، مورد شفاعت آنان قرار نميگيرند. منكران شفاعت و سبك شمارندگان نماز نيز از ديگر محرومان از شفاعتاند. رسول اكرم(ص) ميفرمايد: «شفاعت من در روز قيامت حق است، پس كسي كه به آن ايمان نداشته باشد، مورد شفاعتم نخواهد بود» ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9487؛ كنز العمال، ج 14، ص 399، ح 39059. و «شفاعت من براي گنهكاران است، مگر شرك و گناه ظلم». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9484.
امام صادق(ع) ميفرمايد: «كسي كه نماز را سبك بشمارد، شفاعت ما هرگز شامل حالش نميشود». همان، ح 9486.
www.eporsesh.com
شفاعت اولياي الهي در روز قيامت براي گنهكاران، بدون حساب نيست؛ بلكه متوقف بر شرايطي است كه در همين دنيا بايد آن را به دست آورد. در آيات و روايات، براي هيچ فرد يا گروهي تضمين نشده است كه حتماً مورد شفاعت قرار ميگيرند؛ بلكه صفات و ويژگيهاي كلي كساني كه از اين نعمت بهرهمند و يا محروماند، بيان شده است. بر اساس آيات و روايات، شرايط شمول شفاعت نسبت به بنده گنهكار، عبارت است از:
يك. رضايت خداوند:
1-1. رضايت از شفيع
شفيعان واسطه فيض خدا هستند. به همين جهت شرط اصلي و اساسي شفاعت، اين است كه مورد رضايت و پسند خداوند باشد. شفيعان كسانياند كه خداوند آنان را براي اين كار پسنديده و به آنان اجازه شفاعت داده است. قرآن كريم ميفرمايد: «در آن روز، شفاعت كسي سودمند نيست، مگر آن كسي كه خداي رحمان به او اجازه دهد». طه (20)، آيه 109.
1-2. رضايت از شفاعت شونده
شفاعت شوندگان بايد مورد رضايت و پسند خداوند باشند؛ يعني، شفاعت در حق كساني مؤثر خواهد بود كه در دنيا در مسير اطاعت، بندگي و رضايت خداوند قرار داشتند. قرآن كريم ميفرمايد: «و [ شفيعان ]شفاعت نميكنند، مگر براي كسي كه مورد رضايت و پسند خداوند باشد». انبياء (21)، آيه 28.
در حقيقت شفاعت تجلّي اراده و خواست خداوند، مبني بر بخشش و آمرزش بندگاني است كه در دنيا عقيده و عملشان مورد رضايت خداوند بوده است؛ هرچند دچار خطا و لغزش نيز شدهاند. شفاعت، پاداشي در حق آنان است.
دو. حفظ اصل ايمان
كساني مورد شفاعت قرار ميگيرند كه به سبب گناهان، اصل ايمانشان به خطر نيفتاده باشد. به همين جهت، در منابع ديني آمده است: كافر، مشرك و منافق در روز قيامت مورد شفاعت قرار نميگيرند.
رسول اكرم(ص) فرموده است: «شفاعت براي ترديدكنندگان، مشركان و كافران نيست؛ بلكه براي مؤمنان يكتاپرست است». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9482.
سه. عمل به دستورات ديني
گنهكاراني مورد شفاعت قرار ميگيرند كه مطيع دستورات خدا و پيامبر(ص) و اولياي دين باشند؛ يعني، درست بر خلاف آنچه كه برخي گمان ميكنند كه وعده به شفاعت، موجب تشويق افراد به ارتكاب گناه و سرباز زدن از مسؤوليت ميشود! در منابع ديني شرط شفاعت، عمل به دستورات دين و اطاعت از خدا و رسول و امامان معصوم(ع) ذكر شده است. كسي كه روش عملي او اطاعت از خدا و عمل به وظايف و مسؤوليتهاي ديني بوده؛ لكن گاهي هم دچار لغزش و خطا شده است، شايستگي دريافت رحمت الهي را در آخرت خواهد داشت.
امام صادق(ع) ميفرمايد: «هركس دوست دارد شفاعت در مورد او سودمند واقع شود، بايد در صدد جلب رضايت خداوند برآيد. بدانيد هيچ كس رضايت خداوند را جلب نخواهد كرد؛ مگر با اطاعت از خدا و پيامبر و اولياي الهي از آل محمد(ص)». بحار الانوار، ج 75، ص 220. اين روايت ضمن بيان شرط اساسي شفاعت (رضايت خداوند)، راه جلب خشنودي او را عمل به دستورات دين دانسته است.
از ديدگاه قرآن كريم، علت اينكه شفاعت به حال برخي از اهل دوزخ سودي نميبخشد، عدم پايبندي آنان به احكام و وظايف ديني است: «از اهل دوزخ سؤال ميكنند: چه چيزي شما را جهنمي كرد؟ گويند: ما از نمازگزاران نبوديم و بينوا را اطعام نميكرديم، و با اهل باطل، همراه و همصدا بوديم، و روز پاداش را دروغ ميانگاشتيم، تا اينكه مرگ ما فرا رسيد. پس شفاعت شافعان به حال آنان سودي نميبخشد». مدثر (74)، آيات 48 - 42.
اهميت عمل به احكام و وظايف ديني، به حدي است كه در مواردي، حتي سبك شمردن و اهميت ندادن به آن، موجب محروميت از شفاعت ميشود. رسول اكرم(ص) فرموده است: «شفاعت من به كسي كه نمازش را سبك بشمارد، نميرسد». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9485.
چهار. رابطه معنوي شفاعت شونده و شفيعان
كساني مورد شفاعت قرار ميگيرند كه در دنيا ارتباط روحي و معنوي خاصي بين آنان و شافعان برقرار شده باشد. كساني كه نسبت به اولياي الهي محبت و مودّت دارند و در دنيا تحت جذبه هدايتگري آنان قرار گرفته و همفكر، هم عقيده و همراه ايشان بودهاند. به درجهاي از وحدت و سنخيت روحي با آنان رسيدهاند، در آخرت نيز مورد شفاعت آنان قرار ميگيرند.
در حقيقت، يكي از حكمتهايي كه سبب شده خداوند اولياي الهي را در روز رستاخيز، واسطه وشفيع در فيض مغفرت و بخشش خود، به اين افراد قرار دهد، همين رابطه معنوي و سنخيتي است كه در دنيا ميان آنان برقرار بوده است. در روايات گوناگوني بر محبت و دوستي پيامبر اكرم و امامان معصوم تأكيد شده است بحارالانوار، ج 27، ص 158، ح 3؛ كنز العمال، ج 14، ص 399، ح 39057.؛ زيرا اين محبت موجب تقويت رابطه معنوي و سنخيت روحي با آنان ميشود. وحدت و سنخيت دو روح، به يگانگي عقايد، اوصاف، روشها و عملها است. محبت حقيقي، محب را شيفته محبوب كرده و موجب همگونگي در عقايد، اخلاق و سليقهها ميشود. محبت و مودّت حقيقي نسبت به پيامبر اكرم و امامان(ع)، از ارتكاب گناه ميكاهد و مانع از دلبستگيها و وابستگيهاي كاذب ميشود.
بر اين اساس «محبت اولياي الهي»، يكي از شرايط شفاعت آنان است تا در پرتو آن محبت، از مغفرت، رحمت و لطف الهي بهرهمند گردد. ر.ك: محمد شجاعي، تجسم عمل و شفاعت، ص 106. در منابع ديني آمده است:
- «عالم براي كساني كه با هدايت او ره يافتهاند، شفاعت ميكند». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1475، ح 9506.
- «امامان معصوم(ع) براي شيعيان و پيروان خود شفاعت ميكنند». همان، ح 9504 و 9505؛ بحارالانوار، ج 8، ص 43، ح 34، 42، 43 و ص 36 و 37.
- «كساني كه حلقه ارتباط و اتصال به اولياي الهي را گسسته و ولايت امامان را نپذيرفتهاند، مورد شفاعت آنان قرار نميگيرند». بحار الانوار، ج 8، ص 736، ح 9.
به همين جهت در روايات آمده است: كسي كه ذريه و فرزندان رسول اكرم را آزار دهد، مورد شفاعت آن حضرت نخواهد بود: «به خدا سوگند! براي كساني كه فرزندان و ذريهام را آزار كرده باشند، شفاعت نميكنم» امالي صدوق، ص 370؛ بحارالانوار، ج 93، ص 218، ح 4..
محرومان از شفاعت:
كافران، دشمنان خاندان رسالت، آزاردهندگان فرزندان و ذريه رسول اكرم و كساني كه رشته محبت و پيوند روحي با شفاعت كنندگان را در دنيا گسستهاند، مورد شفاعت آنان قرار نميگيرند. منكران شفاعت و سبك شمارندگان نماز نيز از ديگر محرومان از شفاعتاند. رسول اكرم(ص) ميفرمايد: «شفاعت من در روز قيامت حق است، پس كسي كه به آن ايمان نداشته باشد، مورد شفاعتم نخواهد بود» ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9487؛ كنز العمال، ج 14، ص 399، ح 39059. و «شفاعت من براي گنهكاران است، مگر شرك و گناه ظلم». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1472، ح 9484.
امام صادق(ع) ميفرمايد: «كسي كه نماز را سبك بشمارد، شفاعت ما هرگز شامل حالش نميشود». همان، ح 9486.
www.eporsesh.com
