پرسش :
چگونه می‌توان یک انتخابات سالم برگزار کرد؟ در صورت امکان این موضوع را با توجه به دیدگاه رهبران انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار دهید .
پاسخ :
در مورد چگونگی برگزاری یک انتخابات سالم و عاری از هرگونه بی‌نظمی و بی‌عدالتی باید به دو نکته اساسی توجه نمود: اوّل: سلامتِ عمل مجریان و ناظران و دوم: سلامت عمل کاندیداها و منتخبان. در واقع باید گفت: برگزاری یک انتخابات سالم مستلزم دو مسئلة مهم است: برگزاری درست بر مبنای قانون و رعایت موازین اخلاقی توسط کاندیداها. با این توضیحات خوبست مواردی را که به برگزاری یک انتخابات سالم منتج می‌شود را بیان نماییم:
الف ـ سلامتِ عمل مجریان و ناظران:
1ـ نظارت و اجرای دقیق مسؤلان: بی گمان نظارت دقیق و اجرای مقتدرانة دو نهاد مسئول در امر انتخابات یعنی شورای نگهبان و وزارت کشور، در برگزاری یک انتخابات سالم و عاری از هرگونه شائبة بی‌عدالتی و بی‌نظمی، یک عامل کلیدی است. رهبر انقلاب در این مورد می‌گویند: «مسئولان امور انتخابات، اعم از مسئولان اجرائی ـ که وزارت کشور است ـ و شورای نگهبان ـ که کار نظارت را بر عهده دارد ـ وظایف سنگینی دارند. اندک اختلالی در این کار عظیم، حقیقتاً یک گناه و یک جرم است. مبادا بگذارید در این امر مهم، کوچک‌ترین اختلالی به وجود بیاید.»[1]
ایشان؛ نقش این دو مجموعه را در برگزاری یک انتخابات سالم مورد تأکید قرار داده و می‌افزایند: «شورای نگهبان یک جریان است و وزارت کشور یک جریان دیگر. به نظر من قانون اساسی بهترین تدبیر را اندیشیده است: یک مجموعة دولتی را مأمور کرده است تا انتخابات را اجرا کنند؛ بعد برای اینکه ضریب اطمینان بالا برود، یک مجموعة دیگر را خارج از دولت مأمور کرده است که بر این کار نظارت کنند تا این کار به بهترین و سالم‌ترین وجهی انجام بگیرد. به نظر من این تدبیرِ خیلی عاقلانه و حکیمانه‌ای است که قانون اساسی در نظر گرفته است.»[2]
2ـ پایبندی به قانون برای ناظران و مجریان: شرط دیگر برگزاری یک انتخابات سالم، پایبندی همه جانبة مقامات مسئول، به قانون اساسی می‌باشد. مقام رهبری؛ در این مورد می‌گویند: «هم مجریان، هم ناظران، باید پایبندی خودشان را به قانون نشان بدهند. ملاک، قانون است؛ سلایق افراد ملاک نیست»[3] ایشان تأکید می‌نمایند که: «... مسئولان باید به این امر ـ برگزاری انتخابات ـ کمک کنند؛ راهش هم این است که هر کدام وظایف قانونی خودشان را انجام بدهند. من خوشبختانه می‌بینم که هم در فرمایش‌های جناب آقای جنّتی و هم در فرمایش‌های وزیر محترم کشور، روی قانون تکیه می‌شود؛ همین هم درست است. من به هر دو مجموعة محترم عرض می‌کنم که بر روی قانون پافشاری کنید؛ قانون بسیار مهم است.»[4] ایشان در جای دیگری می‌افزایند: «در امر نظارت باید قانون و موازین، ملاک و معیار باشد و نه مذاق‌ها و سلایق شخصی. مطلقاً دنبال مذاق شخصی نروید ...»[5]
3ـ عدم جانبداری نظّار و مجریان از شخص یا حزب خاص: اگر ـ خدای ناکرده ـ مسئولین برگزاری امر انتخابات، از شخص و گروه خاصّی حمایت نمایند، این انتخابات ناسالم و دروغین است. این مطلب را رهبر انقلاب بارها متذکّر شده‌اند: «... به برادران مسئول، اعم از نظّار و هیأت اجرائی عرض می‌کنم که مواظب باشید کارتان سر سوزنی از معیار قانونی تخطّی نکند. نظرات و سلایق شخصی را کنار بگذارید. اینکه کسی به خاطر تشخیصی که از دین و انقلاب و اسلام و رهبری و ملّت و دولت دارد، یک نفر را تقویت کند، یک نفر را رد کند، یک نفر را تضعیف کند، یکی را یک خرده جلو بکشد، یکی را یک خرده عقب بزند، خلاف ضابطه است.»[6]
4ـ قاطعیت در عمل طبق قانون: شرط دیگر برگزاری یک انتخابات سالم، قاطعیت عمل مسئولین این امر طبق قانون است. اگر مجریان و به ویژه ناظران در مقابل تخلّفات صورت پذیرفته در این امر، قاطعیت نداشته باشند و انتخابات را طبق قانون، قاطعانه هدایت ننمایند، این انتخابات؛ سالم و قانونی نخواهد بود. مقام معظم رهبری در این مورد می‌گویند: «... اگر شورای نگهبان در این قضیه ـ تشخیص صلاحیت‌ها و برخورد با خلاف‌های انتخاباتی ـ به یک نتیجة منطبق بر قانون و مقرّرات رسید، باید با قاطعیت اقدام بکند؛ هیچ چیزی نباید مانع از اقدام قاطع قانونی بشود. در همة امور، بخصوص در چنین اموری که با افکار و عواطف و احساسات و عقاید و آرای گوناگونی مواجه است، قاطعیّت چیزی لازمی است.»[7]
5ـ انتخاب ناظرین پاک و بی‌طرف: بی گمان؛ شرط لازم برای برگزاری یک انتخابات سالم، وجود مسئولین بی‌طرف و در عین حال سالم است. این جنبه بیشتر در مورد نظّار، از اهمیّت خاص برخوردار است. رهبر معظم انقلاب در این مورد تأکید می‌کنند که: «محور چهارم ... گزینش افراد است. این‌هایی که ما در سطح کشور به عنوان ناظر انتخاب می‌کنیم، چه‌طور آدم‌هایی هستند؟ این خیلی مهم است. بایستی هیچ بهانه‌ای برای اینکه کسی ایراد و خدشه‌ای وارد کند، وجود نداشته باشد. باید افراد پاکِ طاهر، حتّی ترجیحاً بدون گرایش واضح به یک جناح و جریان، به عنوان ناظر گزینش شوند.»[8]
6ـ تعدد حضور جناح‌ها و سلیقه‌ها در عرصة انتخابات:
یکی دیگر از مواردی که به برگزاری انتخابات سالم و مردمی کمک خواهد کرد، حضور جناح و سلیقه‌‌های مختلفی که به قانون اساسی معتقدند، می‌باشد. حضرت آیت الله خامنه ای در این مورد می‌گویند: «هرچه افراد از جهات و جناح‌های مختلف بیشتر در انتخابات شرکت کنند، این برای نظام بهتر است؛ برای شورای نگهبان هم بهتر است. ما باید کاری کنیم که این امکان و وسیله برای ورود اشخاص بیشتر فراهم بشود. نباید طوری باشد که یک جریان احساس بکند که در این انتخابات وارد نیست؛ باید طوری باشد که در همه جا همه احساس کنند که می‌توانند آن فرد مورد نظر خودشان را واقعاً آزادانه انتخاب بکنند.»[9]
ب ـ سلامتِ عملِ کاندیداها و منتخبان:
در این بخش هم چند موضوع می تواند به برگزاری یک انتخابات سالم کمک نماید که عبارتند از :
1ـ تبلیغات بر مدار اخلاق و آموزه‌های اسلامی: اگر کاندیداها در تبلیغات انتخاباتی خود، از هر گونه فریبکاری و دروغ‌گویی برای جلب نظر مردم خودداری کنند و آداب و اخلاق دینی و اجتماعی را رعایت نمایند، بی‌شک، کشورمان یک انتخابات سالم و کاملاً رقابتی را شاهد خواهد بود. وجود تبلیغات فریبکارانه و به دور از نزاکت و اخلاق، از خطرهای بزرگ برای جامعة اسلامی به حساب می‌آید. حضرت امام - رحمة الله علیه ـ می‌فرمایند: «من بسیار مایل هستم؛ گروه‌هایی را که متعهد و معتقد به جمهوری اسلامی و خدمتگزار به اسلام هستند، در مبارزات انتخاباتی کمال آرامش را در تبلیغ کاندیداهایشان رعایت نمایند و نسبت به یکدیگر تفاهم و صمیمیت و اخوت اسلامی داشته باشند، از تفرقه و کدورت شدیداً احتزاز کنند ...»[10]
ایشان در جای دیگر نیز تأکید می‌نمایند که: « از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامى- انسانى را در تبلیغ براى کاندیداى خود مراعات؛ و از هر گونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خوددارى نمایند، که براى پیشبرد مقصود، و لو اسلامى باشد، ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزههاى غیر اسلامى است.»[11]
مقام معظم رهبری نیز در این مورد می‌گویند: «تبلیغات انتخاباتی، باید به معنای واقعی خود، در حدود شرعی و به دور از فریب و کارهای دروغین و متّهم کردن رقبای انتخاباتی، صورت گیرد.»[12]
2ـ عدم اهانت به رقیبان: حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ اهانت و یا تضعیف رقیبان در تبلیغات انتخاباتی را نشانه عدم سلامت انتخابات و فاجعه‌آمیز بودن آن دانسته و می‌فرمایند: «لازم است مطلبی را که گاهی شنیده می‌شود که برای تبلیغات انتخاباتی بعضی از کاندیداها، خدای نخواسته بعضی دیگر را تضعیف یا توهین می‌کنند، در رابطة با آن تذکر دهم، که امروز این نحو مخالفت‌ها، خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی، فاجعه‌آمیز است.»[13]
ایشان در جای دیگر تأکید می‌نمایند که: «هیچ مقامی و حزبی و گروهی و شخصی حق ندارد، به دیگران که مخالف نظرشان هستند، توهین کند ...»[14]
3ـ اجتناب از هر گونه عملِ ناپسند برای جلب آراء: متأسفانه برخی از کاندیداها برای جلب آرای مردم، به برخی اعمال ناپسند و غیر مسئولانه مثل خریدن آراء دست می‌زنند. این عمل نیز، سلامت ذاتی یک انتخابات را به زیر سؤال خواهد برد. رهبری در این مورد می‌گوید:«اگر دیدید، کسی است که دارد پول به مردم می‌دهد و یا دهن آنها را برای این گونه کارها شیرین می‌کند، بدانیدکه این طور آدم‌ها، آدمهای نامناسبی هستند، وقتی معلوم شد که اینها هستند که می‌خواهند به خاطر امور مادّی و در راه کسب متاع دنیوی، مسند با ارزشی را که برای مردم قانون وضع می‌کند، غصب کنند، بایستی جلوی آنها را بگیریم.»[15]
سخن پایانی:
در مجموع باید گفت برای برگزاری یک انتخابات سالم، عادلانه و عاری از هرگونه بی‌عدالتی و بی‌نظمی به دو مؤلّفة بسیار مهم نیاز است: اوّل؛ سلامت عملِ مسئولان امر و دوّم؛ سلامت عملِ کاندیداها و منتخبان . در مورد مؤلّفة اول، مواردی از قبیل: نظارت و اجرای دقیق مسئولان، پایبندی به قانون برای مجریان و ناظران، عدم جانبداران نظّار و مجریان از فرد یا گروه خاص، قاطعیت در عمل طبق قانون، انتخاب ناظرین پاک و بی‌طرف و ... باید رعایت گردد. و در مورد مؤلّفة دوم به مواردی از قبیل: تبلیغات بر اساس اخلاق و آموزه‌های دینی، عدم اهانت به رقیبان، اجتناب از هر گونه عملِ ناپسند برای جلب آراء و ... نیاز است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ انتخابات و مجلس در کلام و پیام امام خمینی ـ مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ـ چاپ اول ـ قم ـ 1370.
2ـ چه کسی را انتخاب کنیم؟ ـ ادارة فرهنگی سپاه ـ چاپ اول ـ قم ـ 1382.
پاورقی ها:
[1] . چه کسی را انتخاب کنیم؟ ـ ادارة فرهنگی سپاه ـ ص162.
[2] . همان ـ ص165.
[3] . همان، ص161.
[4] . همان، صص162و161.
[5] . همان ـ ص163.
[6] . همان ـ ص164.
[7] . همان ـ ص163.
[8] . همان ـ ص160.
[9] . پیشین.
[10] . صحیفة نور، ج11، ص188.
[11] . پیشین ـ ص187.
[12] . روزنامة رسالت ـ 8/10/1370.
[13] . صحیفة نور ـ ج17 ـ ص103.
[14] . همان ـ ج18، ص232.
[15] . روزنامة اطّلاعات، 15/11/1374.
در مورد چگونگی برگزاری یک انتخابات سالم و عاری از هرگونه بی‌نظمی و بی‌عدالتی باید به دو نکته اساسی توجه نمود: اوّل: سلامتِ عمل مجریان و ناظران و دوم: سلامت عمل کاندیداها و منتخبان. در واقع باید گفت: برگزاری یک انتخابات سالم مستلزم دو مسئلة مهم است: برگزاری درست بر مبنای قانون و رعایت موازین اخلاقی توسط کاندیداها. با این توضیحات خوبست مواردی را که به برگزاری یک انتخابات سالم منتج می‌شود را بیان نماییم:
الف ـ سلامتِ عمل مجریان و ناظران:
1ـ نظارت و اجرای دقیق مسؤلان: بی گمان نظارت دقیق و اجرای مقتدرانة دو نهاد مسئول در امر انتخابات یعنی شورای نگهبان و وزارت کشور، در برگزاری یک انتخابات سالم و عاری از هرگونه شائبة بی‌عدالتی و بی‌نظمی، یک عامل کلیدی است. رهبر انقلاب در این مورد می‌گویند: «مسئولان امور انتخابات، اعم از مسئولان اجرائی ـ که وزارت کشور است ـ و شورای نگهبان ـ که کار نظارت را بر عهده دارد ـ وظایف سنگینی دارند. اندک اختلالی در این کار عظیم، حقیقتاً یک گناه و یک جرم است. مبادا بگذارید در این امر مهم، کوچک‌ترین اختلالی به وجود بیاید.»[1]
ایشان؛ نقش این دو مجموعه را در برگزاری یک انتخابات سالم مورد تأکید قرار داده و می‌افزایند: «شورای نگهبان یک جریان است و وزارت کشور یک جریان دیگر. به نظر من قانون اساسی بهترین تدبیر را اندیشیده است: یک مجموعة دولتی را مأمور کرده است تا انتخابات را اجرا کنند؛ بعد برای اینکه ضریب اطمینان بالا برود، یک مجموعة دیگر را خارج از دولت مأمور کرده است که بر این کار نظارت کنند تا این کار به بهترین و سالم‌ترین وجهی انجام بگیرد. به نظر من این تدبیرِ خیلی عاقلانه و حکیمانه‌ای است که قانون اساسی در نظر گرفته است.»[2]
2ـ پایبندی به قانون برای ناظران و مجریان: شرط دیگر برگزاری یک انتخابات سالم، پایبندی همه جانبة مقامات مسئول، به قانون اساسی می‌باشد. مقام رهبری؛ در این مورد می‌گویند: «هم مجریان، هم ناظران، باید پایبندی خودشان را به قانون نشان بدهند. ملاک، قانون است؛ سلایق افراد ملاک نیست»[3] ایشان تأکید می‌نمایند که: «... مسئولان باید به این امر ـ برگزاری انتخابات ـ کمک کنند؛ راهش هم این است که هر کدام وظایف قانونی خودشان را انجام بدهند. من خوشبختانه می‌بینم که هم در فرمایش‌های جناب آقای جنّتی و هم در فرمایش‌های وزیر محترم کشور، روی قانون تکیه می‌شود؛ همین هم درست است. من به هر دو مجموعة محترم عرض می‌کنم که بر روی قانون پافشاری کنید؛ قانون بسیار مهم است.»[4] ایشان در جای دیگری می‌افزایند: «در امر نظارت باید قانون و موازین، ملاک و معیار باشد و نه مذاق‌ها و سلایق شخصی. مطلقاً دنبال مذاق شخصی نروید ...»[5]
3ـ عدم جانبداری نظّار و مجریان از شخص یا حزب خاص: اگر ـ خدای ناکرده ـ مسئولین برگزاری امر انتخابات، از شخص و گروه خاصّی حمایت نمایند، این انتخابات ناسالم و دروغین است. این مطلب را رهبر انقلاب بارها متذکّر شده‌اند: «... به برادران مسئول، اعم از نظّار و هیأت اجرائی عرض می‌کنم که مواظب باشید کارتان سر سوزنی از معیار قانونی تخطّی نکند. نظرات و سلایق شخصی را کنار بگذارید. اینکه کسی به خاطر تشخیصی که از دین و انقلاب و اسلام و رهبری و ملّت و دولت دارد، یک نفر را تقویت کند، یک نفر را رد کند، یک نفر را تضعیف کند، یکی را یک خرده جلو بکشد، یکی را یک خرده عقب بزند، خلاف ضابطه است.»[6]
4ـ قاطعیت در عمل طبق قانون: شرط دیگر برگزاری یک انتخابات سالم، قاطعیت عمل مسئولین این امر طبق قانون است. اگر مجریان و به ویژه ناظران در مقابل تخلّفات صورت پذیرفته در این امر، قاطعیت نداشته باشند و انتخابات را طبق قانون، قاطعانه هدایت ننمایند، این انتخابات؛ سالم و قانونی نخواهد بود. مقام معظم رهبری در این مورد می‌گویند: «... اگر شورای نگهبان در این قضیه ـ تشخیص صلاحیت‌ها و برخورد با خلاف‌های انتخاباتی ـ به یک نتیجة منطبق بر قانون و مقرّرات رسید، باید با قاطعیت اقدام بکند؛ هیچ چیزی نباید مانع از اقدام قاطع قانونی بشود. در همة امور، بخصوص در چنین اموری که با افکار و عواطف و احساسات و عقاید و آرای گوناگونی مواجه است، قاطعیّت چیزی لازمی است.»[7]
5ـ انتخاب ناظرین پاک و بی‌طرف: بی گمان؛ شرط لازم برای برگزاری یک انتخابات سالم، وجود مسئولین بی‌طرف و در عین حال سالم است. این جنبه بیشتر در مورد نظّار، از اهمیّت خاص برخوردار است. رهبر معظم انقلاب در این مورد تأکید می‌کنند که: «محور چهارم ... گزینش افراد است. این‌هایی که ما در سطح کشور به عنوان ناظر انتخاب می‌کنیم، چه‌طور آدم‌هایی هستند؟ این خیلی مهم است. بایستی هیچ بهانه‌ای برای اینکه کسی ایراد و خدشه‌ای وارد کند، وجود نداشته باشد. باید افراد پاکِ طاهر، حتّی ترجیحاً بدون گرایش واضح به یک جناح و جریان، به عنوان ناظر گزینش شوند.»[8]
6ـ تعدد حضور جناح‌ها و سلیقه‌ها در عرصة انتخابات:
یکی دیگر از مواردی که به برگزاری انتخابات سالم و مردمی کمک خواهد کرد، حضور جناح و سلیقه‌‌های مختلفی که به قانون اساسی معتقدند، می‌باشد. حضرت آیت الله خامنه ای در این مورد می‌گویند: «هرچه افراد از جهات و جناح‌های مختلف بیشتر در انتخابات شرکت کنند، این برای نظام بهتر است؛ برای شورای نگهبان هم بهتر است. ما باید کاری کنیم که این امکان و وسیله برای ورود اشخاص بیشتر فراهم بشود. نباید طوری باشد که یک جریان احساس بکند که در این انتخابات وارد نیست؛ باید طوری باشد که در همه جا همه احساس کنند که می‌توانند آن فرد مورد نظر خودشان را واقعاً آزادانه انتخاب بکنند.»[9]
ب ـ سلامتِ عملِ کاندیداها و منتخبان:
در این بخش هم چند موضوع می تواند به برگزاری یک انتخابات سالم کمک نماید که عبارتند از :
1ـ تبلیغات بر مدار اخلاق و آموزه‌های اسلامی: اگر کاندیداها در تبلیغات انتخاباتی خود، از هر گونه فریبکاری و دروغ‌گویی برای جلب نظر مردم خودداری کنند و آداب و اخلاق دینی و اجتماعی را رعایت نمایند، بی‌شک، کشورمان یک انتخابات سالم و کاملاً رقابتی را شاهد خواهد بود. وجود تبلیغات فریبکارانه و به دور از نزاکت و اخلاق، از خطرهای بزرگ برای جامعة اسلامی به حساب می‌آید. حضرت امام - رحمة الله علیه ـ می‌فرمایند: «من بسیار مایل هستم؛ گروه‌هایی را که متعهد و معتقد به جمهوری اسلامی و خدمتگزار به اسلام هستند، در مبارزات انتخاباتی کمال آرامش را در تبلیغ کاندیداهایشان رعایت نمایند و نسبت به یکدیگر تفاهم و صمیمیت و اخوت اسلامی داشته باشند، از تفرقه و کدورت شدیداً احتزاز کنند ...»[10]
ایشان در جای دیگر نیز تأکید می‌نمایند که: « از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامى- انسانى را در تبلیغ براى کاندیداى خود مراعات؛ و از هر گونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خوددارى نمایند، که براى پیشبرد مقصود، و لو اسلامى باشد، ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزههاى غیر اسلامى است.»[11]
مقام معظم رهبری نیز در این مورد می‌گویند: «تبلیغات انتخاباتی، باید به معنای واقعی خود، در حدود شرعی و به دور از فریب و کارهای دروغین و متّهم کردن رقبای انتخاباتی، صورت گیرد.»[12]
2ـ عدم اهانت به رقیبان: حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ اهانت و یا تضعیف رقیبان در تبلیغات انتخاباتی را نشانه عدم سلامت انتخابات و فاجعه‌آمیز بودن آن دانسته و می‌فرمایند: «لازم است مطلبی را که گاهی شنیده می‌شود که برای تبلیغات انتخاباتی بعضی از کاندیداها، خدای نخواسته بعضی دیگر را تضعیف یا توهین می‌کنند، در رابطة با آن تذکر دهم، که امروز این نحو مخالفت‌ها، خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی، فاجعه‌آمیز است.»[13]
ایشان در جای دیگر تأکید می‌نمایند که: «هیچ مقامی و حزبی و گروهی و شخصی حق ندارد، به دیگران که مخالف نظرشان هستند، توهین کند ...»[14]
3ـ اجتناب از هر گونه عملِ ناپسند برای جلب آراء: متأسفانه برخی از کاندیداها برای جلب آرای مردم، به برخی اعمال ناپسند و غیر مسئولانه مثل خریدن آراء دست می‌زنند. این عمل نیز، سلامت ذاتی یک انتخابات را به زیر سؤال خواهد برد. رهبری در این مورد می‌گوید:«اگر دیدید، کسی است که دارد پول به مردم می‌دهد و یا دهن آنها را برای این گونه کارها شیرین می‌کند، بدانیدکه این طور آدم‌ها، آدمهای نامناسبی هستند، وقتی معلوم شد که اینها هستند که می‌خواهند به خاطر امور مادّی و در راه کسب متاع دنیوی، مسند با ارزشی را که برای مردم قانون وضع می‌کند، غصب کنند، بایستی جلوی آنها را بگیریم.»[15]
سخن پایانی:
در مجموع باید گفت برای برگزاری یک انتخابات سالم، عادلانه و عاری از هرگونه بی‌عدالتی و بی‌نظمی به دو مؤلّفة بسیار مهم نیاز است: اوّل؛ سلامت عملِ مسئولان امر و دوّم؛ سلامت عملِ کاندیداها و منتخبان . در مورد مؤلّفة اول، مواردی از قبیل: نظارت و اجرای دقیق مسئولان، پایبندی به قانون برای مجریان و ناظران، عدم جانبداران نظّار و مجریان از فرد یا گروه خاص، قاطعیت در عمل طبق قانون، انتخاب ناظرین پاک و بی‌طرف و ... باید رعایت گردد. و در مورد مؤلّفة دوم به مواردی از قبیل: تبلیغات بر اساس اخلاق و آموزه‌های دینی، عدم اهانت به رقیبان، اجتناب از هر گونه عملِ ناپسند برای جلب آراء و ... نیاز است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ انتخابات و مجلس در کلام و پیام امام خمینی ـ مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ـ چاپ اول ـ قم ـ 1370.
2ـ چه کسی را انتخاب کنیم؟ ـ ادارة فرهنگی سپاه ـ چاپ اول ـ قم ـ 1382.
پاورقی ها:
[1] . چه کسی را انتخاب کنیم؟ ـ ادارة فرهنگی سپاه ـ ص162.
[2] . همان ـ ص165.
[3] . همان، ص161.
[4] . همان، صص162و161.
[5] . همان ـ ص163.
[6] . همان ـ ص164.
[7] . همان ـ ص163.
[8] . همان ـ ص160.
[9] . پیشین.
[10] . صحیفة نور، ج11، ص188.
[11] . پیشین ـ ص187.
[12] . روزنامة رسالت ـ 8/10/1370.
[13] . صحیفة نور ـ ج17 ـ ص103.
[14] . همان ـ ج18، ص232.
[15] . روزنامة اطّلاعات، 15/11/1374.
