پرسش :
روایات در باره عصمت اهل بیت علیهم السلام چه مى گویند؟ به طور کلّى این مسئله در روایات چگونه بررسى شده است؟
پاسخ :
بیان عصمت اهل بیت علیهم السلام، در کنار دیگر فضایل آنها، بخش معظمى از سیره و روایات پیامبر صلى الله علیه و آله را تشکیل مى دهد. این روایات به وفور در منابع حدیثى شیعه و سنّى یافت شود. از امامان اهل بیت علیهم السلام نیز روایات فراوانى در این باره رسیده است.
اکنون به بیان چند نمونه از روایات پیامبر صلى الله علیه و آله و برخى از امامان علیهم السلام بسنده مى کنیم:
حدیث ثقلین
حدیث و به تعبیر دیگر احادیث ثقلین از روایات متواتر و مورد اتفاق شیعه و سنّى است.1 در صحیح مسلم آمده است پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: اى مردم همانا من بشرى هستم که نزدیک است پیک الهى مرا رسد و دعوت حق را اجابت کنم، پس در میان شما دو چیز گران بها مى گذارم: «اول آنها کتاب خدا و دیگرى اهل بیتم»2.
در مسند احمد حنبل است: «همانا من در میان شما دو جانشین قرار مى دهم که یکى عظیم تر از دیگرى است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده ما بین آسمان و زمین و عترت خود یعنى اهل بیتم. این دو از یکدیگر جدایى ناپذیرند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند».3
در کنزالعمّال چنین آمده: «انّى تارک فیکم الثّقلین ما ان تمسّکتم بهما لن تضلّوا بعدى، کتاب اللّه و عترتى و انّهما لن یفترقا حتّى یردا علىّ الحوض»4.
در سنن ترمذى از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده است: «اى مردم در میان شما چیزى مى گذارم که اگر به آن تمسّک کنید هرگز گمراه نخواهید شد و آن عبارت است از: کتاب خدا و عترتم».5
قراردادن قرآن و اهل بیت در کنار یکدیگر و تأکید بر لزوم پیروى و انفکاک ناپذیرى آن دو آشکارا بر عصمت اهل بیت دلالت دارد؛ چرا که قرآن کتاب معصوم خداست و ابتلا به هر گناه و آلودگى، انفکاک و جدایى از قرآن مى باشد و هماهنگى و انطباق کامل با کتاب معصوم الهى مساوى با عصمت است. دلالت حدیث ثقلین بر عصمت چنان گویا است که برخى از عالمان اهل سنّت نیز بر آن اعتراف دارند.6
استاد توفیق ابوعلم نویسنده و دانشمند مصرى مى نویسد: «پیامبر صلى الله علیه و آله اهل بیت خود را به کتاب عزیز خداوند مقرون ساخته است. کتابى که هرگز در او باطل نفوذ نخواهد کرد و هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد. واضح است که صدور هر نوع مخالفت با احکام دین افتراق و جدایى از قرآن محسوب مى گردد؛ در حالى که پیامبر خبر از عدم جدایى این دو داده است. از همین رو حدیث دلالتى آشکار بر عصمت اهل بیت دارد و پیامبر که این حدیث را در مواقف بسیارى ذکر کرده در پى این هدف است که امّت خود را صیانت کرده و آنان را سفارش به استقامت بر تمسّک به این دو نموده تا در امور مختلف اعم از اعتقادات و فروع به ضلالت و گمراهى گرفتار نشوند».7
آیه اللّه مکارم شیرازى نیز بر آن است که: «اهل بیت معصومند زیرا جدایى ناپذیر بودن آنها از قرآن از یک سو و لزوم پیروى بى قید و شرط از آنان از سوى دیگر، دلیل روشنى بر معصوم بودن آنها از خطا و اشتباه و گناه است. چرا که اگر آنها گناه یا خطایى داشتند از قرآن جدا مى شدند و پیروى از آنان مسلمانان را از ضلالت و گمراهى بیمه نمى کرد و این که مى فرماید با پیروى از آنان در برابر گمراهى ها مصونیت دارید دلیل روشنى بر عصمت آنهاست».8
دیگر احادیث
ابن عبّاس از پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله نقل مى کند که فرمود: «انا و على و الحسن و الحسین و تسعة من ولد الحسین مطهرون و معصومون»9؛ «من و على و حسن و حسین و نه [امام] از نسل حسین پیراسته و معصومیم».
پیامبر صلى الله علیه و آله در روایت دیگر در وصف على علیه السلام و امامان علیهم السلام از نسل وى فرمود: «فانّهم خِیرة اللّه عزّ و جلّ و صفوته و هم المعصومون من کلّ ذنب و خطیئة»10؛ «به درستى که آنها برگزیدگان خداى عزّ و جلّ اند و از هر گناه و خطایى معصوم اند».
پیامبر صلى الله علیه و آله هم چنین از دو فرشته کاتب نامه اعمال على علیه السلام خبر مى دهد که هیچ گناهى از آن حضرت 11.
1. پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در مورد امیرالمؤمنین و فرزندان وى مى فرمایند: «هم المعصومون من کلّ ذنب و خطیئة»12؛ «آنان از هرگونه گناه و خطایى معصوم مى باشند».
2. امام على علیه السلام در باب ویژگى ها و شرایط امام مى فرمایند: «انّه معصوم من الذّنوب کلّها... لا یزلّ فى الفتیا و لا یخطى ء فى الجواب ولا یسهو و لا ینسى... و عدلوا عن اخذ الاحکام من اهلها ممّن فرض اللّه طاعتهم ممّن لا یزل ولا یخطى ء و لا ینسى»13؛ «امام از تمامى گناهان معصوم است... در بیان حکم لغزشى ندارد و در پاسخ، به خطا نمى رود. و از سهو و فراموشى دور است... ولى مردم از این که احکام الهى را از اهلش، یعنى: کسانى که خداوند اطاعتشان را واجب نموده و از لغزش و خطا و فراموشى در امان داشته فراگیرند؛ روى برتافتند».
3. نیز امام على علیه السلام فرمودند: «انّه معصوم من الخطأ والزّلل والعمد و من الذّنوب کلّها صغیرها و کبیرها و لا یزّل ولا یخطأ و لا یلهو بشى ء من الامور الموبقة للدین»14؛ «[امام ]از خطا و لغزش و عمد و از تمامى گناهان کوچک و بزرگ معصوم است. لغزشى ندارد، مرتکب خطا نمى گردد و به آنچه ویرانگر دین است، سرگرم نمى شود».
امام سجّاد علیه السلام در گسست ناپذیرى امامت و عصمت فرمود: «الامام منّا لا یکون الاّ معصوماً»15؛ «امامانى که از ما هستند همه معصوم اند».
امام صادق علیه السلام نیز شرط امامت را عدم ارتکاب گناه اعم از صغیره و کبیره هر چند با فرض توبه از آن ذکر مى کند.
«لا تصلح الأمامة ممن قد ارتکب من المحارم شیئاً صغیراً کان اَوْ کبیراً و ان تاب منه بعد ذلک»16؛ «امامت شایسته کسى نیست که گناهى مرتکب شده، گناه کوچکى باشد یا بزرگ، حتّى اگر پس از آن توبه کرده باشد».
آن حضرت در توصیف پیامبران و اوصیا فرمود: «الانبیاء و اوصیاؤم لاذنوب لهم لانّهم معصومون مطهّرون»17.
«الامام المطهّر من الذّنوب المبرّا عن العیوب ... معدن القدس و الطّهارة و النسک و الزّهادة و نسل المطهّرة ... فهو معصوم مؤکد موفّق مسدَّد قد أمن من الخطایا و الزّلل و العثار یخصه اللّه بذلک لیکون حجّته على عباده و شاهده على خلقه»18؛ «امام از گناهان طاهر و از هر عیوب مبرّاست ... امام معدن قداست، پاکى، عبادت و زهد است. امام از نسل پاکان است ... او شخص معصوم مؤکد و موفّق از طرف الهى است که به تحقیق از خطایا و لغزش ها و گمراهى ها در امان است. این ویژگى را خداوند به وى اختصاص داده تا حجّت خدا بر بندگان و شاهد او بر خلقش باشد».
4. امام رضا علیه السلام در وصف امام مى فرمایند: «هو معصوم مؤکد موفّق مسدّد قد امن الخطایا والزلل و العثار»19؛ «[امام] معصوم و برخوردار از تأییدات، توفیقات و راهنمایى هاى الهى بوده، از هر خطا و لغزشى در امان است».
5. در یکى از زیارات جامعه که از امام هادى علیه السلام نقل گردیده، خطاب به معصومین علیهم السلام چنین مى خوانیم: «عصمکم اللّه من الذنوب و برأکم من العیوب و ائتَمنکم على الغیوب... و طهرکم من الدنس و الزیغ و نزهکم من الزلل والخطأ»20؛ «خداوند شما را از گناهان معصوم قرار داد و از عیب و نقص مبرّا ساخت و بر امور غیبى امینتان نمود... شما را از آلودگى و انحراف پاک کرد و از لغزش و خطا پیراست».
6. على بن ابیطالب علیه السلام، و دیگر اهل بیت علیهم السلام در بسیارى از روایات پیامبر صلى الله علیه و آلهبه عنوان محور حق، سنجه بازشناسى حق از باطل، کشتى نجات و... دانسته شده اند و این جز با عصمت سازگار نیست. از جمله روایات این است: «على مع الحق والحق مع على و لن یفترقا حتّى یردا على الحوض یوم القیامة»21؛ «على با حق و حق با على است. آن دو از یکدیگر جدا نمى شوند تا در قیامت کنار حوض نزد من آیند».
پی نوشت:
1. در کتاب براهین اصول المعارف الالهیه و العقائد الحقه للامامیه، نگاشته: ابوطالب تجلیل 65 سند از منابع اهل سنت در رابطه با این حدیث ذکر شده است. بنگرید: صص 339-334.
2. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج النیشابورى، ج 4، ص 116.
3. مسند، احمد بن حنبل، ج 4، ص 30.
4. کنز العمال، متقى هندى، ج 12، ص 98.
5. سنن ترمذى، الترمذى، ج 5، ص 328.
6. بنگرید: صواعق المحرقه، ابن حجر، ص 151 ؛ الامام الصادق علیه السلام، محمد ابوزهره، ص 260.
7. فاطمه الزهرا علیهاالسلام، توفیق ابوعلم، ترجمه: على اکبر صادقى، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1360، ص 75.
8. پیام قرآن، مکارم شیرازى، ج 9، ص 75 و 76.
9. ینابیع المودة، ج 2، ص 316؛ فرائد السمطین، ج 2، ص 313، موسوعة الأمامة فى نصوص اهل السنة، ج 3، ص 279 ؛ بحارالانوار، ج 25، ص 201.
10. بحارالانوار، ج 25، ص 193.
11. همان، ص 193 و 194.
12. بحارالانوار، ج 36، ص 244.
13. همان، ج 17، صص 108 - 109.
14. همان، ج 65، ص 389.
15. بحارالانوار، ج 25، ص 199.
16. همان، ص 200.
17. بحارالانوار، ج 25، ص 199.
18. الکافى، ج 1، ص 200 و 202 و 203 ؛ عیون الاخبار الرضا، ج 2، ص 197 و 199، نقل با تلخیص.
19. الکافى، ج 1، صص 202 - 203 ؛ ر.ک: بحارالانوار، ج 25، صص 127 - 128.
20. بحارالانوار، ج 99، ص 150.
21. بحارالأنوار، ج10، ص 432.
منبع: www.porseman.org
بیان عصمت اهل بیت علیهم السلام، در کنار دیگر فضایل آنها، بخش معظمى از سیره و روایات پیامبر صلى الله علیه و آله را تشکیل مى دهد. این روایات به وفور در منابع حدیثى شیعه و سنّى یافت شود. از امامان اهل بیت علیهم السلام نیز روایات فراوانى در این باره رسیده است.
اکنون به بیان چند نمونه از روایات پیامبر صلى الله علیه و آله و برخى از امامان علیهم السلام بسنده مى کنیم:
حدیث ثقلین
حدیث و به تعبیر دیگر احادیث ثقلین از روایات متواتر و مورد اتفاق شیعه و سنّى است.1 در صحیح مسلم آمده است پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: اى مردم همانا من بشرى هستم که نزدیک است پیک الهى مرا رسد و دعوت حق را اجابت کنم، پس در میان شما دو چیز گران بها مى گذارم: «اول آنها کتاب خدا و دیگرى اهل بیتم»2.
در مسند احمد حنبل است: «همانا من در میان شما دو جانشین قرار مى دهم که یکى عظیم تر از دیگرى است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده ما بین آسمان و زمین و عترت خود یعنى اهل بیتم. این دو از یکدیگر جدایى ناپذیرند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند».3
در کنزالعمّال چنین آمده: «انّى تارک فیکم الثّقلین ما ان تمسّکتم بهما لن تضلّوا بعدى، کتاب اللّه و عترتى و انّهما لن یفترقا حتّى یردا علىّ الحوض»4.
در سنن ترمذى از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده است: «اى مردم در میان شما چیزى مى گذارم که اگر به آن تمسّک کنید هرگز گمراه نخواهید شد و آن عبارت است از: کتاب خدا و عترتم».5
قراردادن قرآن و اهل بیت در کنار یکدیگر و تأکید بر لزوم پیروى و انفکاک ناپذیرى آن دو آشکارا بر عصمت اهل بیت دلالت دارد؛ چرا که قرآن کتاب معصوم خداست و ابتلا به هر گناه و آلودگى، انفکاک و جدایى از قرآن مى باشد و هماهنگى و انطباق کامل با کتاب معصوم الهى مساوى با عصمت است. دلالت حدیث ثقلین بر عصمت چنان گویا است که برخى از عالمان اهل سنّت نیز بر آن اعتراف دارند.6
استاد توفیق ابوعلم نویسنده و دانشمند مصرى مى نویسد: «پیامبر صلى الله علیه و آله اهل بیت خود را به کتاب عزیز خداوند مقرون ساخته است. کتابى که هرگز در او باطل نفوذ نخواهد کرد و هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد. واضح است که صدور هر نوع مخالفت با احکام دین افتراق و جدایى از قرآن محسوب مى گردد؛ در حالى که پیامبر خبر از عدم جدایى این دو داده است. از همین رو حدیث دلالتى آشکار بر عصمت اهل بیت دارد و پیامبر که این حدیث را در مواقف بسیارى ذکر کرده در پى این هدف است که امّت خود را صیانت کرده و آنان را سفارش به استقامت بر تمسّک به این دو نموده تا در امور مختلف اعم از اعتقادات و فروع به ضلالت و گمراهى گرفتار نشوند».7
آیه اللّه مکارم شیرازى نیز بر آن است که: «اهل بیت معصومند زیرا جدایى ناپذیر بودن آنها از قرآن از یک سو و لزوم پیروى بى قید و شرط از آنان از سوى دیگر، دلیل روشنى بر معصوم بودن آنها از خطا و اشتباه و گناه است. چرا که اگر آنها گناه یا خطایى داشتند از قرآن جدا مى شدند و پیروى از آنان مسلمانان را از ضلالت و گمراهى بیمه نمى کرد و این که مى فرماید با پیروى از آنان در برابر گمراهى ها مصونیت دارید دلیل روشنى بر عصمت آنهاست».8
دیگر احادیث
ابن عبّاس از پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله نقل مى کند که فرمود: «انا و على و الحسن و الحسین و تسعة من ولد الحسین مطهرون و معصومون»9؛ «من و على و حسن و حسین و نه [امام] از نسل حسین پیراسته و معصومیم».
پیامبر صلى الله علیه و آله در روایت دیگر در وصف على علیه السلام و امامان علیهم السلام از نسل وى فرمود: «فانّهم خِیرة اللّه عزّ و جلّ و صفوته و هم المعصومون من کلّ ذنب و خطیئة»10؛ «به درستى که آنها برگزیدگان خداى عزّ و جلّ اند و از هر گناه و خطایى معصوم اند».
پیامبر صلى الله علیه و آله هم چنین از دو فرشته کاتب نامه اعمال على علیه السلام خبر مى دهد که هیچ گناهى از آن حضرت 11.
1. پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در مورد امیرالمؤمنین و فرزندان وى مى فرمایند: «هم المعصومون من کلّ ذنب و خطیئة»12؛ «آنان از هرگونه گناه و خطایى معصوم مى باشند».
2. امام على علیه السلام در باب ویژگى ها و شرایط امام مى فرمایند: «انّه معصوم من الذّنوب کلّها... لا یزلّ فى الفتیا و لا یخطى ء فى الجواب ولا یسهو و لا ینسى... و عدلوا عن اخذ الاحکام من اهلها ممّن فرض اللّه طاعتهم ممّن لا یزل ولا یخطى ء و لا ینسى»13؛ «امام از تمامى گناهان معصوم است... در بیان حکم لغزشى ندارد و در پاسخ، به خطا نمى رود. و از سهو و فراموشى دور است... ولى مردم از این که احکام الهى را از اهلش، یعنى: کسانى که خداوند اطاعتشان را واجب نموده و از لغزش و خطا و فراموشى در امان داشته فراگیرند؛ روى برتافتند».
3. نیز امام على علیه السلام فرمودند: «انّه معصوم من الخطأ والزّلل والعمد و من الذّنوب کلّها صغیرها و کبیرها و لا یزّل ولا یخطأ و لا یلهو بشى ء من الامور الموبقة للدین»14؛ «[امام ]از خطا و لغزش و عمد و از تمامى گناهان کوچک و بزرگ معصوم است. لغزشى ندارد، مرتکب خطا نمى گردد و به آنچه ویرانگر دین است، سرگرم نمى شود».
امام سجّاد علیه السلام در گسست ناپذیرى امامت و عصمت فرمود: «الامام منّا لا یکون الاّ معصوماً»15؛ «امامانى که از ما هستند همه معصوم اند».
امام صادق علیه السلام نیز شرط امامت را عدم ارتکاب گناه اعم از صغیره و کبیره هر چند با فرض توبه از آن ذکر مى کند.
«لا تصلح الأمامة ممن قد ارتکب من المحارم شیئاً صغیراً کان اَوْ کبیراً و ان تاب منه بعد ذلک»16؛ «امامت شایسته کسى نیست که گناهى مرتکب شده، گناه کوچکى باشد یا بزرگ، حتّى اگر پس از آن توبه کرده باشد».
آن حضرت در توصیف پیامبران و اوصیا فرمود: «الانبیاء و اوصیاؤم لاذنوب لهم لانّهم معصومون مطهّرون»17.
«الامام المطهّر من الذّنوب المبرّا عن العیوب ... معدن القدس و الطّهارة و النسک و الزّهادة و نسل المطهّرة ... فهو معصوم مؤکد موفّق مسدَّد قد أمن من الخطایا و الزّلل و العثار یخصه اللّه بذلک لیکون حجّته على عباده و شاهده على خلقه»18؛ «امام از گناهان طاهر و از هر عیوب مبرّاست ... امام معدن قداست، پاکى، عبادت و زهد است. امام از نسل پاکان است ... او شخص معصوم مؤکد و موفّق از طرف الهى است که به تحقیق از خطایا و لغزش ها و گمراهى ها در امان است. این ویژگى را خداوند به وى اختصاص داده تا حجّت خدا بر بندگان و شاهد او بر خلقش باشد».
4. امام رضا علیه السلام در وصف امام مى فرمایند: «هو معصوم مؤکد موفّق مسدّد قد امن الخطایا والزلل و العثار»19؛ «[امام] معصوم و برخوردار از تأییدات، توفیقات و راهنمایى هاى الهى بوده، از هر خطا و لغزشى در امان است».
5. در یکى از زیارات جامعه که از امام هادى علیه السلام نقل گردیده، خطاب به معصومین علیهم السلام چنین مى خوانیم: «عصمکم اللّه من الذنوب و برأکم من العیوب و ائتَمنکم على الغیوب... و طهرکم من الدنس و الزیغ و نزهکم من الزلل والخطأ»20؛ «خداوند شما را از گناهان معصوم قرار داد و از عیب و نقص مبرّا ساخت و بر امور غیبى امینتان نمود... شما را از آلودگى و انحراف پاک کرد و از لغزش و خطا پیراست».
6. على بن ابیطالب علیه السلام، و دیگر اهل بیت علیهم السلام در بسیارى از روایات پیامبر صلى الله علیه و آلهبه عنوان محور حق، سنجه بازشناسى حق از باطل، کشتى نجات و... دانسته شده اند و این جز با عصمت سازگار نیست. از جمله روایات این است: «على مع الحق والحق مع على و لن یفترقا حتّى یردا على الحوض یوم القیامة»21؛ «على با حق و حق با على است. آن دو از یکدیگر جدا نمى شوند تا در قیامت کنار حوض نزد من آیند».
پی نوشت:
1. در کتاب براهین اصول المعارف الالهیه و العقائد الحقه للامامیه، نگاشته: ابوطالب تجلیل 65 سند از منابع اهل سنت در رابطه با این حدیث ذکر شده است. بنگرید: صص 339-334.
2. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج النیشابورى، ج 4، ص 116.
3. مسند، احمد بن حنبل، ج 4، ص 30.
4. کنز العمال، متقى هندى، ج 12، ص 98.
5. سنن ترمذى، الترمذى، ج 5، ص 328.
6. بنگرید: صواعق المحرقه، ابن حجر، ص 151 ؛ الامام الصادق علیه السلام، محمد ابوزهره، ص 260.
7. فاطمه الزهرا علیهاالسلام، توفیق ابوعلم، ترجمه: على اکبر صادقى، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1360، ص 75.
8. پیام قرآن، مکارم شیرازى، ج 9، ص 75 و 76.
9. ینابیع المودة، ج 2، ص 316؛ فرائد السمطین، ج 2، ص 313، موسوعة الأمامة فى نصوص اهل السنة، ج 3، ص 279 ؛ بحارالانوار، ج 25، ص 201.
10. بحارالانوار، ج 25، ص 193.
11. همان، ص 193 و 194.
12. بحارالانوار، ج 36، ص 244.
13. همان، ج 17، صص 108 - 109.
14. همان، ج 65، ص 389.
15. بحارالانوار، ج 25، ص 199.
16. همان، ص 200.
17. بحارالانوار، ج 25، ص 199.
18. الکافى، ج 1، ص 200 و 202 و 203 ؛ عیون الاخبار الرضا، ج 2، ص 197 و 199، نقل با تلخیص.
19. الکافى، ج 1، صص 202 - 203 ؛ ر.ک: بحارالانوار، ج 25، صص 127 - 128.
20. بحارالانوار، ج 99، ص 150.
21. بحارالأنوار، ج10، ص 432.
منبع: www.porseman.org
.jpg "شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)")
