پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام رضا علیه السلام فرمودند: مَن سَألَ اللهَ التَّوفیقَ وَ لَم یَجتَهِد، فَقَدِ استَهزَءَ بِنَفسِهِ؛ هر کس از خداوند، توفیق بطلبد ولی تلاش نکند، خودش را مسخره کرده است. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
از رایج ترین دعاهای روزمره ی ما درباره ی یکدیگر، آرزوی موفقیّت است.
توفیق، یعنی هماهنگ سازی همه ی علل و عوامل و اسباب برای رسیدن به مقصود و برطرف شدن موانع کار. وقتی به کسی می گوییم: خدا توفیقت دهد؛ یعنی اسباب رسیدن به هدف را فراهم آورد.
یکی از نامهای خدا «موفِّق» است؛ توفیق دهنده.
از زبان حضرت شعیب هم که قوم خود را دعوت به خداپرستی می کرد و هدف خود را اصلاح در حدّ توان بیان می کرد، آمده است: «و ما توفیقی اِلاّ باِلله»(2)، توفیق من جز به کمک خدا و یاری او نیست.
این همه را گفتیم، تا بگوییم وقتی از خداوند توفیق در راهی و برای هدفی را می طلبیم، باید خودمان هم در آن راه بکوشیم تا خداوند هم عوامل رسیدن به هدف را برایمان فراهم سازد:
از تو حرکت، از خدا برکت.
درخواست توفیق از خدا، بدون تلاش و کوشش به جایی نمی رسد و به تعبیر امام، چنین کسی خودش را مسخره کرده است؛ مثل آن که کسی از خدا روزی بخواهد، ولی هیچ فعالیتی و تلاشی برای معیشت نکند. یا غلبه ی بر دشمنان و نصرت الهی را بخواهد، ولی پای در میدان جهاد و مبارزه نگذارد، یا شفای بیماری را بطلبد، امّا مراجعه ی به طبیب و رعایت توصیه های پزشکی را نکند.
خداوند فرموده است: آنان که در راه ما جهاد و تلاش می کنند، ما هم راه های خود را به آنها نشان می دهیم: «الَّذینَ جاهدُوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا»(3).
پس دعا را با تلاش و کوشش همراه سازیم.
پی نوشت:
1. مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 1، ص 283
2. هود(11)، آیه 88.
3. عنکبوت (29)، آیه 69.
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).