ضرورت پرهیز از خشم و انتقام

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

یَقُولُ مَتَی أَشْفِی غَیْظِی إِذَا غَضِبْتُأَ حِینَ أَعْجِزُ عَنِ الِانْتِقَامِ فَیُقَالُ لِی لَوْ صَبَرْتَ أَمْ حِینَ أَقْدِرُ عَلَیْهِ فَیُقَالُ لِی لَوْ عَفَوْتَ.

می گویند: چون خشم گیرم کی آن را فرو نشانم؟ در آن زمان که قدرت انتقام ندارم که به من بگویید اگر صبر کنی بهتر است یا آنگاه که قدرت انتقام دارم؟ که به من بگویند؟ اگر عفو کنی خوب است.

نهج البلاغه: حکمت 185

در هر صورت لازم است از ابراز خشم و انتقام پرهیز کرد و علی علیه السلام که امیر اخلاق است غیر از مواردی که می خواست حکم خدا را اجرا کند اهل عفو و گذشت بود نشانه بارز و روشن آن سکوت بیست و پنج ساله امام علیه السلام پس از ارتحال رسول الله صلّی الله علیه و آله وسلم بود آن قدر خشم خود را از کارهای نابخردانه رجال زمان خویش فرو بردند که فرمودند:

فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَیْسَ لِی مُعِینٌ إِلا اءَهْلُ بَیْتِی فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَوْتِ وَ اءَغْضَیْتُ عَلَی الْقَذَی وَ شَرِبْتُ عَلَی الشَّجَا وَ صَبَرْتُ عَلَی اءَخْذِ الْکَظَمِ وَ عَلَی اءَمَرَّ مِنْ طَعْمِ الْعَلْقَمِ؛
در وضع خود اندیشه کردم یاوری نیافتم مگر اهل بیت خودم از اینکه مرگ به سراغ آنها بیاید دریغم آمد ناچار با خاشاکی که در چشم بود دیده بر هم نهادم و با اینکه استخوان راه گلویم را گرفته بود آشامیدم و با اینکه نفسم بالا نمی آمد در برابر وضعی که از حنضل تلخ تر بود شکیبایی کردم.(1)

اگر بنا بود امام علیه السلام به خشم آید و انتقام بگیرد برایش ممکن بود. علی علیه السلام همان کسی است که بینی سران و یلان عرب جاهلی را به خاک مذلت مالیده و کسی قدرت مبارزه با او را نداشت اما برای آن که اسلام جوان بماند و زحمات پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم از بین نرود هر چه دید و هر چه بر سر خود و خانواده گرامی اش آوردند نادیده گرفت و دست به انتقام نزد با اینکه قدرت سرکوب همه آنها را داشت موقع شناسی امام علیه السلام باعث ماندگاری دین اسلام شد و این آموزه خوبی است برای زمامداران حکومت اسلامی که گاهی برای حفظ اصل اسلام خود و شخصیت اجتماعی خویش را فدا کنند تا قرآن و عترت بمانند چنانکه بسیاری از بزرگان و علمای شیعه در طول تاریخ چنین کردند.

شرح ابن میثم
استفهام امام علیه السلام از وقت امکان فرونشاندن خشم، استفهام انکارى است، زیرا آن حضرت در صدد برحذر داشتن از صفت ناپسند خشم است. و با عبارت احین... از آن حالت برحذر داشته است. توضیح آن که فروخوردن خشم یا هنگام ناتوانى از انتقام است و به هنگام توانمندى و فرونشاندن خشم در مورد اول، روا نیست، زیرا با دشنام و بدگویى و بى آبرویى و مانند آن همراه است و آن باعث سرزنش و عیبجویى مردم است و گفتار آنان در باره گرایش به فضیلت صبر بدین عبارت که: اگر صبر مى کردى بهتر بود. و در مورد دوم نیز به این دلیل روا نیست که شروع به مجازات طرف باعث سرزنش مردم به خاطر انحراف از فضیلت بخشش است که بهتر از انتقام مى باشد و همچنین گفته مردم در این باره: که اگر گذشت مى کردى براى تو بهتر بود.(2)

پی نوشت:
1- نهج البلاغه: خطبه 26
2- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 583

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.