تعریف زهد و پارسایی

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

الزُّهْدُ کُلُّهُ بَیْنَ کَلِمَتَیْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ مَنْ لَمْ یَأْسَ عَلَى الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ.

زهد بین دو کلام از قرآن است تا به آنچه از دست شما رفته حسرت نخورید و به آنچه به دست شما رسیده شادمان نگردید. بنابراین کسی که نسبت به گذشته خود حسرت نخورد و به آینده شادمان نگردد زهد را از هر دو سر به دست آورده است.

نهج البلاغه: حکمت 431

زهد و میل دو معنای متضاد و برابر هم هستند زهد یعنی بی میلی درست نقطه مقابل کشش و میل البته هر بی میلی زهد نیست چه بسا اشخاصی که به غذا و میوه و خوراکی ها و نوشیدنی ها بسیار مطبوع بی میل اند البته نه به خاطر ترک دنیا بلکه به علت نارسایی های جسمانی و بیماری.

زاهد به مادیات و نعمت های دنیا دلبستگی ندارد و این دلبستگی نداشتن موقعی معلوم می شود که اگر آن نعمت را از دست داد نمی نشیند غصه بخورد و اظهار فزع و جزع کند که چرا فلان چیز مادی را از دست داده است.

بهترین نشان زهد و زاهد را امام علیه السلام در بیان خود ترسیم فرمودند. زهد بین دو کلمه است همان دو کلمه ای که برگرفته از کلام خدا قرآن شریف است هرگز به آنچه از دستتان رفته اندوه مخورید و بر آنچه به شما داده شده شادمان نگردید و کسی که مصداقی از آیه شد به هر دو جانب زهد دست یافته است.

جای گفتن این نکته در اینجا لازم است که بعضی تصور نکنند زهد یعنی رهبانیت و تارک دنیا شدن مثل راهبان مسیحی و یا جوکی های هندی و صاحبان مذهب ریاضت. این نوع تلقی از زهد غلط است.

دیدگاه اسلام بر این است در عین حالی که مسلمانان در متن جامعه مشغول فعالیت های فنی و حرفه ای و علمی هستند و به کار و تلاش برای امرار معاش مشغولند تا زندگی بهتر داشته باشند توجه به این معنا لازم است که ضمن استفاده از تمام مواهب دنیا دل در گروه آنها قرار ندهند و بدانند که همه اموال دنیا اعتباری و عاریه است و روزی از آنها گرفته می شود. بنابراین عاقلانه نیست که انسان به چیزی که جاودانه نیست دل ببندد. والا
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ(1)
بگو چه کسی زینت هایی که خدا برای بندگانش آفریده و همچنین روزی های پاکیزه را حرام کرده است.

دیدگاه اسلام این است که انسان بر کالاهای دنیا حکومت کند نه آنکه پول و قدرت و کالاها بر او حکومت نمایند.

پی‌نوشت:
1- سوره اعراف، آیه 32

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.