وظایف والدین در تربیت کودک (بخش اول)

والدین در تربیت دینی کودک، از بدو تولد، نقشی مهم و اساسی ایفا می­ کنند.
 

چکیده :  کثرت آیات و روایات در خصوص جایگاه فرزندان، نشان ­دهنده اهمیت دین اسلام به نقش خانواده در آموزش و تربیت صحیح کودکان است. به سبب تأثیر آموزش دینی در روح و روان کودک، باید فرزند را از همان دوران کودکی بر اساس روح توحید و ایمان پرورش داد.

تعداد کلمات 1275 /  تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

قرآن کریم در برخی آیات از فرزندان با عنوان هایی همچون: نور چشم؛ زینت بخش زندگی و وسیله آزمایش بشر یاد کرده است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمّه معصومان (علیه السّلام)  نیز هر کدام تعابیر بسیار زیبایی درباره فرزند بیان کرده­اند. این تعابیر گویای این هستند که فرزند از منزلت و جایگاه بالایی برخوردار است که اگر والدین این حقیقت را دریابند، با آگاهی بیشتر در تربیت و آموزش فرزندان، این میوه های زندگی، اهتمام می ورزند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرزند را گلی از گل­ های بهشت، جگرگوشه مؤمن و موجب شفاعت و آمرزش آنها می داند. آن حضرت در جای دیگر مهر ورزیدن به فرزندان را موجب دست­یابی به درجات بهشت معرفی می کند و می فرمایند: فرزندان خود را ببوسید؛ زیرا برای هر بوسه ای که به فرزندان می زنید، یک درجه در بهشت خواهید داشت که فاصله هر درجه تا درجه دیگر به اندازه پانصد سال راه است. (فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 220)
همچنین از از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است: هر کس به فرزند خردسال خود جرعه ای آب بنوشاند، خداوند به پاداش آن در روز قیامت هفتاد جرعه از آب کوثر به او می نوشاند. (حسام الدین متقی هندی، کنزالعمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 16، ص 443) و در جایی دیگر، می­فرمایند: نگاه کردن پدر و مادر به فرزند از روی مهر و محبت، عبادت است. (محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 15، ص 170.)
از مجموع آیات و روایات که به برخی از آنها اشاره شد، استفاده می شود که فرزند عطیه و موهبتی الهی و نعمتی است که خود منشأ نعمت­ های بی شمار دیگر است. وجود فرزند در خانه، فضای آن را از خیر و برکت و مهر و محبت لبریز می کند، رابطه معنوی و الهی والدین و فرزندان هر دو را از رحمت­ های واسعه ربوبی بهره مند می گرداند. با چنین نگرشی به فرزندان چگونه می توان نسبت به شخصیت و نیازهای آنها و تربیت و شکوفایی استعدادهایشان غفلت ورزید؟
 

«فرزند بر پدر سه حق دارد: انتخاب مادر مناسب برای او، نام نیک نهادن بر او، جدیّت در تربیت او.»[1]
امام صادق (علیه السّلام) می‌فرماید: مطابق این روایت شریف، پدر مهربان و مادر با عاطفه و دلسوز، باید در تربیت دینی فرزند مسیر ظریف و مشکلی را بپیمایند، جدیت داشته باشند، قابلیت‌های درونی کودک را استخراج کنند و در شکوفاسازی آن گام بردارند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در این باره چنین مژده داده‌اند: خدا رحم کند به بنده‌ای که فرزندش را در نیکی و سعادتش یاری می‌کند، به این که به او احسان نماید و با او رفتار دوستانه داشته باشد و به آموزش و پرورش او بپردازد.[2]
 

بر این اساس است که قرآن کریم می‌فرمایند: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ الله عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ»؛[3] و بدانید که اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش شماست، و خداست که پاداشی بزرگ نزد اوست.
وسیلۀ آزمایش بودن فرزندان در آن است که چقدر می‌توانند، پدر و مادر را به خداوند نزدیک‌تر سازند و والدین نیز به چه میزان برای رسیدن ثمره زندگی‌شان به قرب الهی تلاش و جدیّت می‌کنند.
در تفسیر نمونه ذیل این آیه آمده است: در مورد فرزندان، که میوه‌های قلب انسان و شکوفه‌های حیات او هستند... غالباً چنین است؛ بسیاری از کسانی را که به ظاهر، پای‌بند به امور دینی و مسائل انسانی و اخلاقی هستند، می‌بینیم هنگامی که پای فرزندشان به میان می‌آید، گویی پرده‌ای بر افکارشان می‌افتد و همه این مسائل را فراموش می‌کنند، عشق به فرزند سبب می‌شود که حرام را حلال و حلال را حرام بشمرند و برای تأمین آینده خیالی او، تن به هر کاری بدهند و هر حقی را زیر پا بگذارند.
 

باید خود را در این دو میدان بزرگ امتحان، به خدا بسپاریم و به هوش باشیم که بسیار کسانی، در این دو میدان لغزیدند و سقوط کردند و نفرین ابدی را برای خود فراهم ساختند. باید اگر یک روز لغزشی از ما سر زد «ابو لبابه» وار، در مقام جبران لغزش برآییم و حتی اموالی را که سبب چنین لغزشی شده است، در این راه قربانی کنیم. در پایان آیه به آن‌ها که از این دو میدان امتحان (مال و فرزند) پیروز بیرون می‌آیند بشارت می‌دهد که: «پاداش بزرگ نزد پروردگار است»: «وَ أَنَّ الله عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ».هر قدر عشق به فرزند بزرگ جلوه کند، و هر اندازه اموالی که مورد نظر است زیاد، مهم و جالب باشد، باز اجر و پاداش پروردگار از آن‌ها برتر و عالی‌تر و بزرگ‌تر است.[4]
 

برای رسیدن به اجر و پاداش خدای مهربان و تربیت دینی فرزند، باید از همان ابتدای تولد اقدام کرد؛ زیرا کودک از وقتی به دنیا می‌آید در حال یادگیری است و آنچه در اطراف می‌بیند، در خاطر خود می‌سپارد، اگرچه به مفهوم آن دست پیدا نکند، ولی در سال‌های بعد آن را به مرحلۀ ظهور می‌رساند.[5]
به سبب تأثیر آموزش دینی در روح و روان کودک، امامان می‌کوشند، نهاد فرزند را از همان دوران کودکی بر اساس توحید و ایمان پرورش دهند؛ زیرا:
 ـ قلب کودک در این دوران خالی از پلیدی‌هاست و مثل زمینی می‌ماند که هر چه در آن کشت شود، به بار خواهد نشست؛ لذا باید صفات اخلاقی و اجتماعی در او پرورش داده، تا تثبیت پیدا کند
ـ ذهن طفل به اموری مثل خانواده، فرزند، جمع مال، و... مشغول نشده و به راحتی آموزش‌پذیر است. البته باید در نظر داشت که با تشبیه (قلب کودک) به زمین خالی، نباید نقش وراثت و عوامل پیشینی را نادیده انگاشت؛ زیرا آن‌ها نیز در تربیت مؤثر است.
ـ اگر کودک بدون تربیت به مرحله نوجوانی پا نهد، برخی استعدادهای تربیت‌پذیری او از دست می‌رود. لذا از عمرش بهرۀ مفید و مؤثری نخواهد برد.
 ـ میزان تقلید و تأثیرپذیری انسان در دوران کودکی بیشتر از دوران‌های دیگر است و هر چه سن بالاتر می‌رود فرضیۀ الگوپذیری و تقلید در او ضعیف‌تر خواهد شد.[6]

ادامه دارد...

تهیه و تنظیم: خانم حدیثه اسفندیار


منابع:
1. آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
2. ابراهیم امینی، (1392) آیین تربیت، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ نهم.
3. نگاهی گذرا به نقش والدین در تربیت و آموزش فرزندان، (hawzah.net www.)
 

 
 پی نوشت :