بهداشت دهان و دندان

حفظ بهداشت دهان و دندان نقش بسیار مهمی در سلامت جسم دارند.
 

چکیده: بهداشت خوب یعنی مراقبت کامل از دندان ها از طریق استفاده از مسواک و درست مسواک زدن و خمیر دندان مناسب و همچنین نخ دندان و گاهی دهانشویه .در این نوشتار به برخی از مواردی که در بهداشت دهان و دندان نقش مهمی دارند، بپردازیم.

تعداد کلمات 1833 / تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

 

حفظ بهداشت دهان و دندان و لثه ها، ضروری است؛ چون بدون مسواک زدن و نخ دندان کشیدن منظم، دندان ها ممکن است دچار فساد و لثه ها دچار بیماری شوند. شست و شوی دندان ها، علاوه بر افزودن بر زیبایی و سلامت دندان و در نتیجه نحوه بهتر تکلم، برای سلامت دهان و بدن نیز ضروری است. امروزه توجه به بهداشت دندان ها در بسیاری از کشورهای جهان، سبب کاهش شیوع فساد دندان نسبت به چند دهه قبل شده است؛ از این رو لازم است به موضوع بهداشت دهان و دندان توجه بیشتری مبذول شود.

از مهم ترین مشکلات دندان : 

یکی از مشکلاتی که معمولا به دلیل اهمال و غفلت در بهداشت دهان و دندان ایجاد می شود، دندان درد و فساد دندان است.
وجود درد در یک یا چند دندان، معمولا علامت وجود مشکل، در دندان ها یا لثه هاست؛ البته باید به این نکته توجه داشته باشید که درد دندان، گاهی بسیار خفیف و کم می باشد و گاهی بسیار شدید بوده، برای نوجوان قابل تحمل نمی باشد.
 

 ممکن است درد شدیدی که به دنبال غذا خوردن یا آشامیدن نوشیدنی های داغ، سرد یا شیرین شروع می شود، علامت اولیه فساد دندان باشد. دندان های شکسته، لثه های پس رفته یا بیماری پیشرفته لثه نیز ممکن است منجر به دندان درد شود. گاهی ممکن است احساس درد در ناحیه انتهایی دهان به سبب رویش دندان عقل باشد.[1]
اگر دندان عقل به طور نسبی بیرون آمده باشد و یا در جهت اشتباه رشد کند، امکان احساس درد به ویژه در لثه ها وجود دارد؛ همچنین در برخی موارد، دندان درد در نتیجه اختلال در جای دیگری از بدن، همچون سینوزیت، عفونت گوش و با مشکل منفصل گیجگاهی فکی ایجاد می شود.
 

 اگر فرزند شما دندان درد گرفت و این درد همراه با تب و با تورم صورت است، باید فورا به دندان پزشک مراجعه کنید. اگر چه اقدامات موقتی قبل از مراجعه به دندان پزشک میتواند در تخفیف درد به او کمک کند؛ مانند مصرف مسکن ها و همچنین شست و شوی دهان با آب نمک ولرم.

فساد پیشرونده یک یا چند دندان، سبب تشکیل حفره در دندان ها می شود. این عارضه در سنین کمتر از ۲۰ سال شایع تر است و معمولا از یک حفره کوچک در مینا (لایة سخت و محافظ خارجی دندان) شروع می شود. اگر درمان صورت نگیرد، سرانجام فساد از لایه خارجی یا مینا به عاج (ماده نرم تری که جسم و تنه دندان را می سازد) نفوذ خواهد کرد. وقتی فساد دندان، پیشرفت می کند، هسته زنده دندان که محتوی رگهای خونی و اعصاب است، ممکن است مبتلا شود و تبدیل به نسج مرده گردد.
 

فساد دندان معمولا به وسیله ایجاد پلاک (رسوب خرده های غذایی، بزاق و باکتری ها) روی سطح دندان ایجاد می شود. باکتری های پلاک، قند موجود در غذا را برای تولید اسید می شکنند که باعث خوردگی و فرسایش مینا می شود. اگر بیشتر از غذاهای تندی استفاده شود و دندان ها به طور صحیح تمیز نشوند، احتمالا بعد از مدتی یک حفره ایجاد خواهد شد.[2] این وضعیت خصوصأ در کودکان و نوجوانان شایع تر است؛ زیرا رژیم های قندی آنها زیاد است و معمولا در تمیز کردن دندان ها سهل انگاری می کنند.
 

التهاب ملایم لثه، تحت عنوان بیماری لثه شناخته می شود و بسیار رایج است و در دختران و زنان از شیوع بیشتری برخوردار است. لثه های سالم، صورتی یا قهوه ای رنگ و محکم هستند. در التهاب لثه، لثه ها به رنگ قرمز ارغوانی در آمده، نرم و براق می شوند و به راحتی خونریزی می کنند؛ به خصوص هنگام مسواک زدن دندان ها. این بیماری معمولا با مصرف داروهای خاصی مثل «فنی توئین»، سرکوب کننده های ایمنی و داروهای ضد فشار خون، بدتر می شود.[3]
 

دهان علاوه بر محتویاتش، یعنی دندانها، لثه، زبان، غدد بزاقی و مخاط، به علت موقعیت و ارتباط خاص خود با دستگاه های تنفسی و گوارشی، منعکس کننده حالات سلامت و بیماری این دستگاه هاست. بوی دهان ممکن است نشانه وجود عارضه و ضایعه ای در یکی از قسمت های مرتبط با آن باشد.
 

علل متعددی موجب ایجاد بوی نامطبوع دهان می شوند که به طور عمده، می توان آنها را به دو دسته تقسیم کرد:
الف) علل دهانی که بر اثر، ضایعات داخل دهان از قبیل لثه، دندان ها و روی زبان ایجاد می شوند؛
ب) علل خارج دهانی که در نتیجه عوارض گوارشی به وجود می آیند.
 

2 . جِرم و ضایعات دندان

هرچند به ظاهر، خود جرم نباید بویی داشته باشد، ولی این رسوبات، محل مناسبی برای لانه گزینی و پرورش میکروب ها و تکثیر آنها می باشند و بدین ترتیب، عامل عمده ای در جهت ایجاد بدبویی دهان محسوب میشوند.
در مراحل پیشرفته تر، جرم سبب از بین رفتن استخوان اطراف دندان می شود و در نتیجه، بین دندان و لثه حفره ای ایجاد می شود که در آن، علاوه بر بافت های عفونی، مواد غذایی نیز فاسد می شوند و بوی بد دهان تشدید می گردد. بنابراین، راه پیشگیری از بوی بد دهان، عبارت است از: پاک کردن دهان و دندان ها از هرگونه جرم

3 . التهاب بافت های نرم داخل دهان

 حفره دهان برای کشت انواع میکروب ها بسیار مناسب بوده، عوامل میکروبی بیماری زای موجود در آب و هوا، غذا، دستها و اشیا به سهولت می توانند به درون آن راه یابند و به علت اینکه دمای دهان حدود ۳۷ درجه سانتی گراد است و محیط مناسبی برای تولید و ازدیاد میکروب ها می باشد، در چنین مواقعی مخاط دهان و لثه دچار آماس تورم می شود و رنگ قرمز تندی به خود می گیرد؛ لذا ترشح غدد بزاقی، غلیظ و چسبنده شده، در نتیجه بوی دهان، نامطبوع می شود. [4]

4 . دندان های پوسیده و عفونی

دندان های پوسیده، هم جای مناسبی برای گرد آمدن خرده های غذا و متعفن شدن آنهاست و هم در پوسیدگی های پیشرفته، میکروب ها از طریق ریشه های دندان وارد بافت های زیر دندان می شوند و ایجاد عفونت و چرک می کنند و راهی به خارج می جویند؛ بنابراین، باعث بوی بد دهان می شوند.

5 . مخاط روی زبان

مخاط روی زبان، در بعضی از افراد باعث نامطبوع شدن بوی دهان می شود. پاک کردن روی زبان و قرقره کردن با آب نمک، می تواند در زدودن این مشکل مفید باشد.
 

1. بیماری های گوارشی: ناراحتی های گوارشی، باعث بوی بد دهان می شوند.
فساد دندان معمولا به وسیله ایجاد پلاک (رسوب خرده های غذایی، بزاق و باکتری ها) روی سطح دندان ایجاد می شود. باکتری های پلاک، قند موجود در غذا را برای تولید اسید می شکنند که باعث خوردگی و فرسایش مینا می شود. اگر بیشتر از غذاهای تندی استفاده شود و دندان ها به طور صحیح تمیز نشوند، احتمالا بعد از مدتی یک حفره ایجاد خواهد شد.[2] این وضعیت خصوصأ در کودکان و نوجوانان شایع تر است؛ زیرا رژیم های قندی آنها زیاد است و معمولا در تمیز کردن دندان ها سهل انگاری می کنند.
٢. اختلالات و تغییرات هورمونی: اختلالات هورمونی در بیماری هایی نظیر قند و تغییرات هورمونی سیکل ماهانه دختران، موجب تغییر در بوی دهان می شود.
٣. عفونت در راه های تنفس: عفونت در گلو، بینی، سینوس ها و لوزه ها نیز موجب بوی دهان می شود.
4. گرسنگی: گرسنگی بر اثر روزه داری و یا تأخیر در غذا خوردن، موجب بوی بد دهان می شود؛ در این صورت بعد از افطار کردن و با شست وشوی دهان و آشامیدن آب، می توان آن را رفع کرد.
برای معالجه بوی بد دهان، باید علت آن را شناسایی کرد تا بتوان نسبت به رفع آن اقدام کرد.

 برای حفظ بهداشت دهان و دندان، رعایت نکات زیر ضروری است:
1. مسواک زدن: بی شک داشتن دندان هایی تمیز و سفید، خواسته هر فرد است؛ زیرا علاوه بر تأثیر بسزایی که در سلامت جسمی فرد دارد، در زیبایی ظاهری او هم مؤثر است. از آن گذشته، بوی مطبوع دهان هنگام صحبت کردن با دیگران، وابستگی نزدیکی با رعایت بهداشت دندان ها دارد که به وسیله مسواک زدن آنها، محقق می گردد.
در تعالیم اسلام، مسواک زدن دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار است و توسط معصومان (علیهم السلام) سفارش های بسیاری نسبت به این عمل شده است. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: مازال جبرئیل یوصینی بالسواک حتى ظننت أنه سیجعله فرضیة؛[5] «پیوسته جبرئیل مرا به مسواک زدن سفارش کرد؛ گمان بردم آن را «واجب» خواهد نمود.»
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: لکل شئ طهور و طهور الفم السواک.[6] هرچیزی را پاک کننده ای است و پاک کننده دهان، مسواک زدن است.
 امام صادق (علیهم السلام) در حدیثی دیگر، دوازده فایده برای مسواک زدن برشمردند:
در مسواک زدن، دوازده ویژگی است: از سنت پیامبر است، موجب پاکی دهان است، نور دیده را زیاد می کند، خداوند را راضی می نماید، دندانها را سفید می کند، زردی یا پوسیدگی دندان را زایل می نماید، لثه را محکم می سازد، اشتها به غذا را زیاد می کند، بلغم را از بین می برد، حافظه را افزایش می دهد، ثواب عبادات را چند برابر می کند و ملائکه را شاد می گرداند.[7]
 

- مسواک زدن دندان ها، حداقل دو بار در روز به مدت پنج دقیقه و در صورت امکان، بعد از هر وعده غذا. اهمیت این کار تا آن اندازه است که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: اگر مشقت اور نبود، به امت خود دستور می دادم موقع وضوی نماز مسواک بزنند.[8]
- موقع مسواک زدن، باید مسواک را از طرف ریشه به طرف تاج دندان حرکت داد تا به لثه ها آسیب نرسد. بنابراین، برای دندانهای ردیف فوقانی، از بالا به پایین و برای دندان های تحتانی، از پایین به بالا و سطح داخلی دندان ها را نیز باید مسواک زد. هیچ گاه مسواک را به طور افقی به دندان نزنید.[9]
- از یک مسواک نرم با سر کوچک و خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
- از تحریک لثه ها، با سنجاق و چوب کبریت و مانند آن باید خودداری نمود و به مجرد آنکه ناراحتی لثه به وجود آمد، باید به دندان پزشک مراجعه کرد.[10]
. استفاده از چوب خلال و یا نخ دندان برای تمیز کردن لابلای دندان ها و خارج کردن خرده های غذا و باکتری ها از نواحی بین دندان ها که نمی توان به آسانی با مسواک به آنها دسترسی یافت، بسیار مفید است.
 
منبع: کتاب « بادخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)»
نویسنده: علی احمدپناهی، داوود حسینی