نظافت از نگاه دین، یک امر ضروری به شمار می آید.
چکیده: اسلام از آن دست ادیانی است که بر امر نظافت بسیار سفارش کرده است و گاه برای انجام امور نظافتی، پاداش های اخروی ای قرار داده است که نمونه های آن را در امور عبادی باید جست. در این نوشتار به ضرورت نظافت در سلامت جسم از دیدگاه اسلام می پردازیم.
تعداد کلمات 1341 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه
تعداد کلمات 1341 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه
نظافت
نقش نظافت در سلامت انسان به عنوان یکی از محورهای بسیار مهم پیشگیری از امراض جسمی، پوستی و آلودگی های محیطی است. از آنجا که طی شبانه روز، ممکن است تحت تأثیر آلودگی های هوا، گرد و غبار، برخورد با انسان های دیگر و خوردن غذاهای آلوده انواع میکروب به بدن آدمی منتقل شود، از این رو برای پیشگیری از بیماریهای مختلف و تضمین سلامت، مراعات نظافت در ابعاد گوناگون ضروری است.
اسلام به موضوع نظافت اهمیت ویژه ای داده است. قرآن کریم افراد پاک و بانظافت را محبوب خداوند معرفی کرده، می فرماید: ان الله یحب التوابین ویحب المتطهرین؛[1] خدا توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد.
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره اهمیت نظافت می فرمایند: «هرچه توان دارید، در نظافت کوشا باشید؛ زیرا خداوند اسلام را بر نظافت بنا کرده است و داخل بهشت نمی شود مگر کسی که نظافت را رعایت کند».[2]
اسلام برای حفظ نظافت، توصیه های ویژه ای مطرح کرده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم :
الف) شست وشوی دست ها: از سفارش های اکید اسلام شستن دست ها قبل از غذا خوردن و پس از آن، با آب تمیز است.[3] همچنین اسلام، به کسی که در صدد غذا خوردن است، توصیه می کند بعد از شست وشو، دست ها را با حوله خشک نکند [نا احتمال آلودگی را از بین ببرد].[4]
ب) وضو گرفتن: هر مسلمانی برای خواندن نمازهای پنجگانه، لازم است وضو بگیرد؛ یعنی اعضای خاصی از بدن را بشوید یا مسح کند. وضو علاوه بر آثار معنوی، در زدودن گرد و غبار و آلودگی های ظاهری و رفع چرک ها و طراوت پوست، مؤثر است.
ج) استحمام کردن: استحمام با آب ولرم چندین اثر دارد: ۱. رفع آلودگی ها و تمیز شدن بدن؛ ۲. رفع خستگی و کوفتگی و ایجاد نشاط؛ ۳. انجام یک عمل عبادی، یعنی غسل.
در تعالیم اسلامی، تعداد دفعات استحمام در هفته (در موارد غیرضرور) برای افراد، یک روز در میان توصیه شده است؛ البته کسانی که چاق هستند، برای لاغر شدن می توانند هر روز به حمام بروند.
الحمام یوم ویوم لایکثر اللحم وادمانه کل یوم یذیب شحم الکلیتین[5] «حمام یک روز در میان، از افزایش گوشت جلوگیری می کند و حمام گرفتن هر روز، چربی کلتین را آب می کند (کنایه از اینکه باعث لاغری می شود).»
اسلام در زمینه کیفیت استحمام، توصیه ویژه ای دارد که در حفظ سلامت مؤثر است؛ مثلا انسان را از نوشیدن آب سرد در حمام و ریختن آن بر روی بدن منع کرده است؛ همچنین شانه و مسواک زدن در حمام و کشیدن کیسه به سر و صورت با لباس های پایین تنه و پارچه ای که با آن قسمت های پایین بدن را شسته است. مکروه می داند.[6]
استحمام به موقع و مرتب و شست و شوی کامل، از ترکیدگی پوست جلوگیری می کند. همچنین برخی بیماری های پوستی را تا حد زیادی برطرف می سازد؛ چربی خارج شده از غدد برون ریز پوستی را که با گرد و غبار محیط در تماس است و موجب انسداد منافذ بدن می شود، مرتفع می سازد؛ پوست طراوت و شادابی خاصی می یابد و مانع چین و چروک زودرس پوست می شود.[7]
از آنجا که داشتن موها و گیسوان نرم و لطیف برای دختران از اهمیت ویژهای برخوردار است. به خصوص دختران و بانوانی که دوست دارند گیسوان بلندی داشته باشند. استحمام مرتب و شست وشوی کامل و آرام، از سیخ شدن و در هم شکستن و ریزش موها و خارش سر جلوگیری می کند.
د) توالت رفتن: عمل تخلیه و قضای حاجت، نیاز طبیعی بدن است که انسان خواه ناخواه و به طور اجتناب ناپذیر، در شبانه روز انجام می دهد؛ اما در تعالیم اسلامی به نکات ظریفی اشاره شده است که رعایت آنها می تواند در کاهش امراض مؤثر باشد؛ برای مثال، مورد ذیل از آن جمله است:
شست و شوی موضع ادرار و مدفوع: در بعضی فرهنگ ها برای نظافت محل مدفوع از دستمال توالت استفاده می شود و محل ادرار را بدون هیچ نظافتی رها می کنند؛ ولی در اسلام سفارش شده است موضع ادرار را حتما با آب شسته، تطهیر کنند. این عمل از بیماری بواسیر جلوگیری می کند؛ همچنین مانع بیماری سینوس پیلونیدال[8] می شود.[9]
طبق آمار، در اروپا و آمریکا و کشورهای دیگری که موضع ادرار و مدفوع خود را با آب نمی شویند، بواسیر رقم بالاتری دارد. در کسانی که محل دفع را می شویند و فقط از کاغذ توالت استفاده نمی کنند، ابتلا به بیماری سینوس پیلونیدال بسیار نادر است، ولی در افرادی که خود را فقط با کاغذ توالت پاک می کنند، این بیماری وجود دارد.[10]
حضرت علی (علیه السلام) در سفارش های خود به فرزندش امام مجتبی (علیه السلام) می فرمایند: «ای فرزند! آیا تو را آگاه سازم بر چهار مطلب که به وسیله آنها از هر پزشک بی نیاز شوی؟ امام مجتبی به فرمودند: بله. امیرالمؤمنین مه فرمودند: قبل از خواب به توالت برو.»[11]
ه) ناخن گرفتن و ستردن موهای زاید: از آنجا که زیر ناخن ها و موهای زابد، محل جمع شدن میکروب ها و آلودگی هاست، کوتاه کردن آنها می تواند در بهداشت فردی نقش مهمی داشته باشد؛ از این رو کوتاه کردن ناخن ها یک بار در هفته توصیه می شود. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کوتاه کردن ناخن ها بیماری های بزرگ را منع و روزی را زیاد می کند. ناخن ها را کوتاه کنید؛ زیرا ناخن ها محل جذب شیاطین (میکروب) هستند و شیطان، عامل فراموشی است.»[12]
درباره ستردن موهای زاید، روایات متعددی از معصومان وارد شده است که: هر پانزده روز، استفاده از نوره (ماده ستردن موهای زاید) مستحب است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «استفاده از نوره هر پانزده روز سنت است و اگر بیست روز بر تو گذشت و پولی برای تهیه نوره نداشتی، قرض بگیر.»[13]
منبع: کتاب «با دخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)»
نویسنده: علی احمدپناهی، داوود حسینی
اسلام به موضوع نظافت اهمیت ویژه ای داده است. قرآن کریم افراد پاک و بانظافت را محبوب خداوند معرفی کرده، می فرماید: ان الله یحب التوابین ویحب المتطهرین؛[1] خدا توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد.
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره اهمیت نظافت می فرمایند: «هرچه توان دارید، در نظافت کوشا باشید؛ زیرا خداوند اسلام را بر نظافت بنا کرده است و داخل بهشت نمی شود مگر کسی که نظافت را رعایت کند».[2]
اسلام برای حفظ نظافت، توصیه های ویژه ای مطرح کرده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم :
الف) شست وشوی دست ها: از سفارش های اکید اسلام شستن دست ها قبل از غذا خوردن و پس از آن، با آب تمیز است.[3] همچنین اسلام، به کسی که در صدد غذا خوردن است، توصیه می کند بعد از شست وشو، دست ها را با حوله خشک نکند [نا احتمال آلودگی را از بین ببرد].[4]
ب) وضو گرفتن: هر مسلمانی برای خواندن نمازهای پنجگانه، لازم است وضو بگیرد؛ یعنی اعضای خاصی از بدن را بشوید یا مسح کند. وضو علاوه بر آثار معنوی، در زدودن گرد و غبار و آلودگی های ظاهری و رفع چرک ها و طراوت پوست، مؤثر است.
ج) استحمام کردن: استحمام با آب ولرم چندین اثر دارد: ۱. رفع آلودگی ها و تمیز شدن بدن؛ ۲. رفع خستگی و کوفتگی و ایجاد نشاط؛ ۳. انجام یک عمل عبادی، یعنی غسل.
در تعالیم اسلامی، تعداد دفعات استحمام در هفته (در موارد غیرضرور) برای افراد، یک روز در میان توصیه شده است؛ البته کسانی که چاق هستند، برای لاغر شدن می توانند هر روز به حمام بروند.
الحمام یوم ویوم لایکثر اللحم وادمانه کل یوم یذیب شحم الکلیتین[5] «حمام یک روز در میان، از افزایش گوشت جلوگیری می کند و حمام گرفتن هر روز، چربی کلتین را آب می کند (کنایه از اینکه باعث لاغری می شود).»
اسلام در زمینه کیفیت استحمام، توصیه ویژه ای دارد که در حفظ سلامت مؤثر است؛ مثلا انسان را از نوشیدن آب سرد در حمام و ریختن آن بر روی بدن منع کرده است؛ همچنین شانه و مسواک زدن در حمام و کشیدن کیسه به سر و صورت با لباس های پایین تنه و پارچه ای که با آن قسمت های پایین بدن را شسته است. مکروه می داند.[6]
استحمام به موقع و مرتب و شست و شوی کامل، از ترکیدگی پوست جلوگیری می کند. همچنین برخی بیماری های پوستی را تا حد زیادی برطرف می سازد؛ چربی خارج شده از غدد برون ریز پوستی را که با گرد و غبار محیط در تماس است و موجب انسداد منافذ بدن می شود، مرتفع می سازد؛ پوست طراوت و شادابی خاصی می یابد و مانع چین و چروک زودرس پوست می شود.[7]
از آنجا که داشتن موها و گیسوان نرم و لطیف برای دختران از اهمیت ویژهای برخوردار است. به خصوص دختران و بانوانی که دوست دارند گیسوان بلندی داشته باشند. استحمام مرتب و شست وشوی کامل و آرام، از سیخ شدن و در هم شکستن و ریزش موها و خارش سر جلوگیری می کند.
د) توالت رفتن: عمل تخلیه و قضای حاجت، نیاز طبیعی بدن است که انسان خواه ناخواه و به طور اجتناب ناپذیر، در شبانه روز انجام می دهد؛ اما در تعالیم اسلامی به نکات ظریفی اشاره شده است که رعایت آنها می تواند در کاهش امراض مؤثر باشد؛ برای مثال، مورد ذیل از آن جمله است:
شست و شوی موضع ادرار و مدفوع: در بعضی فرهنگ ها برای نظافت محل مدفوع از دستمال توالت استفاده می شود و محل ادرار را بدون هیچ نظافتی رها می کنند؛ ولی در اسلام سفارش شده است موضع ادرار را حتما با آب شسته، تطهیر کنند. این عمل از بیماری بواسیر جلوگیری می کند؛ همچنین مانع بیماری سینوس پیلونیدال[8] می شود.[9]
طبق آمار، در اروپا و آمریکا و کشورهای دیگری که موضع ادرار و مدفوع خود را با آب نمی شویند، بواسیر رقم بالاتری دارد. در کسانی که محل دفع را می شویند و فقط از کاغذ توالت استفاده نمی کنند، ابتلا به بیماری سینوس پیلونیدال بسیار نادر است، ولی در افرادی که خود را فقط با کاغذ توالت پاک می کنند، این بیماری وجود دارد.[10]
حضرت علی (علیه السلام) در سفارش های خود به فرزندش امام مجتبی (علیه السلام) می فرمایند: «ای فرزند! آیا تو را آگاه سازم بر چهار مطلب که به وسیله آنها از هر پزشک بی نیاز شوی؟ امام مجتبی به فرمودند: بله. امیرالمؤمنین مه فرمودند: قبل از خواب به توالت برو.»[11]
ه) ناخن گرفتن و ستردن موهای زاید: از آنجا که زیر ناخن ها و موهای زابد، محل جمع شدن میکروب ها و آلودگی هاست، کوتاه کردن آنها می تواند در بهداشت فردی نقش مهمی داشته باشد؛ از این رو کوتاه کردن ناخن ها یک بار در هفته توصیه می شود. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کوتاه کردن ناخن ها بیماری های بزرگ را منع و روزی را زیاد می کند. ناخن ها را کوتاه کنید؛ زیرا ناخن ها محل جذب شیاطین (میکروب) هستند و شیطان، عامل فراموشی است.»[12]
درباره ستردن موهای زاید، روایات متعددی از معصومان وارد شده است که: هر پانزده روز، استفاده از نوره (ماده ستردن موهای زاید) مستحب است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «استفاده از نوره هر پانزده روز سنت است و اگر بیست روز بر تو گذشت و پولی برای تهیه نوره نداشتی، قرض بگیر.»[13]
منبع: کتاب «با دخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)»
نویسنده: علی احمدپناهی، داوود حسینی
بیشتر بخوانید :
بهداشت و سلامت از منظر اسلام
جایگاه بهداشت و سلامت در اسلام
نظام بهداشتی اسلام
سبک زندگی و نظافت و پاکیزگی
پی نوشت :
[1] . بقره، آیه 222.
[2] . محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج۱۰، ص۹۳.
[3] . ملامحسن فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج۳، ص۹.
[4] . همان.
[5] . محمدبن حسن حرعاملی،وسایل الشیعه، ج 1، ص 362.
[6] . همان، ص372.
[7] . رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج ۱۲، ص۲۳۲.
[8] . Sinnus Pilonidal
[9] . رضا پاک نژاد، ص 93.
[10] .همان.
[11] . محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج 6۲، ص267.
[12] . محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۱، ص 433.
[13] . همان، ص 391.
