علل اضطراب نوجوانان در امتحان

یکی از علل نمره پائین نوجوان، اضطراب های در امتحان است.
 

چکیده: بدون تردید ترس از امتحان بین دانش آموزان و دانشجویان تقریبا همه گیر و رایج است و می‌توان گفت مهمترین علت این موضوع، نتیجه‌ای است که از امتحان بدست می‌آید. نتیجه‌ای که مدرک قبولی یا مردودی محسوب گردیده و باعث ارتقاء، تهدید، تشویق و یا تنبیه می‌گردد. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1769 / تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

 

یکی از اضطراب هایی که در سن نوجوانی شیوع دارد و خود را بیشتر نشان می دهد، «اضطراب امتحان» است. این مسئله با عملکرد و پیشرفت تحصیلی و علمی میلیون ها نوجوان و دانش آموز و دانشجو در مراکز آموزشی رابطه تنگاتنگ دارد؛ از این رو ضروری است این نوع اضطراب را در زندگی نوجوانان مورد بحث و بررسی قرار داد.
اگرچه اضطراب برای یک دانش آموز و دانشجو در حد معقول آن، باعث فعالیت بیشتر در جهت پیشرفت تحصیلی است،اما اگر اضطراب شدید باشد، موجب اختلال در رفتار و نگرانی و دلواپسی می شود؛ زیرا هیچ انسانی دوست ندارد رفتارش همواره مورد ارزیابی و نقادی دیگران قرار گیرد؛ به همین دلیل هر زمان که در موقعیت امتحان و آزمون قرار گیرد، به گونه ای دچار اضطراب می شود؛ البته بدیهی است وجود اضطراب به خودی خود امری غیرعادی نیست، اما آنچه می تواند به عنوان یک عامل آزاردهنده و بازدارنده مورد توجه قرار گیرد، شدت هیجان زدگی یا اضطراب فوق العاده ای است که به هنگام حضور در محافل اجتماعی با شرکت در آزمون های مختلف دامن گیر بعضی از افراد می شود.[1]
 

در تعریف «اضطراب امتحان»، چنین گفته اند: «نوعی اشتغال ذهنی که با خودآگاهی، شک و تردید نسبت به خود و خودتحقیری مشخص می شود. این فعالیت های شناختی هم بر رفتار آشکار و هم بر واکنش های فیزیولوژیکی تأثیر می گذارند. این رفتارها و فعالیت های پنهان، محصول تاریخچه گذشته فرد فرض می شود و به صورت واسطه ای بین تجربه و رفتار عمل می کند.»[2]
این اشتغال ذهنی، توجه فرد را به خود جلب می کند و در عملکرد او از طریق کاهش توجه نسبت به مسائل مرتبط با یک تکلیف، اختلال ایجاد می نماید و رمزگردانی و انتقال اطلاعات را مختل می کند. گفتن جملاتی به خود در طی یک امتحان، مثل «من کردن هستم» یا «ممکن است قبول نشوم»، در توجه نسبت به یک تکلیف و حل مسئله اختلال ایجاد می کند.[3]
افرادی که دچار اضطراب امتحان می شوند، در جلسه امتحان ذهنشان به جای درگیری با سؤالات امتحانی و یادآوری مطالب آموخته شده، درگیر نتایج نامطلوب احتمالی می شود و توانایی انتقال به محفوظات خود را ندارند.
 

کلیه عوامل مؤثر در ایجاد اضطراب امتحان را می توان در یک طبقه بندی کلی، به سه دسته عوامل فردی و شخصیتی، عوامل آموزشگاهی و اجتماعی و عوامل خانوادگی تقسیم بندی کرد:
 

در مورد عوامل فردی و شخصیتی مؤثر در ایجاد اضطراب امتحان، به عوامل زیر می توان اشاره کرد:
1.عزت نفس پایین: عزت نفس، میزان ارزش و اعتباری است که هر فرد در زمینه های مختلف زندگی، به ویژه خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و جسمانی برای خود قابل است. دانش آموزانی که عزت نفس بالایی دارند، توانایی برخورد شایسته با امتحان و مشکلات آن را در خود می بینند، تحت تأثیر تغییرات محیط قرار نمی گیرند و به توانایی های خود اطمینان دارند؛ در مقابل، دانش آموزانی که عزت نفس پایینی دارند، به دلیل عدم اعتماد و اطمینان به توانایی های خود، در موقعیت های اجتماعی، عملکرد ضعیفی ارائه می دهند.[4]
در تعریف «اضطراب امتحان»، چنین گفته اند: «نوعی اشتغال ذهنی که با خودآگاهی، شک و تردید نسبت به خود و خودتحقیری مشخص می شود. این فعالیت های شناختی هم بر رفتار آشکار و هم بر واکنش های فیزیولوژیکی تأثیر می گذارند. این رفتارها و فعالیت های پنهان، محصول تاریخچه گذشته فرد فرض می شود و به صورت واسطه ای بین تجربه و رفتار عمل می کند.»
وقتی دانش آموزان خود را دست کم بگیرند و به توانایی های خود اعتماد نکنند، در آنها اضطراب به وجود می آید. آنان تصور می کنند از عهده حل مسائل برنمی آیند؛ خود را با دیگران مقایسه می کنند و در این مقایسه، توانایی های دیگران را بر قابلیت های خود ترجیح می دهند.
آنها خود را بیش از امتحان در مدار توجه قرار می دهند؛ در نتیجه در وجود خود «خودپنداره» منفی می یابند. این دانش آموزان خود رهنمون نیستند؛ با کوچکترین دگرگونی در موقعیت امتحان، خود را می بازند.[5]

۲. ارزیابی شناختی غلط از خود: اغلب دیده شده است دانش آموزانی که دچار اضطراب امتحان هستند، افکاری منفی و غیر واقع بینانه از خود دارند، خود را آدم لایق و شایسته ای نمی دانند، به شدت از شکست می ترسند، نمره بالا نگرفتن را با شکست برابر می دانند و همه چیز را در گرو برنده شدن و موفق شدن می پندارند. به نظر می رسد دانش آموزان خوش بین در زندگی و تحصیلات خود، موفقیت بیشتری کسب می کند. هنگامی که دانش آموز امتحان می دهد، داشتن احساس و تفکر مثبت و خوشبینانه، می تواند موجب موفقیت او شود؛ در واقع این اضطراب نیست که به طور مستقیم به کاهش عملکرد و نمره پایین فرد در یک آزمون منجر می شود، بلکه افکار نامربوطی که به دنبال خویش اضطراب می آورد، عامل اصلی این مسئله است.[6]

۳. عدم آمادگی لازم برای امتحان: گاهی اضطراب امتحان به سبب نداشتن آمادگی کافی امتحان دهنده است؛ به گونه ای که هر اندازه میزان آمادگی پایین تر باشد، اضطراب شدیدتر خواهد بود؛ در واقع دانش آموز برای اینکه بتواند مطلبی را یاد بگیرد، باید آمادگی کافی داشته باشد. اگر دانش آموزان احساس کنند آمادگی بسیار کمی برای امتحان دارند، عملکرد ضعیفی از خود نشان خواهند داد.

4. توجه و تمرکز پایین به محتوای امتحان و متمرکز شدن بر روی خود: برخی از صاحب نظران معتقدند بازدهی و عملکرد دانش آموزان دارای اضطراب بالا، به میزان زیادی به کیفیت توجه و تمرکز آنان در خلال امتحان مربوط می شود. فرد مضطرب، چون متوجه دلهره و تشویش خود است، به امتحان و محتوای سؤالات امتحانی کمتر توجه دارد و این امر، سبب پایین آمدن عملکرد می شود.

5. روش های نادرست مطالعه: اغلب تصور می شود برای یاد گرفتن مطالب، اگر از روی متنی چند بار خوانده شود، مطالب در حافظه محفوظ می ماند و هنگام امتحان به یاد می آیند؛ در صورتی که این تصور صحیح نیست؛ برای امتحان رضایت بخش، فقط خواندن و حفظ کردن کافی نیست؛ باید از تمرین های مختلف مثل تمرین فکر کردن و تمرین «به خاطر آوردن اطلاعات»، استفاده کرد.[7]

6. تعمیم شکست در امتحانات گذشته به موقعیت های امتحانی جدید: تجربه های ناموفق قبلی و تعمیم آنها به امتحان و موقعیت فعلی در دانش آموزان، ایجاد اضطراب می نماید.

 1. رقابت های غلط: می توان تخمین زد در کشور ما یکی از عوامل مهم اضطراب امتحان رقابت نادرستی است که بین دانش آموزان وجود دارد و خواسته یا ناخواسته، آگاهانه و ناآگاهانه توسط معلمان، خانواده ها و جامعه نیز مورد تشویق قرار می گیرد.[8]
اگر قرار باشد دانش آموزی معدل ۱۰ بگیرد، اما از نظر روانی و جسمی سالم، شاداب و پرنشاط باشد؛ در سوی دیگر اگر او را با ایجاد رقابت های ملال آور و خسته کننده وادار کنیم معدل ۱۹ بگیرد، ولی از نظر روانی پژمرده و خسته باشد و از نظر جسمی نیز وقت و توان ورزش های مفید و پرتحرک را نداشته باشد، این چهار نمره بالاتر را می توان عامل ایجاد اضطراب امتحان دانست.

۲. نوع درس: میزان اضطراب دانش آموزان در همه دروس یکسان نیست. نتایج اغلب مطالعات، حاکی از آن است که اضطراب امتحان دانش آموزان در درس های اختصاصی و اصلی، بیشتر از درس های عمومی است. از این مطلب می توان نتیجه گرفت: بین میزان اضطراب امتحان و دشواری درس، رابطه معناداری وجود دارد. درس های سخت تر نظیر ریاضیات، هندسه، فیزیک با شیمی با اضطراب امتحان همبستگی بیشتری نشان می دهند؛ یعنی هرچه درس سخت تر باشد، فرد اضطراب امتحان بیشتری خواهد داشت.

3. فشارهای مربیان: در اکثر مراکز آموزشی، امتحان به مثابه هیولایی وحشتناک تبلیغ می شود. اولیای مدرسه از مدیر گرفته تا معلم، همه در ایام پایان ترم، بارها و بارها و در کلاس و سر صف این موضوع را تکرار می کنند که امتحانات نزدیک است؛ باید از فرصت ها استفاده کنید و خود را برای امتحان آماده نمایید. این تکرارها باعث اضطراب در دانش آموزان می شود. معلم ها باید به گونه ای شاگردان خود را آماده کنند که آخر ترم تحصیلی، بدون اینکه نیازی به تغییر در برنامه مطالعاتی دانش آموزان باشد، بتوانند از عهده آزمون برآیند.
یکی از طرح هایی که در منطقه چهارده تهران در چند مدرسه اجرا شد و بازخورد مثبتی داشت، این بود که هیچ گونه اعلام و تبلیغی برای امتحان صورت نگرفت، فقط والدین می دانستند در روز شنبه از بچه ها ریاضی پرسیده می شود. این شیوه، در پایین آمدن اضطراب امتحان در دانش آموزان و خانواده ها مؤثر بود.

4. شیوه غلط ارزیابی: یکی از شیوه های غلط ارزیابی دانش آموزان، تنها ملاک قرار دادن نمره امتحان برای موفقیت است؛ به نحوی که این نمره در سرنوشت دانش آموز تأثیرگذار باشد. وقتی چیزی در سرنوشت فرد تأثیرگذار باشد، چگونگی آن، او را دچار اضطراب می کند باید امتحان پایان ترم، بخشی از ارزیابی تحصیلی باشد. نمره های کلاسی و فعالیت های بین ترم هم باید بخش دیگری از موضوع ارزیابی باشد تا اضطراب امتحان، کاهش یابد.
 

 ناآرامی ها، درگیری ها و شیوه های تربیتی غلط والدین، باعث اضطراب عمومی فرزندان می شود؛ هرچه اضطراب عمومی افراد بالاتر باشد، اضطراب امتحان هم بالا می رود.  
گاهی اوقات سخت گیری های بیش از حد والدین و شیوه انضباطی خشک و غیر منعطف آنها، علت اساسی ایجاد اضطراب در دانش آموزان است. برخی از والدین تمام آنچه را که خود به آنها نرسیده اند و از آن جهت احساس حقارت می کنند، می خواهند در وجود فرزند خود محقق کنند؛ از این رو فشارهای زیادی به فرزند خود وارد می کنند و زمینه ساز اضطراب فرزندان خود می شوند. بسیاری از والدین، تنها نمره های بسیار بالا را می پذیرند. اصطلاحا به این افراد، «والدین کمال طلب» می گویند که موجب اضطراب در فرزند می شوند.
نپذیرفتن نمره های معمولی و متوسط به تدریج به مفهوم نپذیرفتن شخصیت فرزند است. این امر موجب اضطراب می شود و این اضطراب به مرور زمان در همه ابعاد شخصیتی فرزند منتشر می شود و به یک اضطراب تعمیم یافته تبدیل می شود.
ساراسون و همکارانش معتقدند: اضطراب امتحان یک ویژگی شخصیتی است که در تعامل والدین با کودک گسترش می یابد و در سال های قبل از مدرسه، شکل می گیرد.[9]
 
 
منبع: کتاب « بادخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)»
نویسنده: علی احمدپناهی، داوود حسینی
 

 
پی نوشت :
[1] . غلامعلی افروز، اضطراب، مجله پیوند، ۱۳۷۱، ش ۱5۲، ص۱5-۱۰.
[2] . Sarason. I, G, Anurity and Self. Preoccupation, p.21.
[3] . Ibid, p.28.
[4] . اسماعیل بیابانگرد، اضطراب امتحان، ص 6۱.
[5] . همان، ص 62.
[6] .همان، ص 63.
[7] .همان، ص 65.
[8] .همان، ص 71.
[9] . Sarson, I, G., Test Anxiety Theory and Application, p.85.