بیش فعالی در کودکان

کودکان بیش فعال، از نظر رفتاری، دچار تحرک افراطی اند.
 

چکیده: بیش فعالی که به اختصار ADHD خوانده می شود نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می کند. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. با ما همراه باشید تا در مورد این اختلال بیشتر بدانید. 

 تعداد کلمات 1293 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

بیش فعالی نیز مانند بسیاری از اختلالات روان شناختی دیگر، تعریفی جامع که همه متخصصان درباره آن به توافق رسیده باشند، ندارد. تعریف بیش فعالی به گونه ای، قراردادی و نسبی است و تقریبا به طور کامل، به درجه تحمل و بردباری محیط کودک وابسته است.
با آنکه فعالیت حرکتی کودکان متفاوت است، این گونه به نظر می رسد که برخی از آنان هیچگاه از حرکت باز نمی ایستند. این کودکان در سال های پیش از دبستان، پیوسته و بدون هیچ هدف آشکاری می دوند و بالا و پایین می روند. وقتی که بزرگتر می شوند نیز هرگز نمی توانند آرام بنشینند و بسیار بی قرارند. به نظر می رسد که این کودکان در قیاس با کودکان عادی بسیار پرتحرک ترند و فعالیتشان نیز بی هدف است.[1]

بیش فعالی به وضعیتی افراطی در حرکات و فعالیت های جسمانی می گویند. کودکان بیش فعال بیش از حد طبیعی تحرک دارند؛ یعنی حرکت آنان با سن شان متناسب نیست. این کودکان هنگام یک جا نشستن در زمانی معین بی قرار یا ناراحت اند. گاه از اینان به منزله کودکانی حرف نشنو و نافرمان یاد می شود؛ به ویژه زمانی که به آنان گفته می شود یک جا بمانند یا بی حرکت بنشینند که از انجام آن خودداری می کنند.
کودکان بیش فعال به رغم سرزنده بودن، اغلب هنگامی که به چیزی توجه می کنند، تمرکز خوبی ندارند و محرک های محیطی حواس شان را به راحتی پرت می کند. آنان به رفتار خود بی توجه اند و به گونه ای رفتار می کنند که گویا از هیچ چیز نمی ترسند و بی باک اند. این گونه کودکان هیچگاه احساس خطر نمی کنند؛ زیرا به طور معمول، در انجام کارها، عواقب و پیامدهای آن را در نظر نمی گیرند.[2]
البته تمایز بین بیش فعال ها و کودکانی که اختلال های رفتاری دیگری دارند، بسیار مشکل است؛ به ویژه اینکه گاه شلوغی به موقعیتی ویژه اختصاص دارد.
 

 هر اختلال، ویژگی ها و نشانه هایی دارد که به وسیله آنها می توان به وجود آن اختلال در فرد پی برد. بیش فعالی نیز از این قاعده مستثنا نیست و با نشانه هایی همراه است. البته باید توجه داشت که تنها با دیدن برخی از این نشانه ها و ویژگی ها نباید کودک را به بیش فعالی متهم کنیم. تشخیص این اختلال در کودکان به احتیاط لازم و دقت فراوان نیاز دارد و تنها باید روانشناس یا روانپزشک[3] با در نظر گرفتن ملاک هایی ویژه آن را تشخیص دهند.

ویژگی های اصلی این اختلال عبارت اند از:

در کودکان مبتلا به این اختلال، کم توجهی در توجه نکردن به جزئیات یا بی دقتی هنگام انجام کارها یا تکالیف نمود می یابد. عملکرد این کودکان به طور معمول بدون دقت و فکر کافی انجام می شود. تمرکز و توجه آنها در فعالیت ها و بازی هایشان پایدار نیست و حواسشان به راحتی پرت می شود. معمولا به نظر می رسد که کودکان بیش فعال حواسشان جایی دیگر است و گویا آنچه را که گفته می شود، نمی شنوند. پیوسته از فعالیتی ناتمام به کاری دیگر می پردازند؛ بدون اینکه هیچ یک را به سرانجام برسانند. در انجام کارها کندند و سراغ کاری که نیمه کاره رها شده، برنمی گردند. در کارهای یکنواخت و خسته کننده بسیار اشتباه می کنند. برای این کودکان، کارهایی که سازمان دهی یا کوشش ذهنی پیوسته نیاز دارد، نامطلوب و تنفرزا به شمار می آید. در نتیجه، از فعالیت هایی که نیازمند کاربرد نظم همیشگی و کوشش ذهنی یا تمرکز حواس است، بدشان می آید، یا آنها را با بی میلی انجام می دهند.
حواس اینان را هر محرک بی اهمیتی به راحتی پرت می کند. محض نمونه، وقتی برای آوردن چیزی به اتاق می روند، تصویر روی دیوار توجهشان را جلب می کند و فراموش می کنند برای چه کاری به اتاق رفته اند. اگر چند دستور همزمان به ایشان داده شود، نمی توانند آنها را به یاد بسپارند. وسایلشان را گم می کنند یا جا می گذارند. در دروسی مثل املا که بیشتر به تمرکز نیاز دارد، نمره کم می گیرند. اشتباهاتشان نیز به سبب کم توجهی و کم دقتی است. برای مثال، یک واژه را جا می اندازند. بیشتر کودکان می توانند قسمت هایی ویژه از اطلاعاتی را که از محیط می گیرند، مسدود کرده، بر آنچه مهم تر است، تمرکز کنند، اما کودکان بیش فعال در تشخیص اطلاعات مربوط و نامربوط محیطی توانایی لازم را ندارند. به این ترتیب، هر محرکی برای جلب توجه آنان رقابت می کند. این کودکان دامنه توجه کوتاهی دارند؛ یعنی نمی توانند بر کاری ویژه برای مدتی طولانی تمرکز کنند.
 

 اگر بخواهیم تکانشی بودن را در جمله ای کوتاه معنا کنیم، می توانیم چنین بگوییم: عمل کردن پیش از اندیشیدن بدون توجه به عواقب و پیامدهای کار. برانگیختگی یا تکانشگری در کودکان بیش فعال معمولا به شکل های زیر ظاهر می شود:
ناشکیبا هستند؛ پیش از پایان پرسش، عجولانه به آن پاسخ می دهند و اغلب نیز پاسخشان اشتباه است؛ پیوسته کار دیگران را قطع کرده، برای آنان مزاحمت ایجاد می کنند؛ همواره میان کلام دیگران می پرند؛ در فعالیتهای گروهی تحمل این را که منتظر نوبتشان بمانند، ندارند؛ اشیا را از دیگران میقاپند و به چیزهایی دست می زنند که اجازه دست زدن به آنها را ندارند؛ گاه سخنانی توهین آمیز بر زبان می آورند، اما تا زمانی که به آنها گفته نشده است، مفهوم رفتار خود را تشخیص نمی دهند؛ پرسش هایی مطرح می کنند که به موضوع بحث ارتباطی ندارد؛ نمی توانند مفهوم رفتار خود را پیش بینی کنند و تنها به عمل دست می زنند (برای مثال، گاهی هم کلاسی خود را کتک می زنند و سپس بیش از حد معذرت خواهی می کنند)؛ از کارهای اشتباه شان درس عبرت نمی گیرند؛ با بچه ها زود دعوا می کنند و به این دلیل ممکن است دوستانشان را از دست بدهند؛ به نظر می رسد همیشه در معرض حادثه اند؛ زیرا به پیامدهای رفتار خود توجهی ندارند (برای مثال تابه داغ را با دست می گیرند یا ناگهان دست مادر خود را رها کرده، به وسط خیابان می دوند).
 

 کودکان بیش فعال، اغلب در حال حرکت، جنب وجوش، دویدن و بالا و پایین پریدن اند. به نظر می رسد آنان هیچ گاه خسته نمی شوند و آرام و قرار ندارند. هنگامی که از این کودکان انتظار می رود بنشینند، نمی توانند در جای خود بمانند. برای مثال نمی توانند در طول صرف غذا بنشینند. در حالی که نشسته اند نیز پیوسته در جنب و جوشاند. با بازی های آرام مشکل دارند و بیش از اندازه حرف می زنند. معلمان آنان می گویند که در کلاس همیشه کاری انجام می دهند. برای مثال، از جای خود بلند می شوند تا مدادشان را بتراشند؛ با قلم یا انگشتشان روی میز میزنند؛ با پاهایشان به زمین ضربه می زنند؛ تکالیف شان را به سرعت و اغلب نادرست انجام می دهند و پشت میزشان وول می خورند.
 
منبع: کتاب «کمی قرار برای یک بی قرار (بیش فعالی کودکان و راه های درمان آن)»
نویسنده: سیدمصطفی دیانت مقدم