اصلاح الگوی مصرف

الگوی مصرف صحیح نقشی بسزا در زندگی عزتمندانه انسان دارد.
 

چکیده: برای اصلاح الگوی مصرف، پیش از هر چیز باید از اسراف به دور بود. جامعه اسراف کار نه تنها هرگز برای اصلاح الگوی مصرف توفیق نخواهد یافت؛ بلکه همواره در معرض تهیدستی و فقر مادی و فرهنگی قرار دارد. با ما باشید تا با این اصطلاح بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 1128 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

اصلاح الگوی مصرف، به معنای اصلاح میزان و مقدار مصرف، و درست و بجا مصرف نمودن امکانات، با توجه به شرایط زمانی، مکانی و ...که بتوان به بیشترین بهره وری دست یافت؛ یعنی باید برنامه ریزی مصرف به گونه ای باشد که با در نظر گرفتن همه شرایط برای رسیدن به هدف مورد نظر، به گونه ای شایسته و متناسب هزینه شود و از هر گونه افراط و تفریطی جلوگیری شود. فرض کنیم برای انجام یک پروژه به نحوی شایسته که همه اهداف مورد نظر را براورده کند، به یک میلیون تومان پول نقد نیاز است. اما نقد نیاز است.
اما اگر مبلغ بیشتری به آن اختصاص داده و هزینه شود، به گونه ای که مبلغ افزوده شده هیچ گونه تأثیری نداشته یا دست کم تأثیری بسیار کم، بر افزایش کمی یا کیفی پروژه داشته باشد، از الگوی مصرف صحیحی استفاده نشده و میزانی از پول هدر داده شده است. همچنین، به طور مثال، اگر در یک اتاق مطالعه نور کافی با لامپی صد وات تأمین شود، ولی از لامپی کوچک تر و کم نورتر استفاده گردد، هرچند به ظاهر صرفه جویی شده، در واقع این الگوی مصرف صحیح نیست؛ زیرا چنین تفریطی آسیب هایی بسیار بزرگتر و بیشتر از میزان صرفه جویی (به سبب استفاده از لامپ کم نور) در پی خواهد داشت. بنابراین باید برای اصلاح الگوی مصرف از هر دو بعد افراط وتفریط پرهیز کرد و نباید تنها بعد افراطی آن را زیان بار دانست؛ زیرا چه بسا در مواردی تفریط زیان های بیشتر و جبران ناپذیرتری از افراط داشته باشد. در این زمینه پیامبر (صلی الله علیه و آله)  فرموده اند: «من اعطى فی غیر حق فقد اسرف ومن منع عن حق فقد قتر»[1]، «هر که به ناحق (بیجا) بخشش کند، اسراف کرده است و هر که به حق (به جا) خرج نکند، سخت گیری و خست ورزیده است».
گفتنی است از آنجا که هم اکنون به لحاظ شرایط فرهنگی و اجتماعی جوامع و آثار تبلیغاتی منفی رسانه های سرمایه داری، الگوی مصرف ناصحیح بیشتر در جنبه افراحلی آن بروز یافته، ما نیز در این نوشتار بیشتر بر این جنبه تکیه کرده ایم؛ هرچند از جنبه تفریطی الگوی مصرف ناصحیح نیز نباید غفلت ورزید.
از آن جا که الگوی مصرف صحیح نقش بسزایی در زندگی عزتمندانه انسان ایفا می نماید، علاوه بر مبانی عقلی آن که بر هیچ خردمندی پوشیده نیست ، دارای مبنای دینی بسیار قوی نیز می باشد.
 

 با توجه به اهمیت الگوی مصرف در زندگی فردی و اجتماعی و تأثیر آن بر زندگی اخروی افراد، در متون دینی بر مصرف صحیح بسیار تأکید شده است. در این متون به گونه ای خردمندانه الگوی مصرف صحیح به انسان ارائه شده، که هم در این دنیا با عزت نفس و سربلندی زندگی کند و هم بتواند از برکت این الگو، توشه ای برای آخرت خود فراهم کند.

اینکه اسلام الگوی مصرف صحیحی را به انسان ارائه کرده است، از چندین مبنا سرچشمه می گیرد، که اهم آنها عبارت اند از:
 

 از جمله مبانی الگوی مصرف صحیح، مبنای عقلی است؛ چراکه هر عقل سلیمی تأیید می کند که مصرف درست و بجا موجب افزایش روزی، آرامش و... می شود. در برابر، مصرف نادرست و نابجا، فقر، اضطراب و دیگر ناراحتی ها و آسیب های روحی و جسمی را در پی خواهد داشت؛ چنان که در روایت شریفی از امام علی (علیه السلام) آمده است: العقل انک لا تقصد فلا تسرف...؛[2] «خردمندی این است که میانه روی کنی و اسراف نکنی».
میانه روی در هر کار، به ویژه مصرف، خردمندی به شمار می آید و اسراف و زیاده مصرف کردن مخالف با خردمندی شمرده می شود. 
 

 الگوی مصرف صحیح، افزون بر عقل، مبنای قوی و مستحکم دینی دارد؛ چراکه با استفاده درست و بهینه از نعمت های الهی است که انسان می تواند صعود یا خدای ناکرده نزول داشته باشد و در قبال چگونگی مصرف همین نعمتهاست که انسان بازخواست می شود و ثواب و عقاب دریافت می کند. از جمله این مبانی دینی عبارت اند از:
 

هنگامی که فرد باور کند مالکیت انسان اعتباری و در طول مالکیت حقیقی آفریدگار هستی است، به خود اجازه نخواهد داد اموال در اختیارش را هرگونه که می خواهد مصرف کند؛ چنان که در روایت شریفی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:
المال مال الله جعله ودائع عند خلقه وامرهم ان یاکلوا منه قصدا، ویشربوا منه قصدا، ویلبسوا منه قصدا، وینکحوا منه قصدا، ویرکبوا منه قصدا، ویعودوا بما سوی ذلک علی فقراء المومنین فمن تعدى ذلک کان ما اکله حراما، وما شرب منه حراما ومالبسه منه حراما، وما نکحه منه حراما، و ما رکبه منه حراما؛[3] «اموال از آن خداست و آنها را نزد آفریدگان خویش امانت نهاده است، و فرمانشان داده که از آن با میانه روی بخورند و با میانه روی بنوشند و با میانه روی بپوشند و با میانه روی ازدواج کنند و با میانه روی مرکب بخرند و سوار شوند و بیش از آن را به مؤمنان نیازمند ببخشند. هر که از این حد (اعتدال و میانه روی) فراتر رود، آنچه از مال می خورد، حرام است و آنچه می نوشد، حرام است و آنچه می پوشد، حرام است و آنچه به وسیله آن مال ازدواج می کند، حرام است و آنچه سوار می شود، حرام است.»
این سخن بدین معناست که اسراف و مصرف بی رویه مال، با اعتقاد به مالکیت خداوند در تضاد است و اصلاح الگوی مصرف، از لوازم توحید عملی است.
 

امام علی (علیه السلام) فرموده اند: دواء النفس الصوم عن الهوى والحمیة عن الذات الدنیا:[4] دوای نفس، بازایستادن از هوس و بازداشتن از لذت های دنیاست».
لذت گرایی و زیاده روی در مصرف، موجب انحطاط معنوی و مانع کمالات نفسانی است. بنابراین، کنترل خواسته های مادی، به منظور تکامل معنوی لازم و ضروری است. در این رابطه امام علی (علیه السلام) می فرمایند: الدنیا والآخرة ضرتان؛ «دنیا و آخرت به سان دو هوو با یکدیگر جمع نمی شوند».[5]
 
منبع: کتاب «حسابی مصرف کنیم! (مهارت اصلاح الگوی مصرف)»
نویسنده: محمدرضا بنیانی

پی نوشت :
[1] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 69، ص 261.
[2] . عبدالواحد تمیمی آمدی، غررالحکمم و درر الکلم، ترجمه لطیف راشدی، ح 2123.
[3] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 103، ص 16، ح 74.
[4] . محمد محمدی ری شهری، الگوی مصرف (ازنگاه قرآن و حدیث)، ص 13.
[5] . عبدالواحد تمیمی آمدی، غررالحکمم و درر الکلم، ترجمه لطیف راشدی، ح 5146.