مهم­ترین عوامل سعادت دنیوی؛ خانواده (بخش دوم)

همسر صالح و شایسته، خانواده را در راه سعادت اخروی، یاری می‌کند و از مسیر نادرست، بازمی‌دارد.
 

چکیده : در قسمت اول این مقاله گفتیم که بعد از ازدواج، نخستین چیزی که باعث سعادت می‌گردد، همسر است. همسر، مایه آرامش و سکون انسان و کامل شدن خوشی زندگی، عقل و قلب می­ شود. البته تحقق این مطلب، بسته به ویژگی‌هایی است که همسر باید داشته باشد.

تعداد کلمات 1341 / تخمین زمان  مطالعه 7 دقیقه

ویژگی‌های همسر شایسته

در روایات، از صالح بودن، به‌عنوان ویژگی همسر - که تأمین‌کننده سعادت است - یادشده است. رسول خدا دراین‌باره می‌فرماید:
از سعادت فرد مسلمان، داشتن همسر صالح است.
شایستگی، ازجمله ویژگی‌های لازم برای انتخاب همسر است و فرد را در راستای سعادت اخروی قرار می‌دهد. لذا درعین‌حال که سعادت دنیوی او را فراهم می‌سازد، سعادت اخروی‌اش را نیز تأمین می‌کند. یکی از کارهایی که پژوهشگر باید انجام دهد، تبیین نقش صالح بودن در تأمین سعادت است.
اکنون درصدد بررسی این مطلب نیستیم؛ اما آنچه به لحاظ روش‌شناسی مهم است، این‌که با استفاده از روایاتی که در ابوابی غیر از سعادت آمده‌اند، می‌توان این مسئله را تبیین نمود. در یک‌کلام، به نظر می‌رسد که صالح بودن همسر، از یک‌سو در زندگی دنیوی، موجب رعایت حق، عدالت و انصاف می‌گردد و فرد را از دست زدن به رفتارهای ناشایست، بر حذر می‌دارد، و از سوی دیگر، خانواده را درراه سعادت اخروی، یاری می‌کند و از مسیر نادرست، بازمی‌دارد.
 

ارضای غریزه جنسی، از کارکردهای مهم خانواده است و لذت یابی جنسی، از عوامل سعادت دنیوی است. در این راستا، زیبایی همسر، می‌تواند نقش قابل‌توجهی داشته باشد. ازاین‌رو، پیامبر خداوند می‌فرماید:
من سعاده المرء المسلم أن یشبهه ولده، و المرأة الجمیلة ذات دین.[1]
 از سعادت فرد مسلمان، شباهت فرزندش به اوست و داشتن زن زیبای دیندار.
از اموری که در یک پژوهش باید بدان توجه داشت، نسبت میان ویژگی‌هاست. برای مثال، آیا زیبایی همسر، به‌صورت مطلق، عامل تأمین سعادت است؟ با در نظر گرفتن ویژگی نخست ذکرشده، می‌توان گفت: زیبایی به‌طور مطلق، باعث سعادت نیست؛ بلکه باید آن را در کنار صالح بودن، معنا کرد. همسر زیبایی عامل سعادت شوهر است که صالح نیز باشد و در غیر این صورت، هرگز موجب سعادت او، نخواهد بود. و به همین جهت، در برخی روایات، از ازدواج با زنان زیبارویی که دین‌دار نیستند، نهی شده است.[2] در روایت موردبحث نیز، بلافاصله تعبیر «ذات دین» به معنای «دین‌دار»، آمده است.
این نوع روایات، حاکم بر روایات پیشین است و لذا آن روایات را باید این‌چنین معنا کرد که آن زیبایی‌ای باعث سعادت است که همراه با دین‌داری باشد.
 

سازگاری و همراهی، از ویژگی‌های همسر تأمین‌کننده سعادت، شمرده‌شده است. امام صادق دراین‌باره می‌فرماید:
ثلاثة من السعادة ... الزوجة المؤاتیه.[3]
سه چیز، از سعادت شمرده می‌شود: ... داشتن همسر سازگار.
همچنین در حدیث دیگری، امام صادق، از همسر مطلوب، باصفت «انیس موافق (مونس سازگار)»، یادکرده است. به‌هرحال، این ویژگی، هم به همسران فایده می‌رساند و هم به فرزندان، همراهی و سازگاری همسران، از یک‌سو، باعث آرامش آن‌ها می‌گردد و در خانواده‌هایی که این ویژگی وجود ندارد، روابط ناسالم و متشنجی میان همسران، وجود دارد و همین امر، مانع لذت بردن از زندگی می‌گردد.
از سوی دیگر، فرزندان در محیطی آرام، رشد خواهند یافت و بخصوص در سطوحی از سن رشد کودکان، تأسی به والدین و الگو قرار دادن آنان، نگاهی کاملاً رایج است و اگر والدین که برای فرزند، نقش الگو را ایفا می‌کنند، با یکدیگر هماهنگ و همدل باشند، این نقش، بسیار پررنگ‌تر می‌شود. در خانواده‌هایی که جوی متشنج دارند، گاهی فرزندان، دچار سردرگمی می‌شوند و این سردرگمی، حتی در سال‌های بعد و در مراحل شکل‌گیری هویت فرزندان، تأثیر بسیار خواهد گذاشت؛ چراکه بخشی از هویت او، محصول همسان‌سازی با والد هم‌جنس است که در خانواده‌ای نابِهنجار، دچار آسیب شده است.
 

امانت‌داری، از دو زاویه، مورد دقت قرار می‌گیرد: امانت‌داری زن نسبت به خودش و نسبت به اموال همسرش؛ یعنی زن، باید صیانت نفس داشته باشد و در برخورد با نامحرمان، تقواپیشه نماید و باحیا و عفیف باشد و علاوه بر آن، در نگهداری مناسب از اموال شوهرش، کوشا باشد. رسول خدا می‌فرماید:
ثلاثة من السعادة ... المرأة تراها تعجبک و تغیب فتأمنها علی نفسها و ما لک.[4]
سه چیز، از سعادت شمرده می‌شود: ... همسری که از دیدنش خوشحال شوی و در هنگام نبودن و مسافرت، نسبت به (حفظ پاک‌دامنی او و نگهداری‌اش از اموالتان) احساس ایمنی نمایید.
همین مضمون، در حدیثی از امام صادق نیز آمده است.[5] این خصلت زن، یکی از بزرگ‌ترین سعادت‌ها برای مرد، محسوب می‌شود؛ چراکه زمینه آرامش خاطر او را فراهم می‌آورد.
تحقیقات، نشان داده که حساسیت نسبت به همسر از این زاویه، در بیشتر فرهنگ‌ها وجود دارد. فقدان این ویژگی، موجب بروز احساس ناامنی و تشویش خاطر و اضطراب می‌گردد و لذت زندگی زناشویی را به تلخ‌کامی تبدیل می‌سازد. به همین جهت، خیانت همسر، از عوامل شقاوت و تیره‌بختی به شمار رفته است. امام زین‌العابدین و دراین‌باره می‌فرماید:
من شقاء المرء أن تکون عنده إمراة معجب بها و هی تخونه.[6]
از تیره‌بختی فرد است که همسری داشته باشد که او را دوست بدارد؛ اما آن همسر به او خیانت می‌کند.

ویژگی‌هایی که مطرح شد، در روایات موردبحث در موضوع سعادت، مستقیماً به آن‌ها اشاره‌شده است. به لحاظ روش‌شناختی، دو مسئله مهم در اینجا وجود دارد که به آن‌ها می‌پردازیم:
نخست، این‌که در مباحث خانواده و ویژگی‌های همسر مناسب، موارد دیگری نیز وجود دارد که در سعادت دنیوی مؤثرند، هرچند با ادبیات سعادت بیان‌نشده باشند. یکی از مواردی که باید بدان توجه داشت، این است که اگر در روایات درباره سعادت، دیدیم که همسر شایسته، به‌تنهایی عامل سعادت نیست، بلکه به ویژگی‌های دیگری هم باید وجود داشته باشد تا یک زندگی سالم و موفق زناشویی را تأمین کند. برای یافتن این ویژگی‌های موردنیاز، باید از دایره موضوع سعادت، فراتر رفت و روایات در موضوع خانواده را هم با این رویکرد، موردمطالعه قرارداد.
دوم، این‌که: آیا تأمین سعادت در قلمرو خانواده، فقط متوقف بر برخورداری زن از ویژگی‌های خاصی است یا مرد نیز متقابلاً باید ویژگی‌هایی را داشته باشد؟ پاسخ این پرسش، متوقف بر این است که آیا سعادت، فقط حق مرد است یا زن نیز حق سعادتمند شدن را دارد؟ اگر فقط حق مرد باشد، می‌توان گفت که مرد، لازم نیست ویژگی‌های خاصی را داشته باشد، و اگر چنین نباشد، باید ویژگی‌های لازم برای مرد را نیز بررسی کرد.
بدیهی است که نمی‌توان قائل به انحصار حق سعادت برای مرد شد. لذا حق زن نیز دراین‌باره، باید مراعات گردد. در این صورت، ممکن است از روایات مربوط سعادت در این باب، بتوان استفاده کرد که اساساً بحث در سعادت خانواده است، نه مرد. لذا با این تحلیل عقلی، شاید بتوان ویژگی‌های مرد را نیز به این مجموعه، اضافه نمود.

منبع: سعادت و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: حمزه عبدی

 
 پی نوشت :
 [1]. قرب الإسناد، ص ۳۷.
[2]. در حدیثی از پیامبر خدا در این باره، آمده است: «أیها الناس إیاکم وخضراء الدمَن!». قیل: یا رسول الله! وما خضراء الدمَن؟ قال: المرأة الحسناء فی منبَت السّوء؛
پیامبر فرمود: «ای مردم! از گیاه روییده در خرابه بپرهیزید. عرض شد:‌ ای رسول خدا! (منظور از «خضراءالذمن» چیست؟ فرمود: «زن زیبایی که در خانوادهای بد، رشد کرده است» (الکافی، ج ۵، ص ۳۳۲؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص ۳۹۱). پیامبر و همچنین با برتر دانستن دینداری از زیبایی می‌فرماید: «لا یختار حسن وجو المرأة علی حسن دینها، زیبایی صورت زن را بر نیکویی دینش برنگزینید» (کنز العمال، ج ۱۶، ص ۳۰۴).
ایشان، در حدیث دیگری می‌فرماید: تنکح إمراة علی أربع خلال: علی مالها، وعلی دین‌ها، وعلی جمال‌ها، وعلی حسب‌ها ونسبها فعلیک بذات الدین؛ با زن به خاطر چهار چیز، ازدواج می‌شود: (مال و ثروتش، زیبایی‌اش، دینداری‌اش، و [خانواده و اصل و نسبش، و تو با زن دیندار، ازدواج کن».
[3]. الکافی، ج ۵، ص ۲۵۸؛ تهذیب الأحکام، ج ۷، ص ۲۳۶.
[4]. المستدرک علی الصحیحین، ج ۲، ص ۱۶۲، الدر المنثور، ج ۲، ص ۱۵۲.
[5]. «من سعادة المراء أن یکون..... امرأة حسناء إذا نظر بها سر بها و إذا غاب عنها حفظته فی نفسها، (مستدرک الوسائل، ج 13، ص ۲۹۲).
[6]. الکافی، ج ۵، ص ۲۵۸، ح ۳.