رعایت بهداشت فردی، بهداشت آب‌ها و بهداشت غذایی سه اصل مهم برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بروز انواع بیماری‌های عفونی در میان زائران اربعین حسینی است. در واقع با توجه به اینکه این افراد مسیر طولانی را راهپیمایی می‌کنند، باید نسبت به‌سلامت آب و مواد غذایی حساس باشند تا به انواع عفونت‌های روده‌ای، گوارشی و مسمومیت‌های غذایی مبتلا نشوند.

هر سال در مراسم اربعین افراد زیادی راهی کربلا می‌شوند و تراکم بالای جمعیت مشکلات زیادی را برای زائران ایجاد می‌کند. بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین یکی از مشکلات بزرگی است که زائران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. این بیماری‌ها به دلایل مختلفی مانند ضعف، خستگی، عدم تغذیه مناسب، شلوغی و بسیاری موارد دیگر روی می‌دهند.

تعدادی نکات بهداشتی برای زائرین اربعین وجود دارد که توجه به آن‌ها تا حدود زیادی از بیماری‌ها پیشگیری می‌کند. در این مقاله راسخون به تعدادی از بیماری‌های رایج در مراسم اربعین اشاره می‌کنیم و راهکار‌هایی را برای مقابله با آن‌ها ارائه می‌دهیم.

بیماری های رایج در پیاده روی اربعین

سرماخوردگی

هوا معمولاً در طول روز مناسب و در شب‌ها خنک است؛ بنابراین برای جلوگیری از سرماخوردگی لباس‌های مناسب به همراه داشته باشید؛ جوراب، دستکش، کلاه، پوشش گوش، ژاکت و کاپشن. بانوان نیز می‌توانند از نقاب مناسبی برای پوشاندن صورت استفاده کنند تا آن‌ها را از سرما و گردوغبار حفظ کند. به همراه داشتن یک کیسه‌خواب نیز می‌تواند از شما، در صورت مناسب نبودن و سرد بودن مکان‌ها برای استراحت، در برابر خاک و سرما محافظت کند.

استفاده از آویشن به دلیل خواص ضدعفونی‌کنندگی و آنتی بیوتیکی یک‌راه عالی برای پیشگیری و درمان این بیماری است. پس حتماً آویشن خشک همراه خود داشته باشید تا در صورت نیاز بتوانید چای آویشن مصرف کنید. عسل نیز اثری مشابه شربت‌های ضد سرماخوردگی رادارا است.

آنفولانزا یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پیاده‌روی اربعین

آنفولانزا یکی از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین است. علائم آنفولانزا تا حدود زیادی به سرماخوردگی شباهت دارد، البته آنفولانزا بسیار شدید‌تر و خطرناک‌تر از سرماخوردگی است. ازجمله این علائم می‌توان به تب، سرفه، عطسه، درد و کوفتگی، اسهال و غیره اشاره کرد.

معمولا بیماران مبتلا به آنفولانزا ظرف چند روز بهبود پیدا می‌کنند و از شدت بیماری آن‌ها کاسته می‌شود. اما گاهی این بیماری منجر به عفونت‌های باکتریایی می‌شود و مشکلاتی بسیار حاد را برای بیماران ایجاد می‌کند. در گروه‌های پرجمعیت این بیماری می‌تواند خطرناک و کشنده باشد.

کودکان، افراد سالمند و افرادی که دارای بیماری‌های دیگر هستند، بسیار در معرض خطرات آنفولانزا قرار دارند. ذرات عفونی که منجر به این بیماری می‌شوند، ممکن است از راه تنفس و یا تماس با اشیای مختلف به ریه منتقل شوند. در میان بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین باید آنفولانزا را در رتبه اول قرار داد زیرا این بیماری بیش از هر چیز دیگری جان زائران را تهدید می‌کند.

چگونه باید با آنفولانزا مقابله کنیم؟

شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون در طول روز می‌تواند تا حدود زیادی از شیوع این بیماری جلوگیری کند. اگر دست شما آلوده است، نباید آن را با جا‌های حساسی مانند دهان و بینی تماس دهید. بیماران باید از دست دادن و روبوسی با افراد دیگر خودداری کرده و سعی کنند که همواره از ماسک استفاده کنند.

بیماران باید در هنگام سرفه و عطسه جلوی دهان و بینی خود را از طریق یک دستمال بگیرند و بعد دستمال را در یک نایلون گذاشته و سر آن را ببندند. نایلون را باید نهایتا در یک سطل زباله انداخت. بیماران باید در روز‌های اول بیماری خیلی استراحت کنند و نوشیدن مایعات را فراموش نکنند. استفاده از آب‌نمک برای شستشوی دهان و بینی می‌تواند بسیار مفید باشد و بهبودی را تسریع بخشد.

آلرژی یکی دیگر از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین

سیستم ایمنی بدن انسان مسئولیت دفاع از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا مانند باکتری و ویروس را برعهده دارد. گاهی سیستم دفاعی بدن مواد بی‌ضرری را اشتباها به عنوان عوامل بیماری‌زا در نظر می‌گیرد و علیه آن‌ها واکنش نشان می‌دهد که به این واکنش‌ها آلرژی یا حساسیت گفته می‌شود. از جمله مواد بی‌ضرری که ممکن است در بعضی از افراد منجر به آلرژی شود، می‌توان به گرد و غبار و گرده گیاهان اشاره کرد.

سیستم ایمنی بدن برای مقابله با این عوامل به تولید ماده‌ای در بدن می‌پردازد که پادتن نام دارد. پادتن به واکنش علیه این عوامل می‌پردازد و علائمی مانند التهاب را در بدن ایجاد می‌کند. واکنش‌های آلرژیک احتمال دارد در قسمت‌های مختلفی از بدن مانند چشم، گلو، پوست و غیره روی دهند.

چگونه باید با آلرژی مقابله کنیم؟

آلرژی به محض بروز با علائمی مانند سرفه، قرمزی چشم، خشکی پوست و غیره خود را نشان می‌دهد. آلرژی را به عنوان یکی از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین باید جدی گرفت. بهترین راه مقابله با آلرژی دور ماندن از عواملی است که باعث این واکنش می‌شوند.

شستن مداوم دست و صورت و استفاده از ماسک در مقابله با آلرژی بسیار موثر هستند. هوای عراق مملو از ذرات ریز گرد و غبار است و بهتر است زائرین از پارچه یا ماسک برای پوشاندن دهان و بینی خود استفاده کنند.

کرونا را نیز نباید فراموش کرد

کرونا یکی از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین در سال‌های اخیر بوده است. اگرچه خوشبختانه جهان در حال گذر از این همه‌گیری خطرناک است، هنوز نباید کرونا را تمام‌شده تلقی کرد. این بیماری جوانب ناشناخته زیادی دارد و احتمال این می‌رود که به صورت‌های جدیدی ظاهر شده و مشکلاتی را برای افراد ایجاد کند.

چگونه باید با کرونا مقابله کرد؟

شستن مداوم دست و صورت و استفاده از ماسک می‌تواند تا حدود زیادی خطر ابتلا به کرونا و گونه‌های جدید آن را کاهش دهد. رعایت فاصله اجتماعی را جدی بگیرید و از دست دادن و روبوسی با افراد شدیدا خودداری کنید. تزریق دوز‌های مختلف واکسن کرونا می‌تواند بسیار مفید باشد و جان افراد زیادی را حفظ کند. سعی کنید در جریان پیاده‌روی اربعین تا جایی که امکان دارد پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنید تا از آسیب خود و دیگران جلوگیری کنید.

وبا در کمین زائرین اربعین

وبا یکی دیگر از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین است که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. وبا ممکن است به علت آلودگی‌های موجود در آب شرب و یا مواد غذایی زائرین ظاهر گردد. یکی از اولین نشانه‌های بیماری وبا اسهال است. اگرچه اسهال در اکثر موارد ممکن است در اثر گرما و عوامل دیگر ایجاد شود، اما فرد مبتلا هرگز نباید در این مورد سهل‌انگاری کند و باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه نماید.

ازآنجایی‌که در مسیر راهپیمایی شما زائران حسینی، چاه‌های آب بسیاری ممکن است وجود داشته باشد، توصیه می‌شود از مصرف این آبها به دلیل احتمال بالای آلودگی دوری‌کنید و در صورت ضرورت حتماً آب را بجوشانید.

همچنین قبل از مصرف میوه‌ها و سبزیجات حتماً مجدداً آن‌ها را با آب بشویید و در صورتی که امکان شستشوی مجدد وجود نداشته باشد از مصرف آن پرهیز کنید.

رعایت و حفظ بهداشت فردی نیز در جلوگیری از این بیماری نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند؛ بنابراین شستشوی مرتب دست و صورت با آب و صابون توصیه می‌شود. علاوه بر این حتماً اسپری‌های ضدعفونی‌کننده، صابون خمیری و ژل شستشو همراه خود داشته باشید تا اگر به آب یا صابون دسترسی نداشتید از آن‌ها استفاده کنید.

با توجه به اینکه احتمال بیماری‌هایی از جمله وبا در عراق بیشتر است، حتماً توصیه‌های بهداشتی فوق را رعایت کنید و در صورت وجود علائمی همچون تب و لرز، اسهال آبکی شدید، اسهال خونی، استفراغ، دل‌درد، بوی بدن، حتماً خود را به نزدیک‌ترین پایگاه بهداشتی برسانید تا اقدامات درمانی لازم انجام شود.

شانس ابتلا به بیماری وبا در روز‌های گرم افزایش پیدا می‌کند. علائمی مانند اسهال بدون دل‌درد، تشنگی شدید، سنگینی شکم، وجود خون در مدفوع، استفراغ بدون اینکه حالت تهوع داشته باشیم و غیره تعدادی از علائم این بیماری خطرناک هستند که باید به محض مواجه با آن‌ها به پزشک مراجعه کنیم.

مقابله با وبا

توجه به آب آشامیدنی و مواد غذایی مصرفی در اینجا بسیار اهمیت دارد. در صورتی که احساس کردید آب آشامیدنی و یا غذای شما دارای بوی نامطبوعی است، حتما از مصرف آن خوددداری کنید. قبل از راهی شدن به سفر اربعین سلامتی خود را پیش دکتر بررسی کرده و از صحت وضعیت جسمانی خود مطمئن شوید. رعایت بهداشت فردی در اینجا نیز می‌تواند نقش مهمی در سلامت فرد ایفا کند.

مسمومیت یکی از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین

به دلیل وضعیت مسیر و غذا‌هایی که در جریان این سفر مصرف می‌شود، مسمومیت در میان زائران بسیار شایع است. داشتن حالت تهوع یکی از علایم واضح مسمومیت است که در صورت بروز می‌توان به مراکز امدادی مسیر مراجعه کرد.

برای مقابله با مسمومیت باید به غذایی که مصرف می‌کنیم توجه کرده و از سالم بودن آن مطمئن شویم. شستن دست‌ها و رعایت علائم بهداشتی نیز می‌تواند تا حدود زیادی کمک‌کننده باشد. همواره در طول سفر باید به بهداشت فردی توجه داشت و پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کرد.

نفخ

وجود نفخ بیش از حد در معده می‌تواند باعث ایجاد ناراحتی و پریشانی شما گردد، به خصوص زمانی که افراد دیگری در اطراف شما هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل این مشکل، مصرف غذاهای چرب است که تخلیه معده را به تأخیر انداخته و ایجاد نفخ می‌کند. بنابراین از مصرف غذاهای بسیار چرب و تند پرهیز کنید؛ در صورتی که ناچار به خوردن غذای نفاخ بودید پودر زیره سبز، آویشن و نعنا روی غذا میل کنید یا داخل دوغ و ماست‌های دربسته بریزید.

یبوست

یکی از مشکلاتی که ممکن است در میان راه شما را گرفتار کند یبوست است. بنابراین بهتر است برخی مواد خوراکی را همراه خود داشته باشید؛ استفاده از انجیر خشک، برگه زردآلو، آلو بخار و میوها مخصوصاً سیب از ابتلا به این مشکل جلوگیری می‌کنند.

خستگی

برای تأمین انرژی بدن، موادی مانند پسته، بادام، خرمای خشک، انجیر خشک، کشمش، مغز دانه‌های آجیل و کشک خشک همراه خود داشته باشید و و به‌دفعات و به میزان کم در حین پیاده‌روی مصرف کنید. همچنین برای تأمین انرژی سریع بدن، عسل گزینه بسیار مناسبی است. عسل را به‌تنهایی مزه مزه کنید یا همراه با آب‌لیمو آن را جرعه جرعه بنوشید.
همچنین برای رفع خستگی بدن، از روغن‌های زیتون و سیاه‌دانه استفاده کنید؛ روغن مالی مچ دست، زانوها، پهلوها و ناخن‌های پا بسیار مؤثر است.

کهنسالان و افرادی که دارای بیماری‌های قبلی هستند

اینک که تعدادی از بیماری‌های رایج پیاده‌روی اربعین را ذکر کردیم، لازم است به بیان این نکته بپردازیم که کهنسالان و افرادی که زمینه بیماری دارند بسیار در معرض خطر قرار دارند. اگر به علت کهولت سن و یا یک بیماری خاص توان پیاده‌روی طولانی ندارید، اربعین برای شما پیشنهاد نمی‌شود.

افرادی که بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی عروقی، پوکی استخوان، آرتروز و بیماری‌های دیگر دارند، حتما قبل از سفر با پزشک مشورت کنند. تراکم کلسیم در استخوان‌های کهنسالان مخصوصا آن‌هایی که مبتلا به پوکی استخوان هستند، در سطح پایینی قرار دارد و این افراد بسیار در معرض شکستگی استخوان هستند. این افراد باید توصیه‌های ایمنی را رعایت کرده و از دست زدن به اعمال پرخطر خوددداری کنند.

برای جلوگیری از ابتلا به بیماری در پیاده روی اربعین این موارد را رعایت کنید

بررسی وضعیت سلامتی قبل از سفر

حتما قبل از سفر به بررسی وضعیت سلامتی خود در نزد یک پزشک متخصص بپردازید و از سلامت خود مطمئن شوید زیرا شما در طول مسیر با زائرین زیادی برخورد خواهید کرد و بیماری می‌تواند به راحتی از طریق شما شیوع پیدا کند.

غذا خوردن در ساعات منظم

یکی از عوامل مهم در افزایش تعادل و انرژی بدن، که در این سفر بیش از پیش به آن نیازمند هستید، مرتب بودن ساعات خوردن غذا است؛ چراکه نظم مهم‌ترین عامل تولید انرژی است و به‌هم‌ریختگی ساعات غذا خوردن، باعث بیماری و ناهماهنگی در بدن می‌شود.[1] بنابراین به این نکته کاملاً توجه داشته باشید.

حتی الامکان از ماسک استفاده شود

از خود در برابر ذرات و گرد و غبار موجود در مسیر محافظت کنید. بسیاری از این ذرات گرد و غبار موجود در مسیر بیماری‌زا هستند و می‌توانند خطرات زیادی را ایجاد کنند

دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، می‌فرمایند:
«اگر کسی می‌خواهد که با خوردن غذا، دچار ناراحتی یا مشکلی نشود تا گرسنه نشده است چیزی نخورد و قبل از شروع خوردن غذا بسم الله الرحمن الرحیم بگوید و تا سیرنشده است، دست از خوردن بکشد.»[2]

از مهم‌ترین آداب غذایی در اسلام، نکاتی است که در روایت بالا به آن اشاره‌شده است. بنابراین در مسیر پیاده‌روی خود تا هنگامی که احساس گرسنگی نکرده‌اید، غذا نخورید و هنگامی که هنوز کاملاً سیرنشده‌اید غذا خوردن را متوقف کنید؛ چراکه اگر مقداری از معده خالی باشد عمل گوارش به‌خوبی انجام می‌شود. بهتر است به اندازه سه‌چهارم ظرفیت معده خود غذا میل کنید و قبل از سیری کامل دست از غذا بکشید.

تجدید قوا کنید

استراحت بین راه می‌تواند بسیار مفید باشد و به تجدید قوا کمک کند. حتما در بین راه استراحت کرده و پا‌ها را با روغن‌های مخصوص مانند روغن نارگیل ماساژ دهید.

3. پرخوری نکردن

در روایت دیگری از امام علی (علیه‌السلام)، آمده است:
« از پرخوری پرهیز کنید؛ زیرا هرکه پرخوری کند دردهای درونی اش بسیار گردد و خواب های فاسد و پریشان بیند و نیز موجب سنگدلی شخص و سبب کسالت و تنبلی در خواندن نماز میشود».[3]

در هر وعده، سعی کنید از یک نوع غذا و به میزان مناسب استفاده کنید؛ چراکه پرخوری و درهم‌خوری موجب پری معده می‌شود. در این صورت عمل هضم غذا دچار مشکل می‌شود و مانع از ادامه پیاده‌روی شما می‌شود.

با آرامش غذاخوردن

باعجله غذا خوردن موجب فشار به کبد و دستگاه گوارش می‌شود[4]؛ بنابراین به دلیل شرایط خاص این سفر، غذا را به صورت لقمه‌های کوچک صرف کنید، غذا را خوب بجوید و با آرامش کامل و در حالت نشسته بخورید. سپس بعد از اندکی استراحت به پیاده‌روی خود ادامه دهید.

اهمیت شناخت مزاج

حفظ تعادل بدن از نظر مزاجی، یعنی حفظ سلامتی و هرگاه به هر دلیلی، مانند نوع تغذیه، بدن از این حالت تعادل خارج شود، گرمی، سردی، خشکی یا رطوبت در آن افزایش پیدا می‌کند. و موجب بروز بیماری می‌گردد.[5]

در بعضی از مزاج‌ها، خوردن یک غذای نامناسب می‌تواند مشکلات بسیاری را ایجاد کند؛ مثلاً مصرف زیاد خرما، چای زیاد و قهوه‌های تلخ و غلیظ، در طول مسیر پیاده‌روی اربعین، با مزاج ایرانی‌ها سازگار نیست. از سوی دیگر اگر گرم‌مزاج هستید از مصرف غذاهایی با طبع گرم و در صورت داشتن مزاج سرد، از مصرف غذاهایی با طبع سرد پرهیز کنید. همچنین اگر چاق هستید باید از خوردن غذاهای سنگین و چرب در حجم زیاد دوری‌کنید. بنابراین از مدت‌ها قبل از سفر باید مزاج خود را بشناسید.

کفش مناسب فراموش نشود

کفش مناسب و عصا را در طول مسیر فراموش نکنید. اگر کفش شما مناسب پیاده‌روی نباشد، با مشکلاتی مانند تاول زدن پا‌ها مواجه خواهید شد. عصا نیز وزن بدن را کمتر کرده و در پیاده‌روی به شما کمک خواهد کرد. اگر دارای مشکلات عضلانی در ناحیه پا هستید، حتما در طول مسیر به عصا احتیاج خواهید داشت.

نوشیدن آب کافی

آب به‌تنهایی، در درمان بسیاری از بیمارها نقش موثری دارد و برای دفع سموم از بدن بسیار ضروری است[6]. آب سالم مفیدترین نوشیدنی است؛ بنابراین به منظور پیشگیری از بیماری‌های عفونی و میکروبها توصیه می‌شود حتماً از آب‌های معدنی پلمپ شده در هنگام سفر استفاده کنید. علاوه بر آب، مصرف چای نیز می‌تواند آب بدن را تأمین کرده و تشنگی را به تعویق اندازد. همچنین نوشیدن چای به دلیل وجود کافئین در آن موجب رفع خستگی می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که مایعات باید در زمان مناسب استفاده شود؛ چراکه نوشیدن آن‌ها در میان غذا، موجب عدم هضم مناسب غذا و درنتیجه ریفلاکس معده [7](ترش کردن) می‌شود.

7. استفاده از نمک

امام علی (علیه‌السلام)، میفرمایند:
« خوراکتان را به خوردن کمی نمک آغاز کنید و با خوردن نمک پایان دهید؛ که اگر مردم خاصیت نمک را می دانستند آن را بر پادزهر ترجیح میدادند و هرکه غذایش را با نمک آغاز کند خداوند هفتاد درد را از او دور سازد که جز خدا کسی آنها را نداند». [8]

بنابراین مقداری نمک همراه خود داشته باشید. کمی قبل و بعد از غذا کمی نمک بچشید. همچنین می توانید در آب ریخته و دهانشویه و غرغره کنید. نمک بهترین پاک‌کننده و میکروبکش است.

پاورقی ها

[1]. آمنه محمودآبادی، خواص و مضرات غذاها، ناشر ابتکار دانش، قم، 1395، ص 29.

[2] . صادق احسانبخش، آثارالصادقین، ناشر دارالعلم، جلد 2، 1377، صفحه 387.

[3] . صادق احسانبخش، همان، جلد 9 صفحه 970.

[4]. آمنه محمودآبادی، همان، ص 31.

[5]. احمد حبیب اللهی و طیبه سلیمی، شناخت طبع و مزاج، ناشر ابتکار دانش، 1395، ص 8.

[6]. طاهره سلیمی، ویتامین درمانی، ابتکار دانش، قم، 1395، چاپ اول، ص 7.

[7]. ریفلاکس، در واقع، بازگشت محتویات معده به مری است که معمولاً 5/0 تا 2 ساعت بعد از غذا اتفاق می‌افتد.

[8] . حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول، ترجمه صادق حسن‌زاده، ناشرآل علی (علیه السلام)، قم، 1382، ص 108.

منابع

صادق احسانبخش، آثارالصادقین، ناشر دارالعلم، جلد دوم و نهم، قم، 1377.
حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول، ترجمه صادق حسن‌زاده، ناشر:آل علی (علیه السلام)، قم، 1382
طاهره سلیمی، ویتامین درمانی، ابتکار دانش، قم، 1395.
احمد حبیب اللهی و طیبه سلیمی، شناخت طبع و مزاج، ناشر ابتکار دانش، قم، 1395.
علی‌اصغر کاظمی، شیوه‌های درمان در طب سنتی، ابتکار دانش و گنج عرفان، قم، 1395.
آمنه محمودآبادی، خواص و مضرات غذاها، ناشر ابتکار دانش، قم، 1395.

* نویسنده بخشی از مقاله حدیثه اسفندیار است.

بیشتر بخوانید:
توصیه های طب سنتی به راهپیمایان اربعین از زبان حکیم حسین خیراندیش.
توصیه های مهم پزشکی پیاده روی اربعین حکیم حسین خیراندیش.
نکات مهم برای اخذ گذرنامه سفر اربعین.
آداب غذاخوردن در اسلام چیست؟