روش های جایگزین تنبیه بدنی (بخش دوم)

چکیده: در بخش قبلی به به بیانی مختصر در مورد عوارض تنبیه بدنی و ارائه روش های غیر مستقیم جایگزین برای تنبیه بدنی کودک پرداختیم. در این بخش به معرفی روش های مستقیم جایگزین تنبیه بدنی خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات: 1004 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

ب) روش های مستقیم

1- محرومیت

یکی از موفقیت آمیزترین جایگزین ها برای تنبیه بدنی، استفاده از محرومیت است. به عنوان مثال، وقتی که کودک به تذکر والدین برای ترک عمل نامناسب خود توجهی نمی کند، می توان به او گوشزد کرد که در صورت تکرار عملش، از بهره مندی او از چیزی که مورد علاقه اش است مانند تماشای تلویزیون، بازی با دوستش و یا استفاده از کنسول بازی محروم خواهد شد.
والدین باید چند نکته را در مورد محرومیت ها رعایت کنند:
1- محرومیت نباید نسبت به نیازهای اولیه و اساسی کودک مانند غذا، خواب و ... صورت گیرد.
2- محرومیت باید بلافاصله پس از عمل ناپسند صورت گیرد. هرچه فاصله بین عمل و محرومیت بیشتر شود، اثربخشی آن کمتر خواهد شد.
3- محرومیت ها می توانند نسبت به پاداش ها و امتیازها صورت گیرند. مثلا اگر وعده داده بودید تا کودک را به پارک ببرید، اما او مدام کار بدی را تکرار می کند و به تذکر شما توجه نمی کند، می توانید به او حذف این پاداش را گوشزد کرده و با تکرار عمل او، آن پاداش را حذف نمایید.
4- محرومیت باید متناسب با عملی که کودک انجام داده باشد.
5- محرومیتی را در نظر بگیرید که در صورت تکرار عمل توسط کودک، قادر به انجام آن باشید.

2- بی اعتنایی

اگر کودک، به تذکر و گوشزد شما توجه نکرده و عمل خود را تکرار نمود، می توانید به او بی اعتنایی کرده و کم محلی نمایید. چون کودک همواره خواهان توجه و محبت والدین نسبت به خود است، این عمل برای او گران تمام شده و سعی در اصلاح رفتار خود خواهد داشت.
توصیه امام کاظم (ع) به شخص به ستوه آمده از دست فرزند خود نیز همین روش بود که حضرت فرمودند: «فَقَالَ لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ‏ وَ لَا تُطِل‏»[1] او را نزن. بلکه با او قهر کن. اما خیلی طول نکشد.
رعایت چند نکته در این روش لازم است:
1- قهر کردن نباید زیاد طول بکشد.
2- کودک از علت بی اعتنایی والدین مطلع باشد.
3- زمینه برای آشتی فراهم باشد.

3- پیامدها

گاهی باید اجازه بدهید تا کودک بازتاب عمل خود را دریافت کند. به عنوان مثال، وقتی که کودک به تذکرات شما توجه نمی کند و بادکنک خود را به طرف لامپ  می اندازد، اجازه بدهید تا پیامد کارش که ترکیدن بادکنک اوست اتفاق افتاده و همین برای او درسی می شود تا به صحبت های والدین توجه کند. البته باید مراقب بود تا پیامد و بازتاب برای سلامتی کودک خطری نداشته باشد.

4- نصیحت

می توان با ملایمت و لطافت با کودک به گفت و گو پرداخته و او را از نتایج و پیامدهای عملش آگاه ساخت.
چند نکته در مورد به کارگیری روش نصیحت:
1- کودک را در جمع نصیحت نکنید.
2- نصیحت زیاد، نتیجه معکوس داشته و سبب بیزاری کودک از نصیحت خواهد شد.

5- جبران

اگر کودکی با بی ادبی خانه را به هم ریخته و نامرتب کرده است. باید او را به این صورت تنبیه نمود که خودش دست به کار شده و همه وسایل را به طور منظم به همان صورت که قبلا بود مرتب نماید. با این روش کودک می آموزد که پیامدهای کارهای او بر عهده اوست.

6- عمل جایگزین

این تنبیه، شامل انجام کاری آزارنده برای کودک است که در صورت تکرار رفتاری مشکل آفرین، مجبور به انجام آن خواهد شد. مثلا؛ کودکی خواهر خود را اذیت می کند. او به تذکرات و گوشزد والدین نیز توجه نکرده و به کار خود ادامه می دهد. در اینجا، مادر دستمال و شیشه پاک کن را به او داده و او را مجبور به تمیز کردن شیشه های خانه می کند و خودش تا پایان کار، بر درست عمل کردن کودک نظارت می کند. در پایان نیز به او می گوید که در صورت تکرار عملش، این تنبیه تکرار خواهد شد. فرق این تنبیه به روش قبلی (جبران) این است که در این تنبیه، کاری که از کودک خواسته می شود، نامرتبط با رفتار مشکل آفرین او است.

7- هدایت جسمانی

در این روش از دو گزینه هدایت جسمانی و تسلیم کودک استفاده می شود. به عنوان مثال، وقتی که والدین؛ از کودک می خواهند که ابتدا اسباب بازی هایش را جمع کند و سپس به تلویزیون نگاه کند و کودک توجهی به صحبت آنها ندارد، پدر به سراغ او رفته و او را ایستانده و به طرف اسباب بازی ها هدایت می کند و با از هدایت دست او به سمت اسباب بازی ها برای مجبور کردن او به انجام این کار استفاده می کند و اصلا به نق نق و غر زدن او توجه نمی کند. وقتی که کودک تسلیم شد و به جمع آوری اسباب بازی ها پرداخت، او را به حال خود رها کرده و با پایان یافتن کارش، به او اجازه داده می شود تا به تماشای تلویزیون بپردازد.
باید به این نکته توجه نمود که با تسلیم شدن کودک، باید او را رها کرده تا خودش به انجام کارش بپردازد.

نتیجه گیری

تنبیه بدنی کودک بدترین نوع تنبیه برای کودک است که سبب بوجود آمدن مشکلات جسمی، روانی و اخلاقی برای او خواهد شد. لذا والدین برای پرورش فرزند خود باید از روشهای متنوع جایگزین تنبیه بدنی، با توجه به نوع رفتار مشکل آفرین کودک و سن او نمایند. استفاده صحیح از روش های جایگزین نه تنها برای سلامت جسمی کودک ضرری ندارد، بلکه به نوعی سبب متذکر شدن او و برعهده گرفتن مسئولیت کارهایش می شود.

بیشتر بخوانید
تنبیه و تشویق در تربیت
اهمیت تشویق و تنبیه کودک
تنبیه صحیح و مناسب چگونه است