مراحل رشد از دیدگاه اسلام (بخش دوم)

چکیده: در بخش پیشین به دو مرحله کلی در رشد از نگاه دین اسلام پرداختیم که هر کدام یک از این مراحل، زیر مرحله هایی را در خود جای داده بود. در این نوشتار به بیان جزئیات و زیرمرحله های، مرحله دوم (مراحل رشد پس از تولد) می پردازیم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 750 / تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

بنابراین، همان گونه که ملاحظه می شود دوران رشد و تربیت بعد از تولد به سه مرحله هفت ساله تقسیم شده است که ما آن را به این صورت نامگذاری می کنیم: 1) دورۂ سیادت و سروری، ۲) دورۂ اطاعت و فرمانبرداری، 3) دوره مشورت و همرأیی.
 

بازی کردن و مانند گلی خوشبو بودن از ویژگیهای بارز این دوره است که در رشد و تربیت نیز از اهمیت اساسی برخوردار است. لغت سید به معنای آقا، بزرگتر و سرور است که می تواند اشاره به این باشد که کودک در هفت سال اول باید به اندازه کافی از نظر شخصیتی مورد احترام قرار گیرد و مرکز توجه اعضای خانواده باشد. همچنین در حدیث دیگر، در این دوره از کودک به ریحان (گل خوشبو) تعبیر شده بود که این تعبیر هم حاکی از اهمیت دادن به کودک است؛ زیرا ریحان در عین لطافت و ظرافت و خوشبویی، نیاز به مواظبت و مراقبت شدید دارد تا تازگی و طراوت خود را همچنان حفظ کند. از طرف دیگر، ریحان به معنای رحمت نیز آمده است و به این معنا هم، لزوم توجه، عنایت و التفات خانواده به کودک مشهود است. در دو حدیث نیز، بازی از ویژگیهای این دوره محسوب شده است. در این هفت سال، دنیای کودک، بازی است و بازی همه زندگی اوست. در احادیثی آمده است که کودک را در این هفت سال کاملا آزاد بگذارید که بازی کند تا از نظر جسمی و روانی، رشد لازم را داشته باشد. بنابراین، هفت سال اول از نظر اسلام دوره ای است که کودک محور تعیین کننده آن است و پدر و مادر باید تا حد امکان مطابق خواسته ها و نیازهای طبیعی کودک خود رفتار کنند.
 

در احادیث یاد شده، اطاعت، حرف شنوی و همچنین تعلیم و تأدیب از ویژگی های این دوره بیان شده بود. کودک در این دوره مطیع پدر و مادر می شود و خود را بیشتر در اختیار آنان قرار می دهد؛ در حالی که دوره قبل را با بازی و بازیگوشی سپری می کرد و محور خانه به شمار می رفت. او در این دوره با توجه به رشدی که پیدا می کند، مطیع و فرمانبردار می شود و روحیه اطاعت پیدا می کند. به همین دلیل، دراین دوره بهترین فرصت، هم برای تعلیم (آموزش) و هم برای تأدیب (آموزش مستقیم ارزشها و پرهیز دادن از ضد ارزشها) فراهم می آید. والدین و مربیان در این دوره، بهترین فرصت را برای تعلیم و تربیت کودکان در اختیار دارند؛ زیرا کودک در این دوره، نه حالت بازیگوشی دوره اول را دارد و نه مشکلات دوره سوم را که دوره بلوغ و نوجوانی است. بنابراین، در این دوره از دیدگاه اسلام پدر و مادر محور تعلیم و تربیتند و کودک با خصوصیات روانی و تربیتی که داراست، آمادگی کافی را برای تعلیم و تربیت پذیری مستقیم دارد.
 

در هفت سال سوم، وزیر بودن، همرایی و همراهی با پدر و مادر، یادگیری حلال و حرام و دشمنی یا دوستی با پدر و مادر از خصوصیات کودک ذکر شده است.
لغت وزیر می تواند در دو معنا به کار رود: یکی با توجه به ریشه آن (وزر) حمل کننده بار سنگین و دیگر مشاور و معاون و دستیار و این هر دو معنا می تواند در این دوره مصداق داشته باشد؛ زیرا جوان در این دوره باید بارگران مشکلات دوران بلوغ و تکلیف و مسئولیت بی واسطه بسیاری از کارهای خود را بر دوش بکشد و برخلاف دوره قبل که فرمانبردار بود، به عنوان مشاور، معاون و دستیار، در تصمیم گیریها با اولیای خود همکاری داشته باشد. از جمله ویژگیهای دیگری که برای این دوره ذکر شده است، آگاهی یافتن به حلال و حرام است؛ زیرا از این دوره به بعد، هرکسی بنا به سنت الهی باید مسئولیت کارهای خویش را بپذیرد و برای اعمال او ثواب و جزا درنظر گرفته می شود. خصوصیت دیگر این دوره آن است که جوان با پدر و مادر خویش یا از در دشمنی در می آید یا از در دوستی. اگر پدر و مادر خصوصیت فرزند خود را در این دوره بشناسند و مسئولیت و حق مشاورت و تصمیم گیری به او بدهند، او هم با پدر و مادر خود کاملا دوست و رفیق خواهد بود؛ اگر غیر از این با او رفتار کنند و بخواهند مانند دوره های قبل، همچنان بر او سلطه و حاکمیت داشته باشند و مسئولیت و حق تصمیم گیری لازم را به او ندهند، فرزندشان با آنها دشمن خواهد شد و محیط خانواده برای وی، آرامبخش و پرجاذبه نخواهد بود.