اصولی که در برنامه ریزی تحصیلی باید رعایت کرد (بخش اول)

اصول برنامه ریزی تحصیلی

برنامه باید مکتوب باشد تا بتوان درباره آن بحث و بررسی کرد و به نتایج مطلوب رسید. برنامه مکتوب، افزون بر این که تجارب مکتوب را در اختیار ما می گذارد، قدرت تمرکز، اعتماد به نفس، تسلّط بر امور، نظم، پیگیری و کنترل را نیز به ارمغان می آورد. برنامه ریزی کردن به صورت صرفا ذهنی و یا این تصور که: «چون هر روز، مشابه روزهای دیگر است، پس برنامه تغییر نمی کند تا احتیاجی به برنامه جدید داشته باشیم»، اولین مانع بر سر راه موفقیت است.
البته از آن جایی که روحیات، تفکرات و نیازهای هر فرد با دیگری متفاوت است و هر کس خود، بهتر از دیگران به ویژگی ها و نقاط ضعف و قوت خود واقف است، برنامه ریزی باید حتما به دست خودتان صورت گیرد. این کار از لحاظ روانی نیز انگیزه لازم را برای اجرای برنامه و تلاش بیشتر به وجود می آورد. البته تهیه برنامه مناسب در اولین قدم، بدون اشکال نخواهد بود و ممکن است نتایج مطلوب، فوری به دست نیایند که این، به هیچ وجه نشانه کمی استعداد و توانایی شما و یا ناکارآمد بودن برنامه ریزی نیست؛ بلکه رسیدن به موفقیت، نیاز مُبرم به صبر و پشتکار دارد.
 

پایه برنامه ریزی، تعیین هدف است؛ زیرا برنامه ریزی، ترسیم مسیر برای رسیدن به هدف است و اگر هدفْ مشخص نباشد، برنامه ریزی معنا ندارد؛ مانند راننده ای که نقشه دارد اما نمی داند باید به کجا برود. زیربنای هدف هم «خودشناسی» است. هدفی که با واقع بینی و شناخت از استعدادها و توانایی ها انتخاب شده باشد، ایمان رسیدن به آن را به ارمغان می آورد و داشتن ایمان به هدف، تمام قوای انسان را سازماندهی و مهیا می کند و در مواقع سختی و بروز مشکلات، مانع دو دلی و بازماندن در راه می شود. از این رو، هدف را می توان روحِ: انگیزه، اعتماد به نفس، اراده و پشتکار دانست.
نقش «تعیین اهداف» در برنامه ریزی تحصیلی، بسیار تعیین کننده است؛ زیرا دانستن هدف از مطالعه، افزون بر این که به برنامه ریزی، روح و هدفمندی می بخشد، مستقیما بر شکل استفاده از کلاس و یادگیری تأثیر می گذارد. بسیاری تصور می کنند که می دانند برای چه درس می خوانند، اما اگر بهتر به مفهوم هدف توجه کنند، متوجه می شوند که اغلب مشکلات تحصیلی از جمله زوال انگیزه، سردرگمی در کارها و غافل بودن از زمان، ناشی از نداشتن هدف صحیح است.
کوته بینی و خطا در تعیین اهداف، نشانه عدم شناخت صحیح از توانایی ها و استعدادهای خدادادی است و از آن جا که توان هر کس، متناسب با هدف اوست، باید بلند همت بود و اهداف بزرگ را نشانه گرفت؛ اما رسیدن به اهداف بزرگ را باید از جایی کوچک شروع کرد و مرحله به مرحله پیش رفت. در این صورت، احساس دائمیِ موفقیت و پیشرفت، موجب افزایش توان و انگیزه برای رسیدن به هدف می گردد.
برای این که اهداف بتوانند نقش مؤثر خود را در پیشرفت شما ایفا کنند باید آنها را روی کاغذ بیاورید و با تفکر روی آنها اطمینان پیدا کنید که می توانید به آن دست یابید. برای این کار در کنار اهداف تان، وظایفی را که باید انجام دهید تا به آن اهداف برسید نیز، یادداشت کنید و تا مدتی هر روز درباره آنها بیندیشید تا علاوه بر به دست آوردن انگیزه مجدد، این اهداف به صورت ملکه ذهنی درآمده و در ضمیر ناخودآگاه شما ثبت شوند.
 

تنظیم برنامه، کاربردی ترین قسمت برنامه ریزی تحصیلی است و روش مناسب آن، تنظیم برنامه برای یک هفته است. این کار سبب می شود در ارزیابی و اصلاح برنامه به جمع بندی بهتری از نتایج کار خود برسید؛ زیرا در بررسی برنامه یک روز نمی توان به نتیجه قاطع و مطمئنی رسید. چون همیشه این احتمال وجود دارد که مشکلات غیرمنتظره، مانع عمل به بعضی از برنامه ها شود؛ اما با جبران این کاستی ها در طول هفته می توان به یک نتیجه منطقی از عملکرد خود رسید. البته در تنظیم برنامه هفته، برای هر روز، برنامه جداگانه ای در نظر گرفته می شود و نتایج آن نیز به طور جداگانه ثبت می گردد. همچنین می توان از عملکرد هر روز خود نیز مطلع شد؛ امّا کار تنظیم و ارزیابی برنامه، بهتر است به صورت هفتگی انجام گیرد.

یک برنامه تحصیلی مناسب باید دارای ویژگی های خاصی باشد و این توانایی را داشته باشد که افزون بر برنامه ریزی و کنترل عملکرد، نقاط ضعف و قوت را به درستی نشان دهد و با ایجاد انگیزه لازم، راه اصلاح و پیشرفت را فراهم سازد. از آن جا که هدف این نوشتار، ارائه مباحث نظری در یک قالب عملی است، به جای تفصیل درباره ویژگی های برنامه مناسب، با تهیه جدولی که برگرفته از اصول برنامه ریزی و مطالعه ثمربخش است، امکان تنظیم یک برنامه مناسب، فراهم آمده است. این برنامه که نمونه ای از آن را ملاحظه می کنید از سه بخش مستقل، ولی کاملاً مرتبط، تشکیل شده است.
اکنون با دانستن وظایف خود در تحصیل، قسمت اول جدول فوق را برای هفته آینده تکمیل کنید. برای استفاده بهتر از برنامه، مناسب تر این است که از سه رنگ خودکار استفاده کنید. با خودکار مشکی، ساعات پیشْ مطالعه و با خودکار آبی، ساعات مطالعه و با خودکار قرمز، ساعات مرور را بنویسید. مثلاً اگر برنامه درس فیزیک در روزهای یک شنبه و سه شنبه قرار دارد، می توانید به صورت زیر عمل کنید.

در روزهای شنبه و دوشنبه هر کدام 15 دقیقه پیشْ مطالعه، در روزهای یک شنبه و سه شنبه، دو ساعت مطالعه و در روزهای دوشنبه و چهارشنبه، 15 دقیقه مرور پیش بینی می کنید که جمع آن در طول هفته، پنج ساعت می شود. همچنین باید در برنامه هفته آینده، پنج هفته بعد (یک هفته + یک ماه)، 21 هفته بعد (یک هفته + یک ماه + چهار ماه) و... زمانی را برای مرور درس این هفته قرار دهید. برای این کار، شماره صفحه خلاصه نویسی شده را در هفته های مورد نظر در سالنامه شخصی خود ثبت کنید تا در برنامه ریزی هفتگی آن هفته ها از آن غافل نشوید. با یک نگاه به این جدول می توانید مقدار ساعتی را که برای هر روز و یا هر درس در طول هفته باید صرف کنید را ببینید و همچنین از میزان پیشْ مطالعه، مطالعه و مرور خود، مطلع شوید.

ادامه دارد...

منبع : مجله، حدیث زندگی،  مهر و آبان، 1383، شماره 19