ابتدا مادر باید کودک را با شیر خود تغذیه کند و در پایان شیردادن به او غذای کمکی بدهد.

صاحب نظران و سازمان های بین المللی بهداشتی نیز ادامه شیردهی را تا دو سال تمام یا بیشتر به همراه مواد غذایی جامد توصیه می کنند. مناسب ترین غذاها برای تغذیه تکمیلی غذاهایی هستند که:
1.دارای انرژی کافی و حجم کم باشند.
2.نرم باشند و هضم آن ها آسان باشد.
3.تازه و بدون آلودگی باشند و پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.
4.در دسترس، ارزان و مناسب عادات غذایی خانواده باشند.
5.امکان استفاده از آن ها در حجم کم و در دفعات وجود داشته باشد.

اصولی که باید در تغذیه تکمیلی رعایت شوند:

1.مواد غذایی چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع باید بتدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.
2.از یک نوع غذای ساده شروع شود و تدریجا به مخلوطی از چند نوع افزایش یابد.
3.از مقدار کم شروع شود (یک قاشق مربا خوری) و بتدریج بر مقدار آن افزوده شود.
4.بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله لازم است تا شیرخوار به غذای اول عادت کند و بعد غذای جدیدی به او داده شود. اضافه کردن یک به یک و فاصله دار مواد غذایی باعث می شود که:
الف) اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد، شناخته شود.
ب) غذا با مقادیر و نوع محدود، تحمل شیرخوار را بتدریج افزایش می دهد و به دستگاه گوارش او فرصت می دهد تا عادت کند.
5.غذاها در شروع باید نسبتاً رقیق باشد و غلظتی کمی بیشتر از شیر داشته باشند و سپس تدریجاً بر غلظت آن ها افزوده شود. غلیظ تر کردن تدریجی غذاها به برقراری عمل جویدن کمک می کند. اگر در شروع تغذیه تکمیلی، شیر خوار به غذای مخصوصی بی میلی نشان داد پافشاری نکنید. برای یک تا دو هفته آن غذا را حذف کنید و سپس دوباره به غذای او اضافه کنید.
6.شیر مادر و قطره مولتی ویتامین یا A و D تا پایان 4 تا 6 ماهگی برای شیر خوار کافی است. بعد از این سن باید از غذاهای کمکی استفاده گردد.

شروع و نحوه تغذیه کمکی

1.از پایان ماه چهارم تا 6 ماهگی سن شروع غذاهای نیمه جامد است.
2.ابتدا مادر باید کودک را با شیر خود تغذیه کند و در پایان شیردادن به او غذای کمکی بدهد. برای پیشگیری از کاهش شیر مادر، باید پس از شروع غذای کمکی مادر دفعات شیردهی را افزایش دهد. غلات مخصوصاً برنج، به علت آسانی هضم، اولین گروه غذایی است که به کودک داده می شود.
3.مناسب ترین روش برای شروع استفاده از لعاب برنج است. از یک بار در روز به ازای یک قاشق مربا خوری شروع می شود و بتدریج به 10 قاشق مربا خوری در روز افزایش داده می شود.
4.از هفته دوم، شیرخوار می تواند به جای لعاب برنج از فرنی، شیربرنج و حریره بادام استفاده کند که آن ها نیز از یک قاشق مربا خوری و یک بار در روز شروع می شود و تا 10 قاشق مرباخوری در روز افزاش می یابد.
5.از هفته سوم می توان از آب میوه استفاده کرد. باید آب میوه را از یک قاشق مربا خوری در روز شروع کرد و تدریجاً به 10 قاشق مرباخوری افزایش داد. مدت پنج تا هفت روز فقط از یک نوع آب میوه باید استفاده شود تا اگر ناسازگاری وجود داشته باشد، شناخته شود. بعد از آب میوه، با در نظر گرفتن پذیرش شیرخوار، میوه های نرم شده را می توان به شیرخوار داد. میوه ها علاوه بر این که منبع خوبی از ویتامین ها هستند به جلوگیری از یبوست نیز کمک می کنند. با توجه به این که مرکبات و توت فرنگی ایجاد حساسیت و آلرژی می کنند مصرف آن ها را می توان تا پایان 9 تا 12 ماهگی به تعویق انداخت.

6.از هفته چهارم می توان از سبزی های مختلف به صورت آب پز استفاده کرد و سبزی هایی مانند سیب زمینی، هویج و نخود سبز بصورت پخته شده و نرم مثل پوره سبزی ها را مصرف نمود. توصیه می شود که دادن گوجه فرهنگی و اسفناج تا پایان 9 تا 12 ماهگی به تعویق انداخته شود.
7.از هفته پنجم می توان از زرده تخم مرغ آب پز شده سفت استفاده کرد. بدین ترتیب که باید به اندازه نصف قاشق چایی خوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر له کرد و به شیر خوار داد و مقدار آن را بتدریج افزایش داد تا در ظرف دو هفته به یک زرده کامل تخم مرغ برسد. آن گاه می توان یک روز در میان یک زرده کامل یا همه روزه نصف زرده تخم مرغ به شیرخوار داد. استفاده از سفیده تخم مرغ تا یک سالگی توصیه نمی شود.
8.از هفته ششم به بعد می توان از گوشت پخته نرم و کم چربی (ماهی، مرغ و سایر انواع گوشت ها) همراه با سایر مواد غذایی که تاکنون به آن ها اشاره شد غذای کاملی درست کرد و به شیرخوار داد.
9.استفاده از انواع گوشت ها همراه با سبزی ها (هویچ، لوبیا سبز، نخود فرنگی، کرفس، گوجه فرنگی، سیب زمینی، جعفری) و مواد نشاسته ای مانند ماکارونی و آرد ها امکان تهیه سوپ های متنوعی را به مادر می دهد. سوپی که مواد غذایی فوق در آن بخوبی نرم شده باشد غذای مناسبی برای شیرخوار است. شروع استفاده از حبوبات هم از همین سنین مقدور است. می توان از حبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملاً پخته و نرم شده باشد مانند عدس، ماش و لوبیا (یا جوانه آن ها) استفاده نمود. حبوبات منبع خوبی برای تأمین پروتئین هستند و همراه با غلات و شیر مادر غذای کاملی را تشکیل می دهند.

10.اگر کودک مبتلا به یبوست است در تهیه سوپ باید از برگه زرد آلو، هلو و آلو به مقدار کم استفاده شود. با افزایش سن و پذیرش بیشتر کودک، سوپ و غذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت تر شوند. یعنی باید با اضافه کردن غذاهای سفت تر و کمی قابل جویدن، عمل تکاملی جویدن را در کودک پرورش داد. اگر با افزایش تدریجی قوام مواد غذایی، شیرخوار به عمل جویدن تشویق و راهنمایی نشود و برای مدت ها از غذاهای آبکی استفاده کند، بعداً در جویدن غذاهای جامد تر دچار اختلال خواهد شد.
11.لازم است نان برشته، بیسکویت و سبزی هایی که قوام مناسبی برای جویده شدن دارند در این سنین به کودک داده شود.
12.شیر خواران از یک سالگی به بعد بخوبی می توانند از غذاهای خانواده استفاده کنند. شیرخوار هنوز سریع رشد می کند و مقاومت کافی در مقابل بسیاری از بیماری ها را ندارد. دندان هایش کامل نشده اند، بنابر این غذاها بایستی مقوی، کم حجم و زود هضم باشند و به دفعات در اختیار شیرخوار قرار داده شوند. غلاتی که کودک قدرت جویدن آن ها را دارد و برنج به صورت کته های مختلف مخلوط با سبزی ها، جبوبات و گوشت های نرم مناسب هستند.
13.اگر کودک هر روز از سبزی های تازه استفاده کند لازم نیست هر روز میوه نیز بخورد با توجه به این که کودک در سنین 1 تا 3 سالگی به علت سرعت رشد و فعالیت زیاد احتیاج به انرژی و غذاهای بیشتر دارد ولی از طرفی حجم معده او کم است، لازم است در این سنین 5 تا 6 بار در شبانه روز تغذیه شود.

منبع : بهداشت برای خانواده - انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، ص 76

بیشتر بخوانید :
نقش تغذیه بر مادر و کودک (بخش اول)
تغذیه سالم کودکان
چگونه فرزندان سالم و زیبایی داشته باشیم؟
تغذیه با شیرمادر و نقش آن در رشد و بقای کودک
تغذیه با شیر مادر؛ زیربنای زندگی سالم
آنچه که درباره تغذیه کودکان باید بدانید