تنوع در زندگی، ورزش و تفریحات سالم، علاوه بر این که فشار روانی را کاهش می دهد، روحیه خوش بینی را در افراد قوّت می بخشد.

راه های پالایش فکر

تا این جا نقش پالایش فکر در ایجاد آرامش فرد مشخص گشت، حال این سؤال پیش می آید که چگونه می توان فکر صحیح داشت و ذهن را از افکار مزاحم و منفی پاک ساخت؟ در پاسخ می توان به راه کارهایی اشاره کرد:

1 - تلقین: یکی از بهترین شیوه هایی که در مرحله پالایش فکر می تواند مفید باشد، تلقین است. دکتر «امیل گوئه» معروف ترین فردی است که کاربرد این تکنیک را مطرح کرده است. به کمک تلقین، افکار مثبت و سازنده به جای افکار منفی و مخرّب می نشیند، اما تلقین منفی که مبتنی بر توهم و خیالات واهی و کوته نظری است، آثار ویران گری بر روح و روان آدمی دارد. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: کذب را تلقین نکنید، چرا که شما را گرفتار خود می کند و در ادامه فرمود: پسران یعقوب نمی دانستند که گرگ انسان را می خورد تا این که پدرشان فال بد زد و این مطلب را ناخواسته به آنان تلقین نمود و همین امر سبب شد که انگیزه های بد در آنها بیدار شود.
در مقابل تلقین منفی، تلقین مثبت است که می تواند کارایی مفیدی داشته باشد؛ مثلاً اگر کسی به خود بقبولاند که برای هر شکستی، فرصت جبرانی است و همه راه ها بسته و همه کوچه ها بن بست نیست و پایان شب سیه سپید است، با این تفکر مثبت، تولید انرژی می کند و امیدوارانه به زندگی ادامه می دهد و در هر سختی و تنگنایی زمزمه می کند: برای خوش بختی آفریده شده ام.
سوی نومیدی مرو، امیدهاست * سوی تاریکی مرو، خورشیدهاست
ناامیدی ها به پیش او نهید * تا زدرد بی دوا بیرون جهید

2 - توجه به نقاط مثبت: یکی دیگر از راه کارهای پالایش افکار، پافشاری بر نقاط قوّت و خاطرات خوش گذشته و حال است. اگر کسی در وضعیت ناخوش آیندی قرار گرفت نباید گذشته روشن خود را نادیده بگیرد و احساس کند همیشه در سختی و گرفتاری به سر برده است، بلکه دیروزی داشته که با مرور خاطرات آن، می تواند از دام منفی نگری رهایی یابد.
ابراهیم بن مسعود می گوید: وضعیت یکی از تجار مدینه دگرگون شد، به همین دلیل خدمت امام صادق (ع) رسید و لب به شکایت گشود. حضرت با شیوه بیان خاطرات گذشته، او را امیدوار ساخت و فرمود: بی تابی مکن که اگر روزی دچار تنگ دستی شده ای، روزهای بسیاری را در خوشی گذرانده ای. ناامید مباش که کفر است. خداوند به زودی تو را غنی خواهد ساخت.(44)

3 - برقراری مناسبات دوستانه: روابط سازنده، پاسخ گوی نیازهای روحی و روانی جوانان است و دریچه های مطمئنی را بر خوش بینی و مثبت نگری آنان خواهد گشود. بنابر این لازم است از دوستی با منفی گرایان اجتناب کنند و مصاحبت با دوستان خوش بین و مثبت نگر را در اولویت قرار دهند.
استاد مطهری (ره) می گوید: «این، یک حقیقتی است؛ انسان اگر همیشه با آدم های بد بنشیند همه انسان ها را بد می بیند؛ یعنی خوبی ها را هم نمی تواند تصور کند که خوب اند. کما این که عکسش هم صادق است؛ کسی که همیشه با خوبان نشسته باشد همه مردم را خوب می بیند و دیگر بدها را هم نمی تواند بد ببیند.»(45)

4 - توجیه عمل دیگران: یکی از راه های مثبت نگری، تصحیح رفتار مردم است. بنابر فرموده امام علی (ع) تا زمانی که می توانیم برای سخنان دیگران توجیه صحیحی بیابیم نباید به آنها گمان بد ببریم؛(46) مثلاً اگر به دوستان سلام کردیم و پاسخی نشنیدیم، نباید او را متکبر بخوانیم؛ بهتر است بگوییم شاید سلام ما را نشنیده است. هیچ کافر را به خواری منگرید * که مسلمان مردنش باشد امید

5 - خردگرایی و علم مداری: بدبینی و منفی نگری چه بسا حاصل تکیه بر حدس و گمان و پیش داوری باشد، در حالی که اگر ملاک قضاوت، علم و یقین باشد، نگرش انسان تغییر خواهد کرد. از این رو قرآن کریم مخاطبان خود را از پیروی حدس و گمان بر حذر داشته و فرموده است: «و لا تقف ما لیس لک به علم انّ السّمعَ و البصرَ و الفؤاد، کل اولئک کان عنه مسئولاً؛(47) و چیزی را که بدان علم نداری، دنبال مکن، زیرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.»
تا زمانی که انسان از کسی کردار و رفتار بدی ندیده نباید به او بدبین شود، زیرا شنیدن یا حدس و گمان، معیار خوبی و بدی اشخاص نیست. از امام علی (ع) سؤال شد: فاصله میان حق و باطل چه اندازه است؟ فرمود: چهار انگشت. آن گاه دست خود را بر گوش و دو چشم خویش گذاشت و فرمود: آن چه چشم هایت دیده، حق و آن چه گوش هایت شنیده، بیشترش نادرست است.(48)

6 - ورزش و تفریح: آن چه در تعادل روحی انسان مؤثر است، در تقویت روحیه مثبت نگری نیز تأثیر دارد. تنوع در زندگی، ورزش و تفریحات سالم، علاوه بر این که فشار روانی را کاهش می دهد، روحیه خوش بینی را در افراد قوّت می بخشد.

منفی نگری و نشانه های آن

در مقابل صفت پسندیده مثبت نگری، خصلت نکوهیده منفی نگری است که از آن به سوء ظن و بدبینی نیز یاد می شود. بدبینی و منفی گرایی، همه چیز را تیره و تاریک جلوه می دهد و برای صاحبش دنیایی آکنده از غربت و انزوا فراهم می کند.
به طور کلی مهم ترین شاخصه منفی گرایان عبارت اند از:
1 - بزرگ جلوه دادن کمبودها و کاستی ها؛ 2 - ناامیدی از آینده؛ 3 - عدم اعتماد به نفس و خود کم بینی؛ 4 - بی نظمی و پراکنده کاری؛ 5 - احساس نارضایتی از خود و اطرافیان؛ 6 - ریزسازی موقعیت های خوش آیند؛ 7 - شخصی سازی (فرد منفی گرا رویدادهای خارجی را به خودش مربوط می داند، در حالی که هیچ مبنایی برای این ارتباط وجود ندارد)؛ 8 - برچسب زدن به دیگران؛ 9 - تفکر به شیوه همه یا هیچ (مثلاً یا رشته پزشکی و یا هیچ رشته دیگر)؛ 10 - پیش داوری و قضاوت ناصحیح؛ 11 - احساس گناه زاییده تصور و تخیل؛ 12 - عدم تحرک و نشاط در زندگی؛ 13 - گوشه گیری ؛ 14 - ناتوانی در دوست یابی؛ 15 - ایجاد محدودیت برای خود و دیگران.

با توجه به نشانه های مذکور می توان گفت: افراد منفی نگر همه حوادث را به ضرر خویش تفسیر می کنند، اهل مبارزه با مشکلات نیستند، به امید شانس زندگی می کنند، با دیگران ارتباط صمیمانه ندارند؛ بی تحرک و بی انگیزه اند، انرژی کافی برای شروع مجدّد ندارند و از بودن خویش لذت نمی برند.
افراد منفی نگر، غالباً ناراحت اند، زیرا کلمات و کارهای دیگران را نیش و زخم زبان به حساب می آورند. هم چنین از درددل کردن می ترسند، زیرا فکر می کنند ممکن است اسرارشان افشا گردد.
اگر این حالت منفی نگری در فرد تشدید شود از همه چیز و همه کس می ترسد، همه حوادث را به زیان خود می بیند و کارهای عادی افراد را نقشه هایی بد علیه خود می پندارد. از نظر قرآن، این نگرش منفی همراه با احساس ترس، ویژگی منافقان است؛ آن جا که می فرماید: «یحسبون کل صیحة علیهم؛(49) هر فریادی را از هر جا که بلند شود بر ضد خود می پندارند.»

ادامه دارد....

منبع : مجله معارف اسلامی، فروردین، اردیبهشت و خرداد 1385، شماره 63

بیشتر بخوانید :
7 دلیل برای آنکه باید مثبت بیاندیشید
رویکرد اسلام به مثبت اندیشی
تاثیر مثبت اندیشی در رسیدن به آرامش
ایجاد تفکر مثبت در خود
خوشبینی و بدبینی
از بدبینی به خوشبینی