تربیت دینی در آیه 136 سوره نساء (بخش اول)

عدم پذیرش ارکان ایمان، ضلالتی است که که از راه هدایت به معنای واقعی آن دور می شود.

سورۀ مبارکۀ نساء آیۀ 136

* یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذی نَزَّلَ عَلى‏ رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیدا‏ *
اى کسانى که ایمان آورده‏اید، به خدا و پیامبر او و کتابى که بر فرستاده‏اش فروفرستاده و کتابى که پیش از این فروفرستاده بگروید، و هر که به خداى و فرشتگان و کتابها و فرستادگان او و به روز بازپسین کافر شود هر آینه گمراه گشته گمراهیى دور.[1]

معانی واژگان

امن: سکون و آرامش قلب[2] ‌، ضد خوف و ترس [3] ، ضد خیانت[4] ، آرامش نفس[5] و تصدیق[6] معانی است که برای این واژه در کتاب های لغت آورده شده است .
علامة مصطفوی (ره) با توجه به معانی که برای این واژه هست،‌ ایمان را به معنای خود و یا دیگری را در امنیت و آرامش قرار دادن، برگزیده است.
برخی نیز برای ایمان دو معنای لغوی و اصطلاحی جداگانه بیان کرده اند. در معنای لغوی، آن را به معنای آرامش دادن به خود و یا دیگران دانسته و در معنای اصطلاحی، آن را به معنای تصدیق کردن یا اعتقاد داشتن به چیزی می دانند که بین این دو معنا نیز ارتباطی بدین صورت است که وقتی کسی به خدای متعال اعتقاد پیدا کرد ، با این کار خود را نیز به آرامش رسانده است.[7]
در زبان فارسی معانی ایمن شدن و بی باک شدن، برای این واژه بیان شده است [8] که به گونه ای همین معنا در فرهنگ های لغت عرب زبان برای آن بیان شده است .
ضَلَل: این ماده از سه حرف «ضلل» تشکیل شده و به معنای راه یافتن[9] ، از دست دادن، منحرف شدن از راه مستقیم[10] و گمراه شدن می باشد و مشتقات آن 189 مرتبه در 55 سوره و 168 آیه آمده است.

آیات هم ساختار با آیۀ 136 سورة مبارکة نساء [11]

شاید بتوان این آیه را از اینکه مومنان را مورد خطاب قرار داده و از ایشان می خواهد دوباره ایمان بیاورند، منحصر در همین آیه است و نمی توان آیة دیگری را در این مورد، بیان کرد.

روایات مربوط به آیۀ 136 سورۀ مبارکۀ نساء [12] [13]

از ابن عباس نقل شده که: این آیه در باره مؤمنان اهل کتاب، عبد اللَّه بن سلام و اسد بن کعب و اسید بن کعب و ثعلبة بن قیس و خواهر زاده عبد اللَّه بن سلام و یامین بن یامین که از بزرگان اهل کتاب هستند، نازل شده است. اینان به پیامبر اسلام 9 عرض کردند: ما به تو و کتاب تو و موسى 7و تورات و عزیز7 ایمان مى‏آوریم و به کتابها و پیامبران دیگر کفر مى‏ورزیم، از اینرو به آنان گفته شد: ایمان بیاورید به خدا و ... و آنها بر طبق امر خدا ایمان آوردند.[14]

کارکرد آیه در تربیت دینی

نخستین فعلی که از انسان در ارتباط با خدای متعال و در حیطة ارتباط خود با خدای متعال انجام میدهد، ایمان است که ریشة ارزش تمام افعال و صفت های اخلاقی است .[15]
در این آیه به امر ایمان در تربیت دینی اشاره دارد و ارکان دینداری را بیان می دارد. بستگی به تفسیری که برای این آیه برگزیده شود، می توان کارکردهای مختلفی را برای این آیه بیان داشت .
با توجه به سه تفسیری که برای این آیه بیان شده است، می توان سه کارکرد و نظر را به این آیه داشت.
آنچه می توان به عنوان نظر بهتر با توجه به تفسیری که علامه طباطبایی(ره) در ذیل این آیه بیان می دارند این است که انسان مومن باید تمامی ارکان دین را در کنار هم داشته باشد و جدا کردن برخی از برخی دیگر به دینداری او آسیب خواهد زد .

ادامه دارد...

محمدحسین افشاری

پی نوشت:

[1]. ترجمۀ استاد مجتبوی.

[2]. احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، عبدالسلام محمد هارون، قم ، مکتب الاعلام الاسلامیه، بی تا، ج 1، ص 133.

[3]. خلیل بن احمد فراهیدی، العین، قم، هجرت، دوم، ج8، ص 388.

[4]. همان.

[5]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الالفاظ القرآن الکریم، بیروت، دارالقلم، بی تا، اول، ج 1، ص 90 ؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ‌ج 1، ص 149 .

[6]. احمد بن فارس، پیشین، ‌ج 1، ص 133.

[7]. غلامعلی همایونی، واژه شناسی قرآن مجید، قم، المصطفی، 1389، دوم، ص 99.

[8]. علی اکبر دهخدا، لغت نامة‌ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 2، ص2892.

[9]. خلیل بن احمد فراهیدی، پیشین، ج 7،‌ص8.

[10]. احمد بن فارس، پیشین، ج 3 ، ص 375؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، پیشین، ج 1 ، ص 509.

[11]. علت بیان این بخش آن است که اگر تفاسیری که کامل نیستند، ولیکن در دایرة پ‍ژوهش قرار می گیرند ، و احیاناض در دیگر آیاتی که هم ساختار با آیات برگزیده است، تفسیری ارائه داده اند، آن تفاسیر را ذکر کرده و رویکرد ایشان را به مسالة تربیتی یافت.

[12]. در این بخش از پنج کتاب تفسیر روایی ، قمی ،‌فرات کوفی ،‌البرهان ، نورالثقلین،‌ کنزالدقایق استفاده شده است .

[13] . برای نظم بخشیدن و دسته بندی روایات آنها را تحت گونه هایی که آقای ری شهری در کتاب «درآمدی بر تفسیر جامع روایی»‌بیان کرده اند ، قرار داده ایم . ایشان قائل هستند که روایات تفسیری را می توان در 20 گونه قرار داد که این گونه ها عبارتند از : روایات ترسیم فضای نزول ، تفسیر قرآن به قرآن ، تفسیر لفظی،‌تفسیر مفهومی ، تفسیر مصداقی ، تفسیر عقلی، تفسیر فقهی ، تفسیر علمی و تجربی،‌تفسیر عملی ، تفسیر شهودی ،‌تفسیر تاریخی ، تفسیر تمثیلی، تفسیر متشابهات، تفسیر باطنی، تببین حکمت احکام ، تبیین اطلاقات و عمومات ،‌ تبیین اشارات ، تببین آیات منسوخ ، مبارزه با تفسیر نادرست،‌تفسیر قرآن بدون اشاره به آیه ای خاص.

[14]. ابوعلی طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1395، پنجم، ‌ج 63 ، ص 192.

[15]. محمد تقی مصباح، پیشین، ج 1، ص 243.

بیشتر بخوانید:
سخنی کوتاه در تربیت دینی
ضرورت تربیت دینی
تربیت دینی از منظر روایات
روش های تربیت دینی کودک در خانواده
روش تربیت دینی کودکان