خشونت خانگی در احادیث اهل بیت (علیهم السلام) (بخش اول)

برای دستیابی به تعریف خشونت خانگی از دیدگاه متون دینی، باید احادیث موجود در این باره را بررسی کنیم. در این زمینه با چند دسته روایات روبه رو هستیم: روایاتی که آزار و خشونت را به گونه ای کلی مورد توجه قرار داده اند؛ روایاتی که درباره آزار همسر (بانو) وارد شده اند؛ روایاتی که آزار شوهر را مطرح نموده اند؛ روایاتی که خشونت زن و شوهر را با هم مد نظر قرار داده اند؛ روایاتی که به خشونت علیه کودکان می پردازند و روایاتی که به خشونت علیه سالمندان توجه می کنند.
 

 برخی از روایات به مطلق خشونت یا آزار اشاره می کنند. این احادیث هر گونه خشونت یا آزار افراد دیگر را مورد نهی و نکوهش قرار داده و شخص آزار دهنده را مبغوض، ملعون و منفور می دانند، اما برخی از این احادیث آزار نکوهیده را آزارهایی می دانند که بدون دلیل و به ناحق انجام گرفته باشند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «پس از شرک به خدا عملی مبغوض تر از خشونت علیه بندگانش نیست»[1]؛ «عاقل ترین مردم کسی است که با مردم بیشتر مدارا می کند و پست ترین مردم کسی است به مردم اهانت کند»[2]؛ «هرکه مؤمنی را آزار دهد، مرا آزار داده و هر که مرا آزار دهد، خدا را آزار داده و هر که خدا را آزار دهد در تورات و انجیل و زبور و فرقان لعنت شده است»[3]؛ «هر که مؤمنی را غمگین کند و دنیا را به او بدهد، کفاره عمل او نخواهد بود و برای این کار پاداشی به او نخواهند داد»[4]؛ «هر که مؤمنی را خوار سازد، خدا او را خوار خواهد ساخت»[5].
بنابراین احادیث، هر عملی که ناراحتی و رنجش خاطر دیگری را به دنبال داشته باشد، قبیح است و قبح آن به اندازه ای است که به آزار خداوند متعال و رسول او تشبیه شده است؛ اما احادیثی نیز وجود دارند که آزار را به دو قسم حق و ناحق تقسیم کرده و تنها آزارهای غیر مجاز را قبیح می دانند؛ یعنی در مواردی نه تنها آزار دیگری را جایز دانسته، بلکه به آن سفارش هم می کنند. از جمله این موارد آزار و تحت فشار قرار دادن افرادی است که عمل زشتی انجام می دهند، البته این آزار باید به صورت گروهی و با برنامه ریزی بوده و تا جایی ادامه یابد که فرد عمل خود را ترک نماید.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «کسی که مؤمنی را به ناحق اذیت کند، مانند این است که خانه خدا و بیت المعمور را ده بار ویران کرده باشد و مانند این است که هزار فرشته مقرب را کشته باشد»[6]. امام صادق (علیه السلام) به گروهی از اصحابشان فرمودند: «آیا حق ندارم به سبب گناه بدکاران، بی گناهان شما را بازخواست کنم، در حالی که وقتی از کار ناشایست یکی از شما آگاه می شوید، با او مخالفت نکرده و انکارش نمی کنید و ارتباط تان را با او قطع نمی کنید و او را مورد آزار قرار نمی دهید تا دست از عمل ناپسند خود بردارد»[7]؛ «ای کاش وقتی خبر رفتار ناپسند کسی به شما می رسید، همگی به سویش میر فتید و به او می گفتید که یا از ما کناره گیری کن و یا از این رفتارت دست بردار، پس اگر پذیرفت که هیج و گرنه از او کناره می گرفتید»[8].

امیر المومنین (علیه السلام) زنان را امانت الهی دانسته و به مردان سفارش می کند: «مواظب زنان باشید، با آنها بدرفتاری نکرده و گزندی به آنها نرسانید»[9]. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «زنان را ناراحت نکنید»[10]؛ «زن موجب شادی شماست، پس آن را به خود وانگذارید»[11]. «همانا خداوند تبارک و تعالی نسبت به دختران دلسوزتر است تا پسران و مردی نیست که زنی از محارم خود را شاد نماید، مگر آن که خداوند او را روز قیامت شادمان کند»[12].
این روایات مردان را مخاطب قرار داده و آنها را از هر گونه بدرفتاری و آزار نسبت به زنان نهی و رفتارهایی که سبب ناراحتی زنان یاصدمه به آن ها می شود را تقبیح می کنند.
 

 دسته ای دیگر از احادیث نیز وجود دارند که زنان را مخاطب قرار داده، آزار دادن و ناراحت نمودن مردانشان را نکوهش می کنند. زنانی که چنین رفتارهایی دارند، ملعون و مغضوب خداوند بوده، گرفتار عذابی دردناک الهی می گردند. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ملعونست ملعون، زنی که شوهرش را آزار دهد»[13]؛ «هر زنی که شب کند و شوهر به حق بر او خشمگین باشد، خداوند نماز او را نمی پذیرد تا از او خشنود گردد»[14]. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «من و فاطمه بر رسول خدا وارد شدیم، پس ایشان را در حالی که سخت می گریست یافتیم، عرض کردم، پدر و مادرم فدایت یا رسول الله ! چرا این چنین گریه می کنید؟ در پاسخم فرمود: ای علی! شبی که مرا به آسمان بردند (شب معراج) زنانی از امتم را در عذابی شدید نگریستم و دیدن آن وضع برای من سخت گران آمد و گریه ام به خاطر عذاب سخت آنان است که به چشم خویش دیدم ..... و اما آن زنی که به زبانش آویخته بود، با زبان، شوهر خویش را آزار می داد و اما آن که با پاهایش در دوزخ آویزان شده بود، بدون اذن همسر خود از خانه بیرون می رفت و اما آن زنی که گوشت بدن خویش را می خورد، خود را برای نامحرمان زینت می کرد»[15].

---