در احادیث اهل بیت (علیهم السلام) هر نوع خشونت در خانه رمورد رد و سرزنش قرار گرفته است.
د) احادیث درباره خشونت دو سویه
احادیثی که به آزار مرد از سوی زن و آزار زن از سوی مرد توجه نموده و از هر دو نهی کرده اند، آزار همسر را به اندازه ای زشت معرفی می کنند که آزاردهنده را هرچند از نمازگزاران و عابدان شب زنده دار باشد، سزاوار عذاب الهی می دانند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «زنی که شوهر خود را اذیت کند، نماز و اعمال نیک او پذیرفته نمی شود تا شوهر خود را راضی کند، حتی اگر روزها را روزه بگیرد و شب ها را به عبادت بپردازد و همه بنده ها را آزاد کند و اموالش را در راه خدا انفاق کند او نخستین کسی است که وارد آتش می شود... اگر مرد هم ظالمانه همسر خود را آزار دهد برای او همین وبال و عذاب وجود دارد»[1].
ه) احادیث درباره خشونت علیه سالمندان
در دین مبین اسلام نسبت به رعایت حقوق واحترام سالمندان سفارش و تاکید فراوان شده است. در قرآن کریم بارها در این باره به ویژه درباره پدر و مادر که حق بزرگی بر گردن فرزندان خود دارند به رعایت ادب و نیکی سفارش شده است. در سوره اسرا به فرزندان هشدار داده شده است که مبادا در دوران پیری و سالمندی کمترین اهانتی به والدین روا نمایند و یا با لحنی زننده و نامناسب که رنجش آنها را بر انگیزد سخن گویند و احترام آنان را به جا نیاورند.
در احادیث و روایات نیز فرازهای بسیار زیبا و با شکوهی در این باره وجود دارد؛ برای نمونه، فردی درباره آیات سوره اسرا پیرامون حقوق پدر و مادر از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسید و آن حضرت در پاسخ فرمود: «مراد از آن آیات این است که نگذاری ناچار شوند نیازهای خود را از تو بخواهند، بلکه خود در تامین نیازهای آنان پیش قدم باشی و در گفت و گو و همنشینی با آنان روشی پسندیده داشته باشی و جز با محبت به آنان ننگری و آنان را حتی به صدای بلند نیازاری»[2]. ضرورت رسیدگی و نگهداری از والدین در دوران سالخوردگی چنان است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مردی را به خاطر سرپرستی پدر و مادر پیرش از رفتن به جهاد معاف می کند، و می فرماید: «همراه پدر و مادرت باش که مانوس بودن یک شبانه روز با آنها از جهاد یکسال بهتر است»[3].
همه سالمندان محترم می باشند و اگر پدر و مادر باشند که این وظیفه، سنگین تر و مسؤولیت دوچندان است. قرآن کریم از تندی و پرخاش به پدر و مادر پیر نهی می کند و به سخن نیک و لحن شایسته و فروتنی و گستردن بال رأفت در برابر آنان و خیرخواهی و دعا در حق آنان دعوت می کند.[4] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «هرکه پدر و مادرش را اندوهگین کند عاق آن ها می گردد»[5].
ابراهیم بن شعیب گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: پدرم بسیار پیر و سالخورده و ناتوان شده است. هر گاه حاجتی داشته باشد او را بر می داریم و بر دوش می کشیم. حضرت فرمود: « اگر بتوانی عهده دار کارهای او شوی چنین کن، حتی با دستانت لقمه در دهان او بگذار که این در فردای قیامت، برای تو بهشت (یا سپر از آتش: جنه) خواهد بود»[6]. حضرت علی (علیه السلام) نیز در یکی از سخنان خویش، ضمن انتقاد از اوضاع زمانه و ناهنجاری های رفتاری مردم، بر بی احترامی کوچکترها نسبت به بزرگترها و رسیدگی نکردن توانگران به نیازمندان نیز تأکید می کند و می فرماید: «انکم فی زمان ... لا یعظم صغیرهم کبیرهم و لا یعول عنهم فقیرهم»[7]. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «سالمندانتان را بزرگ بشمارید و گرامی بدارید و صله رحم کنید. هیچ چیزی برای سالمندان، بهتراز آزار ندادن آنها نیست»[8].
در منطق اسلام، مطلق آزار رسانی، به دلیل این که تجاوز به حقوق دیگران است، نکوهیده و ممنوع شمرده شده است. هر چیزی که موجب ناراحتی دیگری شود، خواه گفتاری باشد؛ مانند اهانت و تهمت، خواه رفتاری باشد؛ مانند کتک زدن دیگری، خواه عاطفی باشد؛ مانند بی توجهی و تکریم نکردن دیگری و هر کاری که رنجش دیگران را به دنبال داشته باشد از دیدگاه اسلام ممنوع و نکوهیده است و آزار یکی از اعضای خانواده از سوی دیگری به دلیل حقوقی که میان آنها وجود دارد؛ نکوهشی دو چندان دارد.
بنابر احادیث گفته شده: هر گونه آزار یکی از افراد خانواده نسبت به دیگری نامشروع است؛ هر گونه بدرفتاری یکی از افراد خانواده نسبت به دیگری نامشروع است؛ هر رفتاری از سوی یکی از اعضای خانواده که موجب اندوه و ناراحتی دیگری شود نامشروع است؛ هر رفتاری از یکی از اعضای خانواده که به دیگری زیان وارد کند حتی اگر دیگری از آن رنجیده خاطر نشود یا متوجه نباشد، نامشروع است؛ همه این موارد از مصادیق آزار بوده و نامشروع می باشند، حتی اگر فرهنگ حاکم بر جامعه همه یا بخشی از آن را آزار نداند و مشروع و مجاز قلمداد کند. از این پدیده در ادبیات جامعه شناختی به خشونت نمادین یاد می شود؛ یکی از افراد خانواده می توانند در مواردی که شرع اجازه داده است، رفتاری آزار دهنده در برابر دیگری از خود بروز دهند که این رفتار در مواقع خاص و برای ترک رفتارهای ناپسند طرف مقابل مجاز شمرده شده است.
در احادیث و روایات نیز فرازهای بسیار زیبا و با شکوهی در این باره وجود دارد؛ برای نمونه، فردی درباره آیات سوره اسرا پیرامون حقوق پدر و مادر از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسید و آن حضرت در پاسخ فرمود: «مراد از آن آیات این است که نگذاری ناچار شوند نیازهای خود را از تو بخواهند، بلکه خود در تامین نیازهای آنان پیش قدم باشی و در گفت و گو و همنشینی با آنان روشی پسندیده داشته باشی و جز با محبت به آنان ننگری و آنان را حتی به صدای بلند نیازاری»[2]. ضرورت رسیدگی و نگهداری از والدین در دوران سالخوردگی چنان است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مردی را به خاطر سرپرستی پدر و مادر پیرش از رفتن به جهاد معاف می کند، و می فرماید: «همراه پدر و مادرت باش که مانوس بودن یک شبانه روز با آنها از جهاد یکسال بهتر است»[3].
همه سالمندان محترم می باشند و اگر پدر و مادر باشند که این وظیفه، سنگین تر و مسؤولیت دوچندان است. قرآن کریم از تندی و پرخاش به پدر و مادر پیر نهی می کند و به سخن نیک و لحن شایسته و فروتنی و گستردن بال رأفت در برابر آنان و خیرخواهی و دعا در حق آنان دعوت می کند.[4] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «هرکه پدر و مادرش را اندوهگین کند عاق آن ها می گردد»[5].
ابراهیم بن شعیب گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: پدرم بسیار پیر و سالخورده و ناتوان شده است. هر گاه حاجتی داشته باشد او را بر می داریم و بر دوش می کشیم. حضرت فرمود: « اگر بتوانی عهده دار کارهای او شوی چنین کن، حتی با دستانت لقمه در دهان او بگذار که این در فردای قیامت، برای تو بهشت (یا سپر از آتش: جنه) خواهد بود»[6]. حضرت علی (علیه السلام) نیز در یکی از سخنان خویش، ضمن انتقاد از اوضاع زمانه و ناهنجاری های رفتاری مردم، بر بی احترامی کوچکترها نسبت به بزرگترها و رسیدگی نکردن توانگران به نیازمندان نیز تأکید می کند و می فرماید: «انکم فی زمان ... لا یعظم صغیرهم کبیرهم و لا یعول عنهم فقیرهم»[7]. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «سالمندانتان را بزرگ بشمارید و گرامی بدارید و صله رحم کنید. هیچ چیزی برای سالمندان، بهتراز آزار ندادن آنها نیست»[8].
در منطق اسلام، مطلق آزار رسانی، به دلیل این که تجاوز به حقوق دیگران است، نکوهیده و ممنوع شمرده شده است. هر چیزی که موجب ناراحتی دیگری شود، خواه گفتاری باشد؛ مانند اهانت و تهمت، خواه رفتاری باشد؛ مانند کتک زدن دیگری، خواه عاطفی باشد؛ مانند بی توجهی و تکریم نکردن دیگری و هر کاری که رنجش دیگران را به دنبال داشته باشد از دیدگاه اسلام ممنوع و نکوهیده است و آزار یکی از اعضای خانواده از سوی دیگری به دلیل حقوقی که میان آنها وجود دارد؛ نکوهشی دو چندان دارد.
بنابر احادیث گفته شده: هر گونه آزار یکی از افراد خانواده نسبت به دیگری نامشروع است؛ هر گونه بدرفتاری یکی از افراد خانواده نسبت به دیگری نامشروع است؛ هر رفتاری از سوی یکی از اعضای خانواده که موجب اندوه و ناراحتی دیگری شود نامشروع است؛ هر رفتاری از یکی از اعضای خانواده که به دیگری زیان وارد کند حتی اگر دیگری از آن رنجیده خاطر نشود یا متوجه نباشد، نامشروع است؛ همه این موارد از مصادیق آزار بوده و نامشروع می باشند، حتی اگر فرهنگ حاکم بر جامعه همه یا بخشی از آن را آزار نداند و مشروع و مجاز قلمداد کند. از این پدیده در ادبیات جامعه شناختی به خشونت نمادین یاد می شود؛ یکی از افراد خانواده می توانند در مواردی که شرع اجازه داده است، رفتاری آزار دهنده در برابر دیگری از خود بروز دهند که این رفتار در مواقع خاص و برای ترک رفتارهای ناپسند طرف مقابل مجاز شمرده شده است.
تعریف برگزیده
می توان خشونت خانگی را بنا بر آموزه های دینی این چنین تعریف کرد: هر نوع رفتار، گفتار یا سکوت ناحقی که آگاهانه یا ناآگاهانه از سوی یکی از اعضای خانواده در برابر دیگری بروز نماید و موجب خسارت، رنجش خاطر یا تباه شدن حق دیگری شود.
کتاب: شاخص های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام
نویسنده: قاسم ابراهیمی پور
پی نوشت:
[1] . وسائل الشیعه، ج 20، ص 163-164.
[2] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 489.
[3] . کافی، ج 2، ص 160.
[4] . اسراء، 23.
[5] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 390.
[6] . کافی، ج 2، ص 162.
[7] . نهج البلاغه، یک جلدی، ص 271.
[8] . کافی، ج 2، ص 166.
