آزار جسمی به هر گونه رفتار پرخاشگرانه و تهاجمی اشاره دارد که یکی از افراد خانواده در برابر دیگری از خود بروز می دهد. این رفتارها طیف گسترده ای دارند که در شدیدترین نوع خود ممکن است به آسیب دیدگی و حتی مرگ طرف مقابل منجر شوند و سبک ترین نوع آن هر چند ممکن است هیچ گونه اثر فیزیکی از خود بر جای نگذارد؛ اما توهین دانسته می شود و رنجش خاطر دیگری را در پی دارد. روایات به طور کلی از هر گونه برخورد فیزیکی و ضرب و شتم با دیگران و به ویژه اعضای خانواده نهی کرده اند و برای کسی که چنین کند مجازات هایی در دنیا و آخرت در نظر گرفته شده است. روایات به شایع ترین نوع برخورد فیزیکی که همان سیلی زدن است، توجه ویژه ای کرده و به دلیل توان جسمانی بیشتر مرد که این نوع آزار را بیشتر از خود بروز می دهد او را از کتک زدن زن نهی کرده اند:
 

رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «آن که مومنی را به قصد تحقیر از نزد خویش براند یا به او سیلی بزند یا با او برخوردی ناشایست داشته باشد، فرشتگان او را نفرین می کنند تا آن گاه که آن مومن را نسبت به حقش راضی کند و از کردارش نسبت به او توبه کند و آمرزش خواهد»؛[1] «کسی که به صورت مسلمانی سیلی بزند، خداوند در روز قیامت استخوان های او را از هم جدا کرده و در آتش می افکند. در غل و زنجیر محشور می شود تا وارد آتش شود»؛[2] «از جمله حقوق زن این است که او را کتک نزنید»؛[3] «هنگامی که مردی به صورت همسر خود سیلی می زند، خداوند عزوجل، در حالی که مالک (روز حساب) است، به نگهبان جهنم امر می کند در آتش جهنم به صورت او هفتاد سیلی بزند»؛[4] «کسی که همسر خود را بیش از سه ضربه بزند در روز قیامت در مقابل خلایق خداوند او را چنان رسوا می سازد که همه از اولین تا آخرین به او می نگرند».[5]
 

رسول الله (صلی الله علیه و آله) درباره گرامی داشت و حفظ حرمت زنان به یک نکته ظریف اخلاقی دیگر نیز اشاره کرده و می فرماید: «آیا (شرم نمی کند) یکی از شما این که زنش را کتک بزند سپس شب با او همبستر شود»؛[6] «من تعجب می کنم از کسی که زن خود را می زند و حال آن که خود او برای کتک خوردن سزاوارتر از همسرش است. همسران خود را چوب نزنید که موجب قصاص می شود، بلکه آنها را با گرسنگی و برهنگی بزنید که در این صورت در دنیا و آخرت سود خواهید کرد».[7]
به روایات فراوانی اشاره کردیم که هر گونه ضرب و شتم دیگری (و بیشتر ضرب و شتم زن) را نکوهش می کنند، اما آیه 34 از سوره مبارکه نساء به مردان اجازه می دهد در صورت ناسازگاری زنان می توانند آنها را کتک بزنند. بنابراین، مناسب است این آیه و تعارض ظاهری آن با روایات پیش گفته را بررسی کنیم.
خداوند می فرماید: «مردان بر زنان قیمومت و سرپرستی دارند، به خاطر این که خدا بعضی را بر بعضی برتری داده، و به خاطر این که مردان از مال خود نفقه زنان و مهریه آنان را می دهند، پس زنان صالح و شایسته باید فرمانبر شوهران در کام گیری و تمتعات جنسی و حافظ ناموس و منافع و آبروی آنان در غیابشان باشند، همان گونه که خدا منافع آنان را حفظ فرموده، و زنانی را که بیم دارید نافرمانی تان کنند، نخست اندرز دهید، اگر به اطاعت در نیامدند، با آنها قهر کنید و در بستر خود راه ندهید و اگر این نیز مؤثر نشد بزنیدشان اگر به اطاعت در آمدند دیگر برای ادامه زدنشان بهانه جویی مکنید و به خاطر بزرگی و برتری ای که خدا به شما داده مغرور نشوید، که دارنده برتری و بزرگی خدا است».[8]
 

در این آیه، زنان را به دو دسته تقسیم می کند:
دسته اول: «صالحان و درست کاران، آنها کسانی هستند که خاضع و متعهد در برابر نظام خانواده می باشند و نه تنها در حضور شوهر، بلکه در غیاب او مرتکب خیانت نمی شوند، وظایف و مسئولیت های خود را به خوبی انجام می دهند. بدیهی است مردان باید در برابر این گونه زنان نهایت احترام و حق شناسی را داشته باشند».[9]
دسته دوم: «زنان ناسازگاری هستند که از وظایف خود سرپیچی می کند. مردان در برابر این گونه زنان وظایف و مسئولیت هایی دارند که باید مرحله به مرحله انجام گردد و در هر صورت مراقب باشند که از حریم عدالت تجاوز نکنند، این وظائف به ترتیب زیر در آیه بیان شده است: مرحله اول موعظه، پند و اندرز است. در مرحله دوم می گوید: در صورتی که اندرزهای شما سودی نداد، در بستر از آنها دوری کنید. با این بی اعتنایی و به اصطلاح قهر کردن، عدم رضایت خود را از رفتار آنها آشکار سازید، شاید همین واکنش خفیف در آنان مؤثر گردد و در مرحله سوم، در صورتی که سرکشی و پشت پا زدن به وظایف و مسئولیت ها از حد بگذرد و همچنان در راه قانون شکنی با لجاجت و سرسختی گام بردارند، نه اندرزها تاثیر کند و نه جدا شدن در بستر و کم اعتنایی سودی ببخشد و راهی جز شدت عمل باقی نماند، برای وادار کردن آنها به انجام تعهدها و مسئولیت های خود چاره منحصر به خشونت و شدت عمل گردد، در اینجا اجازه داده شده که با تنبیه بدنی آنها را به انجام وظایف خویش وادار کنند».


ادامه دارد...



کتاب: شاخص های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام
نویسنده: قاسم ابراهیمی پور


پی نوشت: