آزار جسمانی در خانواده (بخش دوم)

پاسخ این اشکال که: چگونه اسلام به مردان اجازه داده که درباره زنان متوسل به تنبیه بدنی شوند؟! با توجه به معنی آیه و روایاتی که در بیان آن وارد شده که توضیح آن در کتب فقهی آمده است و نیز با توضیحاتی که روانشناسان امروز می دهند، چندان پیچیده نیست، زیرا: اولا آیه، تنبیه بدنی را درباره افراد وظیفه شناسی مجاز شمرده که هیچ وسیله دیگری درباره آنان چاره ساز نباشد و این موضوع تازه ای نیست که منحصر به اسلام باشد، در تمام قوانین دنیا هنگامی که راه های مسالمت آمیز برای وادار کردن افراد به انجام وظیفه، مؤثر واقع نشود، متوسل به خشونت می شوند، نه تنها از راه کتک زدن، بلکه گاهی در موارد ویژه ای مجازات هایی شدیدتر از آن نیز به کار می گیرند که تا اعدام نیز پیش می رود. ثانیا تنبیه بدنی در اینجا همان گونه که در کتب فقهی نیز آمده است باید ملایم و سبک باشد، به گونه ای که شکستگی، مجروح شدن و یا نقصانی به دنبال نداشته باشد.
 

بدیهی است که اگر یکی از این مراحل مؤثر واقع شود و زن به وظیفه خود بپردازد، مرد حق ندارد بهانه گیری کرده، همسرش را آزار دهد و به همین خاطر آیه در ادامه می فرماید: «فإن أطعنگم فلا تبغوا علیهن سبیلا» اگر آن ها اطاعت کنند به آنها تعدی نکنید و اگر گفته شود که نظیر این طغیان و سرکشی و تجاوز در مردان نیز ممکن است آیا مردان نیز مشمول چنین مجازات هایی خواهند شد؟ در پاسخ می گوییم آری مردان هم درست همانند زنان هنگام تخلف از وظایف مجازات می گردند، حتی مجازات بدنی؛اما چون این کار غالبا از عهده زنان خارج است، حاکم شرع باید مردان متخلف را از راه های گوناگون و حتی با تعزیر (مجازات بدنی) به انجام وظایف خود وادار سازد. داستان مردی که به همسر خود اجحاف کرده بود و به هیچ قیمت حاضر به تسلیم در برابر حق نبود و علی (علیه السلام) او را با شدت عمل و حتی با تهدید به شمشیر وادار به تسلیم کرد، معروف است.[1]
برخی دیگر این تنبیه را به تحت فشار قرار دادن زن در مسائل اقتصادی از قبیل غذا و پوشاک تفسیر کرده اند. گروهی دیگر زدن را به محبت کردن و مدارا با او تفسیر کرده اند. شیخ مفید درباره این شیوه گفته است: «اگر با نصیحت کردن و دوری از بستر مشکل حل نشد، زن را با رفق و مدارا تحت فشار قرار دهید».[2] البته ظاهر کلمه ضرب در آیه را نمی توان به مواردی که گفته شد تفسیر کرد. بنابراین، مناسب ترین تفسیر، نوعی تنبیه روانی است که برخی از دانشمندان مسلمان مطرح نموده اند. آنها این نوع برخورد را نوعی کیفر روانی و نه جسمی در نظر می گیرند. مرد با این برخورد می خواهد ناراحتی خود را از رفتار زن اعلام کند و به او بفهماند علاقه و دلبستگی او به همسرش در معرض خطر است. بر این اساس، تنبیه، نماد واکنش عاطفی منفی شدید مرد به رفتار زن است. بنابراین مقصود قرآن از واژه «ضرب» تنبیه بدنی ویژه ای است که بیشتر تاثیر روانی و عاطفی می گذارد نه آسیب جسمانی و بدنی.[3]
به هر حال این نوع برخورد که برای جلوگیری از آزارهای زن صورت می گیرد در زمره مصادیق آزار قرار نمی گیرد و می توان چنین نتیجه گرفت که مرد حق آزار جسمی همسر خود را ندارد و به شدت از آن نهی شده است. پس دین اسلام هر یک از زن و مرد را از آزار جسمی دیگری نهی می کند و از آنجا که این نوع آزار بیشتر از سوی مرد محقق می شود، بیشتر روایات این موضوع نیز خطاب به اوست.
 

ضرب و شتم و خشونت فیزیکی علیه سالمندان، یکی دیگر از مصادیق سالمند آزاری است. فرزندان، تحت هیچ شرایطی حق زدن والدین خود به ویژه این که پیر و سالخورده باشند را ندارند. در شرع مقدس اسلام، کوچک ترین بی ادبی درباره والدین ممنوع شده است، چه رسد به کتک زدن آنها. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «ملعون است ملعون، کسی که پدرش با مادرش را بزند».[4]
 

جواز یا عدم جواز ضرب و شتم کودکان و نحوه ی آن از جمله اموری است که نظریه های مختلفی در خصوص آن مطرح شده که پرداختن به همه ی آنها از حوصله ی این نوشتار خارج است. اما به طور کلی باید گفت دین اسلام در شرایط خاص عصر ظهور تلاش می کند این مطلب را القا نماید که ضرب و شتم فرزندان چه از حیث کیفیت و چه از حیث کمیت بسیار خفیف است به نحوی که اثر روانی آن و نه اثر جسمانی آن مورد توجه باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کودکان خود را برای گریستن آنها نزنید؛ زیرا گریه آنها تا چهار ماه گواهی بر یگانگی خدا است و چهار ماه صلوات بر پیغمبر و آلش و چهار ماه دعا برای پدر و مادرش».[5] حماد بن عثمان می گوید: در مورد ادب کردن بچه و مملوک از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم. حضرت فرمود: «پنج یا شش ضربه و مدارا کن».[6] امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «برای ادب کردن بیشتر از سه ضربه نزن، اگر این کار را بکنی در روز قیامت قصاص خواهی شد»؛[7] «بچه های خانه ات را با زبانت برای نماز و طهارت دعوت کن، زمانی که به ده سالگی رسیدند آنها را بزن؛ ولی از سه ضربه تجاوز نکن».[8]