والدین مهمترین الگوهایی هستند که در آشنا ساختن کودکان با اعتدال در مخارج مالی و قناعت در زندگی نقش به سزایی دارند.
در اینجا به برخی از راه‌های مقابله با اسراف اشاره می‌کنیم:
راهکارهای فردی مقابله با اسراف
در اینجا به برخی از راه‌های مقابله با اسراف اشاره می‌کنیم:
راهکارهای فردی مقابله با اسراف
1. تقویت بینش توحیدی
یقین و اعتقاد راستین به حضور خداوند متعال و مالکیت مطلق او، مانع از اسراف و تجاوزگری است. فردی که در راه حق قدم نهاده، محال است ذره‌ای از امکانات و استعدادهای مادی و معنوی خود را در مسیر باطل مصرف کند. امام صادق علیه السلام فرموده‌اند: «المؤمن حسن المعونـۂ، خفیف المؤونـۂ، جید التدبیر لمعیشتـۂ؛[۱۸] فرد با ایمان، کمک و یاریش به دیگران نیک است، هزینه‌اش اندک و مدیریت زندگیش نیکوست.
2. تقوا و خودسازی
مؤمن با پرهیزکاری مانع از اسراف‌کاری در تمام عرصه‌های زندگی می‌شود. امام علی علیه السلام می‌فرماید: «اعلموا عبادالله، ان التقوی دار حصن عزیز و الفجور دار حصن ذلیل؛[۱۹] ای بندگان خدا، بدانید که تقوا دژی محکم و شکست‌ناپذیر و هرزگی و گناه خانه‌ای در حال فرو ریختن است».
3. مددجویی از پروردگار
امام سجاد علیه السلام می‌فرماید: « خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، مرا از اسراف و زیاده روی بازدار، به بخشیدن و میانه‌روی مستقیم ساز، روش نیکو در معیشت و زندگی را به من بیاموز، مرا به لطف خود از بیجا خرج‌کردن بازدار، روزی مرا از راه حلال روان گردان و انفاق و مخارجم را در راه‌های خیر و نیکی قرار بده».[۲۰]
راهکارهای خانوادگی مقابله با اسراف
راهکارهای خانوادگی مقابله با اسراف
1. مدیریت شایسته
امام علی علیه السلام فرمود: «حسن التدبیر و تجنب التبذیر من حسن السیاسـۂ؛ نیکی تدبیر و دوری‌گزیدن از اسراف و تبذیر از خوش‌سیاستی است».[۲۱] مدیر بالیاقت، با تدابیری مناسب میان تهیه مایحتاج زندگی و میزان درآمدش رابطه‌ای متعادل برقرار می‌کند که نه‌تنها، کمبود بودجه‌ای برای تأمین زندگی شرافتمندانه و درخور شأن نداشته باشد بلکه مقداری از اموالش را برای مواقع اضطراری پس‌انداز می‌کند.
2. تربیت خانوادگی صحیح
امام علی (علیه السلام) به فرزندش امام حسن (علیه السلام) می‌فرماید: « همانا قلب نوجوان همچون زمین خالی از هر بذری است که هرچه در آن بپاشی می‌پذیرد، پس من به تربیت تو پرداختم، قبل از اینکه زمان آن بگذرد.»[۲۲] صفات اخلاقی خانواده بی‌بندوبار و مسرف بر ساختار روحی فرد، تاثیر می‌گذارد.
3. نقش الگویی والدین در ترویج محاسن اخلاقی
والدین مهمترین الگوهایی هستند که در آشناساختن کودکان با اعتدال در مخارج مالی و قناعت در زندگی نقش به‌سزایی دارند.
راهکارهای اجتماعی مقابله با اسراف
راهکارهای اجتماعی مقابله با اسراف
1. تبلیغات و ارائه الگوی صحیح مصرف
امام علی علیه السلام الگوی صحیح مصرف را به عثمان‌بن‌حنیف (فرماندار بصره) این‌گونه معرفی می‌نماید: «به‌سرعت سوی آن مهمانی شتافتی که خوردنی‌های رنگارنگ برایت آوردند و پی‌در‌پی کاسه‌های پر از غذا جلوی تو نهادند. گمان نمی‌کردم میهمانیِ مردمی را بپذیری که نیازمندانش با ستم محروم‌شده و ثروتمندانش بر سر سفره دعوت شده‌اند، اندیشه کن در کجایی؟ و بر سر کدام سفره غذا می‌خوری؟ پس دور بیفکن غذایی را که به حلال و حرام‌بودنش آگاه نیستی و مصرف کن آنچه را که به پاکیزگی و حلال‌بودنش یقین داری».[۲۳] میانه‌روی در تهیه و مصرف مواد گوناگون؛ مانند خوراکی‌ها، توجه به حلال و حرام‌بودن نعمت‌های الهی و رعایت اعتدال در مصرف همگانی؛ از جمله الگوهایی است که امام علیه السلام در مصرف عمومی به همه افراد سفارش کرده‌اند. مبلغین نیز که پرچم‌داران هدایت و رستگاریند، باید الگوی ساده‌زیستی باشند تا زندگی، رفتار و کردارشان سرمشق دیگران باشد.
2. معرفی الگوهای ساده زیستی
نبی اکرم و ائمه طاهرین بالاترین نمونه‌های عینی الگوی مصرف در اسلام‌اند. زهد و ساده زیستی از اصول زندگی نبی اکرم بود، ساده غذا می‌خورد، ساده لباس می‌پوشید و بر مرکب بی‌زین و پالان سوار می‌شد.[۲۴] شخصیت‌هایی؛ همچون امام‌خمینی، علما، مراجع، مقام معظم رهبری و بسیاری از فرهیختگان و فرزانگان عرصه علم و دانش الگوهای عصر حاضرند. حضرت امام‌خمینی، درباره اسراف در همه ابعادش و به ویژه در مصرف، حساسیت مخصوصی داشت؛ برای نمونه یکی از مسوولین دفتر امام‌خمینی قدس‌سره می نویسد: یک‌بار مسئول امور مالی، پشت پاکتی چیزی نوشت و به امام داد، امام در کاغذی کوچک جواب آن را داد و در زیر آن چنین نوشت: شما می توانستید در این قطعه کوچک نیز بنویسید.» از این‌رو، آن برادر کاغذ‌‌خورده ها را جمع و‌جور می کرد و در کیسه ای می گذاشت و هنگامی که می خواست برای امام مطلبی بنویسد، روی آن کاغذ‌پاره ها می نوشت، امام هم زیرش جواب می نوشت.[۲۵]
3. نظارت بر بازار کار و جلوگیری از کالاهای تجملی
لازم است؛ همه افراد به‌خصوص مسئولین به بازار کار و مصرف اجناس توجه کنند تا با دوری از تجملات و مصرف کالاهای ایرانی، به خودکفایی برسیم. فروش لوازم ایرانی با کیفیت مرغوب، ما را از چشم و‌هم‌چشمی مصون می‌دارد و این صرفه‌جویی به افزایش ثروت و ایجاد کار در جامعه اسلامی منجرخواهد شد.
4. نقش رسانه‌ها و آموزش و پرورش در اصلاح الگوی مصرف
رسانه‌ها و تلویزیون در ترویج این فرهنگ نقش بسیار مهمی برعهده دارند؛ ضروری است که در برنامه‌های رادیو، تلویزیون و سینما به اهمیت اعتدال و میانه‌روی در اسلام توجه شده و روح انسان‌های خفته و غافل را بیدار نماید. به آموزش‌و‌پرورش خانه دوم فرزندان ما گفته می‌شود که شخصیت اجتماعی کودکانمان در آن شکل می‌گیرد. لازم است، مربیان با توصیه به دانش‌آموزان، آنان را از هرگونه اسراف در پوشش، لوازم تحریر، وقت، استعدادها و توانایی‌ها برحذر دارند و کودکان با الگوپذیری از مربیان خود، فرهنگ ساده‌زیستی و قناعت را بیاموزند.
5. نقش نهادهای قانونی و عوامل اجرایی
برخورد با عوامل اجرایی مانند عوامل تجمع ثروت؛ می‌تواند به پیشگیری از این انحراف منجر شود؛ چرا که انباشته کردن مال و تجمع ثروت عاملی قوی برای گسترش روحیه اسراف است. قرآن مجید کسانی را که ثروت جمع کرده‌اند و از انفاق آن در راه خدا امتناع می‌ورزند، به عذاب دردناکی بشارت داده است.[۲۶] اهرم‌هایی نظیر منع احتکار و ربا، وضع مالیات‌هایی برای مصارف تجملاتی، تشویق مردم به پرداخت حقوق واجب(خمس و زکات)، دعوت به انفاق‌های مستحبی برای رفع نیازهای محرومین به عدم تمرکز ثروت در اختیار گروهی از افراد جامعه کمک می‌کند.
نتیجه بحث
از بحث‌های مطرح‌شده می‌توان به نتایج زیر دست یافت:
- با نیروی ایمان به خدا و معاد می‌توان از اسراف در امان بود؛ زیرا کسی که به وجود خدا و روز قیامت باور دارد، هیچ‌گاه از دستورات خدا سرپیچی نمی کند و خود را گرفتار عذاب پروردگار نخواهد کرد.
- تبلیغ گفتاری و نوشتاری در مساجد، مدارس و محافل توسط مبلغین، معلمین، رسانه های گروهی و نصب تابلوهایی در معابر عمومی با موضوع ضرر اسراف، از جمله فعالیت‌های ضروری است.
- باید ساده زیستن را به مردم تلقین نمود و زندگی نورانی پیشوایان دین؛ مثل پیغمبر اسلام و حضرت علی علیه السلام را برای مردم الگو و سرمشق قرار داد.
- کم مصرف‌کردن باید به عادت تبدیل شود.
- مبارزه با اسراف باید از طبقات بالا و از سازمان‌های دولتی شروع شود تا دیگران از آنها پیروی کنند.
- فاصله گرفتن از اسراف‌کنندگان، محدود کردن رفت‌و‌آمد با آنها و ایجاد تنفر از آنها در جامعه مردم را از اسراف دور می‌کند.
منابع :
قرآن کریم.
سیدرضی، نهج البلاغه، ترجمه مرحوم دشتی، ائمه، بیجا، ۱۳۷۹٫
صحیفه سجادیه، ترجمه و شرح سید علی‌نقی فیض‌الاسلام، فقیه، چ چهارم، ۱۳۷۷٫
آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۶۶٫
احسانی تیرتاشی، یدالله، اسراف چرا؟، نشرورامین، ۱۳۷۶٫
اسلامی‌پناه، هادی، اعتدال و انفاق در مصرف، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، ۱۸ مرداد ۱۳۸۸ و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ۳ مهر ۱۳۸۸، http://www.hawzah.net
اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ قرآن، حوراء، تهران، ۱۳۷۹٫
بی‌نام، اسراف و راه‌های مقابله با آن، ماهنامه عقیدتی فرهنگی نگهبان انقلاب، شماره ۶۷، آذر۱۳۸۰٫
جلائیان، صحت، پایان‌نامه اسراف از دیدگاه قرآن و سنت، مدرسه علمیه نرجس، ۱۳۸۵٫
حرانی حلبی، علی‌بن‌حسین‌‌بن‌شعبه، تحف‌العقول، آل‌علی:، چ سوم، ۱۳۸۳
حر عاملی، محمد‌بن‌حسن، وسائل الشیعـۂ، تحقیقِ مؤسسه آل‌البیت: لاحیاء التراث، مهر، قم، بی‌تا.
حکیمی، محمد و محمدرضا، الحیاہ، ترجمه احمد آرام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۰
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، چ دوم، ۱۳۷۷٫
شاه‌آبادی، محمدعلی، مروری بر تجمل و اسراف، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۰٫
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسـۂ النشر الاسلامی التابعـۂ لجماعـۂ المدرسین، چ پنجم، قم، ۱۴۱۷ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، منشورات الشریف الرضی، الطبعـۂ السادسـۂ، ۱۳۹۲ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین و مطلع النیرین، مؤسسه البعثـۂ، قم، ۱۴۱۵ق.
کلانتری، علی‌اکبر، اسلام و الگوی مصرف، بوستان کتاب، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ۱۳۸۷٫
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تحقیقِ علی‌اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیـۂ، الطبعـۂ الثانیـۂ، ۱۳۶۷ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسـۂ الوفاء، الطبعـۂ الثانیـۂ، بیروت،۱۴۰۳ق.
موسوی، سید مهدی، پژوهشی در اسراف یا آفت سرمایه‌ها، دفتر تبلیغات اسلامی، قم،۱۳۷۱٫
هاشم‌زئی، حجت، مصرف صحیح، راهکارها و آسیب‌ها از دیدگاه قرآن و حدیث، سنبله، مشهد، چ سوم، ۱۳۸۷٫
پی نوشت:
[۱] . سخنرانی مقام معظم رهبری، حرم مطهر رضوی، فروردین ۱۳۸۸٫
[۲] . علی‌اکبر دهخدا، فرهنگ دهخدا، ذیل واژه اسراف، ج۱۰، ص۱۰۲۶٫
[۳] . راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ص۴۰۸٫
[۴] . فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۲۱۷٫
[۵] شیخ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه شریفه، ج۴، ص۶۳۸٫ .
[۶] . مقاله اسراف و راه‌های مبارزه با آن، ماهنامه فرهنگی عقیدتی نگهبان انقلاب، ش۶۷، آذر ۱۳۸۰٫
[۷] . شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۱، ص۵۵۱٫
[۸] . محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۴، ص۵۳٫
[۹] . محمدرضا و محمد حکیمی، الحیاـۂ، ترجمه احمد آرام، ج۴، ص۳۴۱٫
[۱۰] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعـۂ، ج۳، احکام المساکن، باب ۲۵، ح۴٫
[۱۱] . شیخ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۳۷٫
[۱۲] . سید مهدی موسوی، پژوهشی در اسراف، ص۵۷٫
[۱۳] . محمدرضا حکیمی، الحیاـۂ، ترجمه احمد آرام، ج۲، ص۲۵۶٫
[۱۴] . محمد باقرمجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۵۴۳٫
[۱۵] . اسراء/۲۷٫
[۱۶] محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۶۸، ص۳۴۴٫٫
[۱۷] ذاریات/۳۳و۳۴٫٫
[۱۸] شیخ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۲۴۹٫ .
[۱۹] . محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، حکمت ۱۵۷، ص۲۹۳٫
[۲۰] . فیض الاسلام، شرح صحیفه سجادیه، دعای ۳۰، ص۲۸۹٫
[۲۱] . عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۱۱، ص۳۲۲٫
[۲۲] . محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، نامه ۳۱، ص۳۹۳٫
[۲۳] . محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، خطبه ۴۵، ص۵۵۳٫
[۲۴] . محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۱۶، ص۳۱۴٫
[۲۵] . مقاله اعتدال در انفاق و مصرف به نقل از سایت اینترنتی : www.hawzah.net
[۲۶] توبه/۳۴ .
قرآن کریم.
سیدرضی، نهج البلاغه، ترجمه مرحوم دشتی، ائمه، بیجا، ۱۳۷۹٫
صحیفه سجادیه، ترجمه و شرح سید علی‌نقی فیض‌الاسلام، فقیه، چ چهارم، ۱۳۷۷٫
آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۶۶٫
احسانی تیرتاشی، یدالله، اسراف چرا؟، نشرورامین، ۱۳۷۶٫
اسلامی‌پناه، هادی، اعتدال و انفاق در مصرف، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، ۱۸ مرداد ۱۳۸۸ و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ۳ مهر ۱۳۸۸، http://www.hawzah.net
اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ قرآن، حوراء، تهران، ۱۳۷۹٫
بی‌نام، اسراف و راه‌های مقابله با آن، ماهنامه عقیدتی فرهنگی نگهبان انقلاب، شماره ۶۷، آذر۱۳۸۰٫
جلائیان، صحت، پایان‌نامه اسراف از دیدگاه قرآن و سنت، مدرسه علمیه نرجس، ۱۳۸۵٫
حرانی حلبی، علی‌بن‌حسین‌‌بن‌شعبه، تحف‌العقول، آل‌علی:، چ سوم، ۱۳۸۳
حر عاملی، محمد‌بن‌حسن، وسائل الشیعـۂ، تحقیقِ مؤسسه آل‌البیت: لاحیاء التراث، مهر، قم، بی‌تا.
حکیمی، محمد و محمدرضا، الحیاہ، ترجمه احمد آرام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۰
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، چ دوم، ۱۳۷۷٫
شاه‌آبادی، محمدعلی، مروری بر تجمل و اسراف، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۰٫
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسـۂ النشر الاسلامی التابعـۂ لجماعـۂ المدرسین، چ پنجم، قم، ۱۴۱۷ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، منشورات الشریف الرضی، الطبعـۂ السادسـۂ، ۱۳۹۲ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین و مطلع النیرین، مؤسسه البعثـۂ، قم، ۱۴۱۵ق.
کلانتری، علی‌اکبر، اسلام و الگوی مصرف، بوستان کتاب، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ۱۳۸۷٫
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تحقیقِ علی‌اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیـۂ، الطبعـۂ الثانیـۂ، ۱۳۶۷ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسـۂ الوفاء، الطبعـۂ الثانیـۂ، بیروت،۱۴۰۳ق.
موسوی، سید مهدی، پژوهشی در اسراف یا آفت سرمایه‌ها، دفتر تبلیغات اسلامی، قم،۱۳۷۱٫
هاشم‌زئی، حجت، مصرف صحیح، راهکارها و آسیب‌ها از دیدگاه قرآن و حدیث، سنبله، مشهد، چ سوم، ۱۳۸۷٫
پی نوشت:
[۱] . سخنرانی مقام معظم رهبری، حرم مطهر رضوی، فروردین ۱۳۸۸٫
[۲] . علی‌اکبر دهخدا، فرهنگ دهخدا، ذیل واژه اسراف، ج۱۰، ص۱۰۲۶٫
[۳] . راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ص۴۰۸٫
[۴] . فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۲۱۷٫
[۵] شیخ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه شریفه، ج۴، ص۶۳۸٫ .
[۶] . مقاله اسراف و راه‌های مبارزه با آن، ماهنامه فرهنگی عقیدتی نگهبان انقلاب، ش۶۷، آذر ۱۳۸۰٫
[۷] . شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲۱، ص۵۵۱٫
[۸] . محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۴، ص۵۳٫
[۹] . محمدرضا و محمد حکیمی، الحیاـۂ، ترجمه احمد آرام، ج۴، ص۳۴۱٫
[۱۰] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعـۂ، ج۳، احکام المساکن، باب ۲۵، ح۴٫
[۱۱] . شیخ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۳۷٫
[۱۲] . سید مهدی موسوی، پژوهشی در اسراف، ص۵۷٫
[۱۳] . محمدرضا حکیمی، الحیاـۂ، ترجمه احمد آرام، ج۲، ص۲۵۶٫
[۱۴] . محمد باقرمجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۵۴۳٫
[۱۵] . اسراء/۲۷٫
[۱۶] محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۶۸، ص۳۴۴٫٫
[۱۷] ذاریات/۳۳و۳۴٫٫
[۱۸] شیخ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۲۴۹٫ .
[۱۹] . محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، حکمت ۱۵۷، ص۲۹۳٫
[۲۰] . فیض الاسلام، شرح صحیفه سجادیه، دعای ۳۰، ص۲۸۹٫
[۲۱] . عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ج۱۱، ص۳۲۲٫
[۲۲] . محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، نامه ۳۱، ص۳۹۳٫
[۲۳] . محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، خطبه ۴۵، ص۵۵۳٫
[۲۴] . محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۱۶، ص۳۱۴٫
[۲۵] . مقاله اعتدال در انفاق و مصرف به نقل از سایت اینترنتی : www.hawzah.net
[۲۶] توبه/۳۴ .
