در حال حاضر علل ADHD با وجود این که اختلال رایج و متداولی است، ناشناخته است.

ملاک های تشخیصی اختلال بیش فعالی / نقص توجه

یکی از موارد یک (بی توجهی) یا دو (بیش فعالی - تکانشگری) باید وجود داشته باشد. اگر ملاک های هر دو موجود باشند، تشخیص باید بر نوع مختلط گذاشته شود.

الف) فقدان توجه

حداقل شش مورد از نشانه های زیر باید وجود داشته باشد و برای شش ماه یا بیشتر دوام داشته، ناسازگار و بی تناسب با سطح رشدی فرد باشد.

شکست در توجه کردن به جزییات یا اشتباه در تکالیف مدرسه یا وظایف شغلی یا دیگر فعالیت ها از روی بی دقتی.
در حفظ توجه بر روی تکالیف یا فعالیت های مربوط به بازی مشکل دارند.
به نظر می رسد وقتی مستقیم مورد خطاب قرار می گیرند، نمی شنوند.
دستورالعمل ها را دنبال نکرده و در به اتمام رساندن تکالیف مشکل دارند.
در سازماندهی فعالیت ها و تکالیف مشکل دارند.
از تکالیفی که نیاز به چالش ذهنی مداوم دارند اجتناب کرده و یا بیزاری نشان می دهند.
معمولا وسایل ضروری برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می کنند.
به وسیله محرکات نامربوط به آسانی دچار حواسپرتی می شوند.
در فعالیت های روزمره فراموش کارند.

ب) بیش فعالی - تکانشگری

حداقل شش مورد از نشانه های بیش فعالی - تکانشگری باید وجود داشته باشند و همچنین حداقل شش ماه دوام داشته و ناسازگار با سطح رشدی فرد باشد.

نشانه های بیش فعالی:

دست ها و پاها بی قرارند یا در حالت نشسته حرکت می کنند.
در موقعیت هایی که انتظار می رود بنشینند، اغلب صندلی خود را ترک می نمایند.
به طور افراطی در موقعیت های نامناسب حرکت می کنند و می دوند.
در بازی کردن یا انجام فعالیت های اوقات فراغت به طور آرام مشکل دارند.
اغلب در حال راه رفتن هستند به گونه ای که به نظر می رسد به وسیله موتوری رانده می شوند.
به طور افراطی صحبت می کنند.

نشانه های تکانشگری:

7. قبل از این که سؤال تمام شود جواب می دهند.
8. در انتظار کشیدن برای نوبت، مشکل دارند.
9. اغلب مزاحم کار دیگران می شوند (برای مثال، وسط بازی و یا حرف دیگران می پرند).

ج) تعدادی از نشانه ها باید قبل از سن هفت سالگی حضور داشته باشند.

د) تعدادی از این نشانه ها یا اختلال های ناشی از این نشانه ها باید در دو یا بیش از دو موقعیت وجود داشته باشند (برای مثال در مدرسه، خانه یا محل کار).

و) اختلال هایی که این نشانه ها به وجود می آورند باید به اندازه کافی از نظر بالینی معنی دار باشد.

م) نشانه ها نمی توانند متعلق به اختلال دیگری باشند یا نشانه های این اختلال منحصرا طی دوره اختلال فراگیر رشد، اسکیزوفرنی یا سایر اختلال های روان پریشی دیده نمی شوند و با یک اختلال روانی دیگر مثل اختلال خلقی، اضطراب، اختلال شخصیت بهتر توجیه نمی شوند. (منبع: ساراسون،۱۹۹۱).

تعامل با همتایان، والدین و معلمان

توانایی تعامل موفقیت آمیز با همتایان در موقعیت های اجتماعی یکی از جنبه های بسیار مهم رشد کودک است. کودکان ADHD از سوی همکلاسی ها و همتایان خود محدودیت هایی را در زمینه اجتماعی تجربه می نمایند و آنها معمولا به عنوان دوستانی خوب تلقی نمی شوند (ساراسون، ۱۹۹۹). به طور کلی این گونه کودکان در تعامل با همتایان فاقد سازمان و درمانده اند. اغلب به وسیله همتایان به خاطر رنجش آور بودن طرد می شوند (سلیگمن، ۱۹۹۷). این گونه تعاملات درون فردی در موقعیت های خانوادگی و مدرسه نیز دیده می شوند. اغلب والدین این کودکان مشکلات زناشویی داشته و سطوح بالایی از استرس و تعارضات بین فردی را گزارش می کنند.

در حالی که گاهی اوقات این گونه ویژگی ها به عنوان علت احتمالی مشکلات کودک تلقی می شوند، ولی ممکن است در اثر تعامل با کودک ADHD به وجود آیند. در شرایط آزمایشگاهی بعد از تغییر رفتارهای کودکان در اثر تجویز دارو، رفتارهای والدین نیز تغییر کرد. والدین کودکان ADHD استرس بیشتر و رضایت خاطر کمتری را نسبت به والدین کودکان عادی تجربه می کنند. اگرچه بیشتر این گونه استرس ها از تعامل والد - کودک سرچشمه می گیرند، منابع مهم دیگری نیز در تجربه استرس والدین دخالت می کنند از جمله واکنش های افراد پیرامونی که ممکن است در مقابل والدین این کودکان به طور منفی پاسخ دهند.

معلمان نیز به طور کاملا متفاوتی با کودکان ADHD نسبت به همتایان عادی آنها رفتار می کنند. معلمان در تعامل با چنین کودکانی سخت تر و کنترل شده تر عمل می کنند. حضور کودک ADHD در کلاس درس به نظر می رسد که رفتار معلم را نسبت به کل کلاس تغییر می دهد به طوری که تعامل منفی با کودکان دیگر در کلاس نیز افزایش می یابد. وقتی کودکان ADHD در ساعات مدرسه مورد کنترل و مداوا قرار می گیرند تعاملات کودک - معلم طبیعی تر می شود (ساراسون، ۱۹۹۹).

نویسنده: علیرضا کاکاوند

منبع: کتاب «روان شناسی مرضی کودکان»