آنچه در مورد کودکان بیش فعال نمی دانید (بخش اول)

کودکان ADHD در تمرکز کردن مشکل بزرگی دارند. این گونه کودکان به نظر می رسد که بی توجه اند و مشکلات ویژه ای در کنترل فعالیت هایشان در موقبت هایی که از آنها خواسته می شود بنشینند، داشته باشند. مثلا در مدرسه، سر کلاس درس و یا زمان صرف غذا، وقتی که نیاز به عدم حرکت است در توقف حرکت و یا صحبت کردن ناتوان هستند. آنها به طور مداوم حرکت می کنند، بی نظم، غیرقابل پیش بینی و بی ملاحظه هستند. همچنین فعالیت ها و حرکات آنها به نظر اتفاقی است. خیلی سریع کنش ها و لباس هایشان را فرسوده می کنند. اسباب بازی های خود را می شکنند و بسیار زود خانواده، معلمان و دوستان را خسته می کنند (دیوسن، ۹۹۶).
 

از برجسته ترین ویژگی های این اختلال بی قراری افراطی و فراخنای توجه بسیار ضعیف است که به رفتار تکانشی و فاقد سازمان منجر می شود. این گونه معلولیت ها تقریبا تمام حوزه های کارکردی کودک را تحت تأثیر قرار می دهند. بیشتر کودکان از نظر جسمانی فعال تر از بزرگان هستند «براساس درجه بندی والدین و معلمان یک دوم- یک چهارم از کودکان و نوجوانان بی قرارند، اما هدفمند عمل می کنند. ولی فعالیت کودکان ADHD فاقد نظم و هدف است. یک کودک طبیعی اگر ترغیب شود می تواند بنشیند و تمرکز کند ولی برای یک کودک ADHD انجام چنین عملی غیرممکن است. پس عامل ممیزه رفتار حرکتی کودک ADHD کیفیت اتفاقی آن است نه افراطی بودن آن، چون همان طور که قبلا اشاره شد،
 

کودکان طبیعی نیز فعالیت های حرکتی افراطی دارند. عدم توانایی در تمرکز و حفظ توجه بر پیشرفت تحصیلی اثر بسیار مخربی دارد. کودکان ADHD در پیگیری آموزش و به پایان رساندن تکالیف مشکلات عمده ای دارند. آنها اغلب نمی توانند حتی به یاد آورند که باید چه کار کنند. این کودکان از نظر سازگاری اجتماعی نیز مشکل دارند به طوری که از بازی های متناسب با سن امتناع می کنند، در بازی های گروهی اخلال ایجاد کرده، قشقرق به راه می اندازند و باعث نزاع می شوند. در واقع ADHD بر مراقبت از خود، استقلال و اعتماد به نفس اثر منفی گذاشته و حوزه هایی را که کودک لازم است در آنها مهارت پیدا نماید تا تبدیل به یک موجود اجتماعی شود را تحت تأثیر قرار می دهد.
 
 در DSM - IV این سندرم به سه شاخه فرعی تقسیم شده که عبارتند از:

 
اکثر کودکان ADHD در شاخه فرعی مرکب قرار می گیرند، بدین معنی که، آنها هم نشانه های بی توجهی و هم ملاک های بیش فعالی به تکانشگری را دارند. تعدادی از مطالعات نشان داده اند که کودکان از نوع مرکب با احتمال بیشتری نسبت به دو نوع دیگر با سایر کودکان مشکل داشته، در رفتارهای ضداجتماعی درگیر می شوند و در کلاس های آموزش ویژه قرار می گیرند. کودکان ADHD از نظر پایداری نشانه ها متفاوتند. در برخی، مشکل رفتاری تنها در خانه یا فقط در مدرسه رخ می دهد، در حالی که کودک در موقعیت های دیگر سازگاری کانی دارد. این دسته از کودکان نسبت به کودکانی که نشانه های پایداری دارند، یعنی در تمام موقعیت ها نشانه ها را نشان می دهند، مشکلات جدی کمتری داشته و پیش آگهی بهتری دارند (اکوسلیا، ۱۹۹۹).
 
مطالعات نشان می دهند که کودکان در گروه بی توجه تمایل به خیال پردازی داشته و از نظر شناختی کند هستند. آنها به احتمال زیاد از نظر اجتماعی منزوی و نشانه هایی از اضطراب و افسردگی را نشان می دهند. کودکان در گروه بیش فعالی - تکانشگر، پرخاشگرترند و به احتمال زیاد در ارتباط با صاحبان قدرت مشکلاتی داشته و نسبت به گروه اول بیشتر از سوی همتایان طرد می شوند. ADHD اغلب به دو دلیل در سال های اولیه مدرسه بیشتر تشخیص گذاشته می شود. اول این که، تشخیص این اختلال قبل از سنین ۴ و ۵ سالگی به خاطر این که در این دوره رشدی، رفتارهای کودکان عادی شبیه به ملاک های ADHD آمده در DSM - IV می باشد، دشوار است. دوم این که، موقعیت و شرایط مدرسه از کودکان تقاضاهایی دارند که در محیط های اولیه ما شاهد آن نیستیم، برای مثال کودکان در مدرسه لازم است برای مدتی آرام بنشینند، به معلم توجه کنند و تکالیف چالش برانگیز را انجام دهند. این گونه خواسته ها که در سطوح سنی بالاتر افزایش می یابند، مشکلات توجه را برجسته کرده و ایجاد ناتوانی در کنترل سطح فعالیت می نمایند (ساراسون، ۱۹۹۹).
 
مطالعات همه گیر شناسی رواج ADHD را در پسرها بیش از دختران گزارش نموده اند: نسبت تقریبا ۴ به ۱ برای پسرها و دخترها در جمعیت عمومی و پسر به یک دختر در مطالعات بالینی است. تفاوت های مشاهده شده بین جمعیت عمومی و موارد بالینی نوعی سوگیری را نشان می دهد. دختران نسبت به پسران با احتمال کمتری برای درمان ارجاع می شوند. شاید این موضوع به این دلیل باشد که پسرها با احتمال بیشتری رفتار تکانشگری - پرخاشگرانه دارند، در حالی که دخترها با احتمال بیشتری بی توجه هستند. رواج این سندرم برحسب سن و جنس تغییر می کند. شیوع اختلال در دخترها بین سنین 20-10 سالگی اندکی کاهش نشان می دهد، در حالی که در پسرها، در سراسر این دوره افت شدیدی دیده می شود.
 

بیشتر والدین برای اولین بار فعالیت حرکتی بیش از اندازه را زمانی که کودک نوپاست مشاهده می کنند که اغلب با رشد حرکت مستقل کودک همزمان است، اما چون در بسیاری از کودکان نوپای پرجنب و جوش بعدها اختلال کاستی توجه به بیش فعالی ظاهر نمی شود، بنابراین برای طرح کردن این تشخیص در سنین اولیه لازم است محتاطانه عمل کرد. معمولا این اختلال برای اولین بار در سنین دبستان تشخیص داده می شود، یعنی هنگامی که در سازگاری با مدرسه دچار اختلال شده است. این اختلال در بیشتر موارد، تا اوایل نوجوانی نسبتا پایدار است. در بیشتر افراد نشانه های این اختلال طی اواخر نوجوانی و بزرگسالی رو به کاهش می گذارند ولی در موارد اندکی نشانه های کامل ADHD تا اواسط بزرگسالی ادامه می یابند.
 
در برخی از بزرگسالان تنها برخی از نشانه های اختلال باقی می مانند که در چنین مواردی تشخیص ADHD از نوع در حال بهبود نسبی را باید مطرح کرد. این تشخیص در مورد افرادی داده می شود که دیگر اختلال کامل را ندارند ولی هنوز هم برخی از نشانه هایی که موجب اختلال کارکردی است در آنها دیده می شود (DSM - IV ، ۱۹۹۴).نکته قابل ذکر این است که شروع دیررس ADHD با پیش آگهی بهتر رابطه دارد.
 

نویسنده: علیرضا کاکاوند

منبع: کتاب «روان شناسی مرضی کودکان»