دیدگاه اسلام نسبت به خشونت های خانگی

تأثیر عواملی مانند زیست شناسی، یادگیری، مصرف الکل، فقر، ناکامی های جنسی و... بر خشونت خانگی در نگاه اسلام مفروض گرفته می شود.
 

رویکرد اسلام به موضوع خشونت خانگی مانند بیشتر موضوع های دیگر، بیشتر جنبه هنجاری دارد. در عین حال، با دقت در استلزامات توصیه های دینی می توان به چارچوبی نظری دست یافت که عوامل گوناگون خرد و کلان در آن لحاظ شده اند.
در این چارچوب نظری، تأثیر عواملی مانند زیست شناسی، یادگیری، مصرف الکل، فقر، ناکامی های جنسی و... در خشونت خانگی مفروض گرفته می شود، ضمن آنکه اسلام در برخورد با هر یک از این عوامل، موضعی خاص اتخاذ کرده است که اینجا مجال طرح آن نیست؛ اما تأکید ویژه اسلام بر برخی عوامل تأثیرگذار بر خشونت خانگی اقتضا می کند که توضیح هرچند کوتاهی پیرامون آنها ارائه شود.
 

نخستین و شاید مهم ترین عامل از دیدگاه اسلام، پایبند نبودن شخص به موازین اخلاقی است و عنایت خاص اسلام به این عامل را می توان از توصیه های فراوانش درباره حسن اخلاق به طور عام و حسن معاشرت با زنان به طور خاص، دریافت.
 
در سطح عام، روایت مشهور «دنیا دوستی منشأ همه خطاهاست» دربردارنده یک تبیین عام دینی است که می تواند در مورد بسیاری از رویدادهای اجتماعی کاربرد داشته باشد. با تحلیل مفهوم دنیادوستی به شاخه ها یا مفاهیم جزئی تری مانند تکبر، خودخواهی، تعصب، حرص، حسد، بخل و...، به گزاره های متعددی دست می یابیم که می توان از آنها برای مقاصد تبیینی و به طور خاص، تبیین خشونت خانگی استفاده کرد.
 
به علاوه، توصیه های فراوان درباره حسن معاشرت با زنان، رعایت پرهیزگری و خودداری از کتک زدن آنان، بردباری در برابر بدخلقی زنان و گذشت از خطاهای آنان و تأکید بر پرهیزگاری به عنوان معیار انتخاب شوهر، گوشه ای از توصیه های اخلاقی اسلام است که به طور ضمنی، عامل بسیاری از خشونت های زناشویی را خلق وخوی ناپسند شوهران معرفی می کند.
 

اسلام زنان را نیز به حسن معاشرت با شوهران سفارش کرده است؛ چرا که زنان بدرفتار و فاقد کنترل درونی نیز نقش برجسته ای در ایجاد تنش های خانگی و در نهایت، خشونت شوهران دارند. در برخی روایات، زنی که زبان به ناسپاسی شوهر و نفرین و دشنام او می گشاید، کافر، و مستحق عذاب الهی معرفی شده است. بدیهی است با التزام عملی زنان به ارزش های اخلاقی، زمینه بسیاری از مشاجره های زناشویی از میان می رود و در این حالت، احتمال اقدام شوهر به خشونت علیه همسرش به کمترین حد می رسد.
 

دومین عامل خشونت خانگی که اسلام اهتمام ویژه ای به آن مبذول داشته، ضعف کترل اجتماعی است. اصل مترقی و بی نظیر امر به معروف و نهی از منکر در گستره وسیع آن دربرگیرنده راهکارهای گوناگون کنترل فرد به وسیله جامعه و حکومت است.
 
در بعد کنترل جامعه، از آیات و روایات فراوان مربوط به این موضوع می توان به روشنی دریافت که اسلام چه جایگاه والایی برای نظارت عمومی و مسئولیت همگان در قبال کجروی دیگران قائل شده است. بی شک، نهادینه شدن این اصل حیاتی در شکل صحیح و کامل آن، تأثیر چشمگیری بر کاهش یا حتی رفع بسیاری از کجروی های اجتماعی و از جمله خشونت های خانگی بر جای خواهد گذاشت.
 
برای مثال، اگر روزی فرارسد که ارتکاب خشونت خانگی با مجازات اجتماعی شدیدی مانند «مقاطعة عمومی» (قطع رابطه همگانی با شخص متخلف که از شیوه های نهی از منکر است) روبه رو شود، گمان نمی رود چنین کجروی هایی در جامعه باقی بمانند.
 
در بعد کنترل حکومتی نیز روایت ذیل برای نشان دادن وظیفه و نقش خطیر حکومت اسلامی در کنترل خشونت خانگی به اندازه کافی گویا است. از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که فرمود:
«روزی علی(ع) در هنگام شدت گرما به منزل خویش باز می گشت، پس زنی را دید که کنار منزل ایستاده است. زن گفت: «همسرم بر من ستم کرده و مرا ترسانیده و بر من تعدی کرده و سوگند یاد کرده که مرا کتک بزند». حضرت فرمود: «قدری درنگ کن تا هوا خنک شود، پس همراه تو خواهم آمد». زن عرضه داشت: «در این صورت، خشم او بر من فزونی خواهد یافت». حضرت لحظاتی سرش را به زیر افکند و سپس سر را بالا آورد در حالی که می گفت: «به خدا سوگند! نشاید جز اینکه حق ستمدیده ستانده شود، بی آنکه به وی آزاری رسد». پس به زن فرمود: «منزلت کجاست؟» آنگاه با وی به راه افتاد تا به منزل زن رسید. حضرت از پشت درب منزل سلام داد، مرد جوانی خارج شد. حضرت به او فرمود: «ای بنده خدا، از خدا پروا کن تو این زن را ترسانیده و از منزلش بیرون رانده ای». جوان (که حضرت را نمی شناخت) گفت: «به تو چه ربطی دارد؟ به خدا سوگند، به خاطر این سخن تو او را آتش خواهم زد». امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: «من تو را امر به معروف و نهی از منکر می کنم، آنگاه تو با منکر با من روبه رو می شوی و از معروف روی می گردانی؟» (و در همان حال شمشیرش را به نشانه تهدید از غلاف بیرون کشید) در آن هنگام گروهی از مردم در آنجا جمع شده، بر حضرت با عنوان امیرالمؤمنین سلام کردند. جوان (که تازه حضرت را شناخته بود) به پای ایشان افتاد و عرض کرد: «ای امیرمؤمنان، از لغزش من درگذر؛ به خدا سوگند، خاک پای او (زن) خواهم شد». پس علی(علیه السلام) شمشیرش را غلاف کرد و به زن فرمود: «به منزلت داخل شو و کاری نکن که شوهرت وادار شود این گونه با تو رفتار کند».[1]
 
نمی توان انکار کرد که دخالت صحیح نهاد حکومت، تأثیر عمده ای بر کنترل خشونت خانگی بر جای می گذارد و جالب توجه است که در کشورهای غربی در این اواخر، اهتمام بیشتری به تقویت نقش پلیس و سیستم قانونی در این ارتباط مشاهده می شود.
 
کوتاه سخن آنکه اسلام با عنایت به اهتمام فراوانی که به حفظ و تقویت نهاد خانواده دارد، برای حل مشکل خشونت خانگی بیش از هر چیز بر راهبردهای تربیتی با محوریت اخلاق و راهبردهای فرهنگی و حکومتی با محوریت انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر تأکید کرده است.
 

نویسنده: حسین بستان