حسینعلی نکیسا تفرشی مصفا
دربارهى مرحوم حسینعلى نكیسا، آقاى حاتم عسگرى استاد آواز، كه خود یكى از شاگردان ایشان بوده چنین مىگوید:
«حسینعلى نكیسا، حدود 1258 شمسى در تفرش دیده به جهان گشود، دوران تحصیل ابتایى را كه مكتب بود در آنجا طى كرد. پدر وى ملا رجبعلى، یكى از تعزیهخوانهاى قدیمى و از صاحب نظران تعزیه در آن دوران بود و حتى گاهى به تهران دعوت مىشد و در تكیه دولت تعزیه مىخواند و تعزیهگردانى مىكرد، تعزیهگردانى این طور بوده افرادى كه سالها در تعزیه قدرت و سابقه داشتند و چندین مرحله را طى و پشت سر گذاشته بودند آخر سر به مرحله تعزیهگردانى مىرسیدند و این زمانى بود كه دیگر تمام راز و رمز فنون تعزیه را مىدانستند.
مرحوم نكیسا، زیر نظر چنین پدرى رشد و نمو كرد و بعد كه صداى خوب پدر را به ارث برده بود از پدر تعلیم گرفت و خود به مسلك تعزیهخوانان شهر درآمد. تعزیهخوانان بزرگى در شهر وجود داشتند كه هنوز هم هستند و این رسوم قدیم را برپا مىدارند، نكیسا میان آنان خواند و خیلى زود گوى سبقت را از همگان ربود. نكیسا، غیر از پدر نزد استادان دیگر شهر خود رفت و قسمتهایى از ردیفهاى مهجور آوازى را نزد آنان آموخت و به قدرى این معلمین در آموزش سختگیر بودند كه هنگام تعلیم اگر گوشهاى را وى خارج مىخواند چوب یا مداد لاى انگشت او مىگذاشتند و بدینوسیله او را تنبیه مىكردند تا حواسش را جمع كند.
حسینعلى نكیسا چندى بعد به تهران آمد و چون از صداى بسیار مطلوب و رسایى برخوردار بود، در تهران، با بزرگان موسیقى آن زمان آشنا شد و مسافرتهایى با آنان كرد كه حاصلش صفحاتى است با سازهاى ایشان كه ضبط كردند و هماكنون آن صفحات موجود مىباشد و به حق هم كه خیلى خوب از عهده برآمده. نكیسا یكى از آن خوانندههایى است كه در خوانندگى صاحب سبك است، چرا كه ما مىببینم بعد از وى خیلىها خواستند از او تقلید نمایند و نتوانستند براى اینكه نه صداى نكیسا را داشتند و نه آن استعداد را، من باب مثال قطعه آوازى نكیسا در دستگاه «شور» با تار شادروان حاج علىاكبرخان شهنازى با شعرى از شاعر بزرگ ایران سعدى كه: «یك روز به شیدایى در زلف تو آویزم» و من به ایشان گفتم «كه استاد چرا یك را یَك گفتى؟ گفتند: «نخیر یك درست است.» این آواز در «شور» را چنان با مهارت اجرا كرده كه یكى از شاهكارهاى آواز در موسیقى ایرانى به شمار مىرود كه با هیچ گفتن و تعریفى از عهدهاش نمىتوان برآمد زیرا وى پنج مرحله «شوار» را با یك صفحهى سه چهار دقیقهاى از عهدهاش برآمده ولى دیگران با همان تار حاج علىاكبرخان شهنازى تقلید كردهاند و چهار مرحله را خواندهاند و با چهار صفحه نتوانستهاند آن را اجرا نمایند به طورى كه ارزش آن چهار صفحهى ایشان به اندازهى ارزش آن یك صفحهى وى نمىباشد.
مرحوم نكیسا، هیچگاه كار دولتى قبول نكرد، زیرا او كشاورز بود و از نظر مالى هم چیزى كسر نداشت و خودش همیشه دلش مىخواست با كار و كوشش امرار معاش نماید. وى مردى بود متدین و متقى و هیچگاه بىوضو آواز نمىخواند و اصولاً احترامى خاص براى موسیقى قائل بود و همیشه مىگفت براى وارد شدن به موسیقى كه راز و نیاز معنوى و عاطفى و احساسى با خالق یكتا است نباید بىوضو بود.
بنده كه مدتها در خدمت ایشان بودم، چون متولد آن طرف فراهان هستم و پدرم هم اهل تعزیه بود و ایشان با پدرم دوست بود كه افتخار آشنایى با این استاد گرانقدر را پیدا كردم و تا آخر عمر ایشان در خدمت وى بودم. مرحوم نكیسا در ابتداى تأسیس رادیو همكارى كمى با آن مؤسسه كرد ولى چون آنجا را باب طبع خود نیافت دیگر به رادیو نرفت.
سبك و سیقا خوانندگى حسینعلىخان نكیسا با آن صداى باز و ظریف خود، اگر درست بررسى شود، مىبینیم كه وى بالاترین و والترین خوانندهاى بوده كه به حق از عهدهى موسیقى ایرانى برآمده هر چیزى را كه خوانده بىنظیر است. مرحوم نكیسا به تهران زیاد مسافرت مىكرد و در طول ایام سال، زمستان و تابستان و غیره برایش مطرح نبود، در تهران دوستان فراوانى داشت ولى با مرحوم امیرى فیروز كوهى خیلى صمیمى بود و به منزل وى زیاد رفت و آمد داشت و همین مسئله هم موجب شد كه وصلتى بین آنان درگرفت و براى پسر برادرشان از این خانواده عروسى انتخاب كرد. مرحوم نكیسا مدتى هم با اركستر درویشخان در انجمن اخوت كنسرتهایى برپا كرد و یك ذكرى هم به نام «مولود نبى (ص)» است كه با تار امیرى فیروزكوهى و سهتار مرحوم حسن مشحون اجرا كرده كه بنده نوارش را دارم.
من در این پنجاه سال كه با آواز و موسیقى سر و كار دارم، اغلب خوانندگان طراز اول را كه خدمتشان رسیدم نظیر: مرحوم طاهرزاده، جناب دماوندى و مرحوم امیرقاسمى و مرحوم ضیاءالذاكرین كه افتخار شاگردى ایشان را نیز داشتهام و غلامعلى شهپر كه ایشان هم در موسیقى بسیار زحمت كشیدهاند و مرحوم بوذرى كه خیلى خوب بودند و ادیب خوانسارى كه ایشان هم صاحب سبك بودند و یادشان به خیر، ولى به نظر من هیچكدام مرحلهى حسینعلى نكیسا را نیافتند، به همین دلیل هم لقب «نكیسا» موسیقىدان بزرگ ایران باستان را به وى دادند و حقیقتاً هم اسمى بود درخور شأن و مقام ایشان و ما در عصر اخیر كسى را از جمیع جهات خوانندگى و وارد به راز و رمز گوشههاى موسیقى ایرانى نداشتیم و به حق نكیساى زمان خود بود. صفحاتى را هم كه با كمانچه و ویولن ضبط كرده در دست افراد خانوادههایى كه به موسیقى علاقه دارند باید موجود باشد، منتها این مرد ناشناخته به جهان آمد و ناشناخته و بىسر و صدا هم از دنیا رخت بربست، چون مردى بود مظلوم و محجوب و به كلى از ریا و تملق دور و به همین دلیل در كتاب «سرگذشت موسیقى ایران» كه مرحوم روحاللَّه خالقى جمعآورى كردند همهاش از قول و گفتههاى مرحوم نكیسا است چون آنها را دیده بوده و با آن كار كرده بوده و در تكیه دولت كه تحت تعلیم قرار گرفته بودند دیده و مىشناخته كه از اوزان موسیقى قدیم خیلى با اطلاع بودهاند.
كمتر خوانندهاى را مىشناسم كه آنقدر مسلط باشد به تمام رموز آواز و ما اگر بخواهیم دورهاى حساب بكنیم، حسینعلى نكیسا دورهى سوم آواز را مىدانستند و من در این چند سال اخیر خیلى به ندرت برخورد كردم كه خوانندهاى دورهى سوم آواز را بداند و اینهایى را كه من دیدم، اصلاً دورهى اول و دوم و سوم را نمىشناختند. پس حسینعلىخان نكیسا، یكى از استادان مسلم آواز این مملكت بوده و هست. فوت وى حدود 1355 اتفاق افتاده و هنگام این فوت یكصد و دوازده سال از عمرش مىگذشته كه در این سن هم بسیار خوب مىخواند و از عهدهى مایههاى بالاى آواز برمىآمدند. خداوند رحمتش كند.
(تو 1300 ق)، موسیقیدان. در تفرش به دنیا آمد. پدر وى از تعزیهخوانهاى قدیمى بود. نكیسا پس از گذراندن تحصیلات ابتدایى به علت صداى رسا و خوبى كه داشت، تحت تعلیم پدر و دیگر استادان قرار گرفت و قسمتهایى از ردیفهاى مهجور آواز را نزد آنان آموخت. سپس به تهران آمد و با بزرگان موسیقى زمان خود آشنا شد و مسافرتهایى با آنان كرد و صفحاتى از جمله با على اكبرخان شهنازى از خود به جاى گذاشت. او در خوانندگى صاحب سبك بود و در ابتداى تأسیس رادیو مدتى با آن مؤسسه همكارى داشت. نكیسا همچنین با اركستر درویش خان در انجمن اخوت كنسرتهایى برپا كرد كه یكى از آنها «مولود نبى (ص)» است. از وى صفحاتى نیز در «سه گاه»، «چهار گاه»، «افشارى» و «ابوعطا» باقى مانده است. به آوردهى صاحب «مردان موسیقى سنتى و نوین ایران» او هنگام فوت یكصد و دوازده سال داشته است.[1]
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
