اندیشکده انگلیسی European Network Leadership در مطلبی به قلم «فابین هینز» نوشت: «در ۲۲ آوریل، ایران با موفقیت اولین ماهواره نظامی خود را به نام «نور» با استفاده از ماهواره بر «قاصد» به فضا پرتاب کرد. محل پرتاب این ماهواره یکی از پایگاه‌های موشکی سپاه پاسداران در نزدیکی شاهرود بود. با این حال، نقش سپاه در قاصد صرفاً در مرحله نهایی عملیات محدود نمی‌شود. هر دو موتور مرحله دوم این ماهواره‌بر و همچنین ماهواره نور توسط سپاه خارج از ساختارهای رسمی صنعت فضایی ایران ساخته شده است».
«فابیان هینز»، کارشناس مرکز «جیمز مارتین» نیز درباره پرتاب اولین ماهواره نظامی ایران به فضا گفت: «این یک برنامه بسیار پیچیده با فناوری بسیار پیچیده است و آنها در صورتی که بخواهند می‌توانند فراتر از آن بروند».
ایران پیش از این هم موشک به خارج از جو زمین فرستاد. در آن زمان واکنش‌ها این‌گونه نبود. به راستی چرا غربی‌ها در مورد این ماهواره و به طور خاص ماهواره بر قاصد تا این اندازه متحیر و شگفت‌زده شده‌اند؟
مردم، دو ابرقدرت دنیا در دوره جنگ سرد را سردمداران راه یابی انسان به فضا می‌دانند؛ دو کشور آمریکا و شوروی سابق. برای پی بردن به اینکه چرا دانشمندان و سران غربی تا این اندازه از کار انجام گرفته توسط ایران شگفت‌زده شده‌اند، باید نگاهی گذرا به تاریخچه فعالیت‌های این دو کشور برای رسیدن به فضا انداخت. البته در بررسی این تاریخ خواهیم دید که برخلاف تصور، یک کشور دیگر پیشتاز رسیدن به فضا بوده و آمریکا و شوروی از ماحصل مطالعات و آزمایش‌های آن استفاده کرده‌اند.
شروع یک فصل جدید
موشک به‌عنوان سلاحی هدایت شونده که بدون نیاز به همراهی عامل انسانی و از فواصل بسیار دور می‌تواند اهداف را مورد اصابت قرار دهد، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. نکته‌ای که بر اهمیت موشک می‌افزاید، این است که از آن برای مصارف غیرنظامی نیز استفاده می‌شود که مهم‌ترین آن موضوع اکتشافات فضایی و یا سفر به دیگر سیارات منظومه شمسی است. شروع کار بر روی این ایده به فاصله میان جنگ‌های اول و دوم جهانی بازمی‌گردد. 76 سال پیش (۲۶ جولای ۱۹۴۴)، در حالی که تقریبا یک سال تا پایان جنگ دوم جهانی باقی مانده بود، اصابت یک موشک آلمانی به خاک انگلستان از آغاز فصل جدیدی در دانش بشری خبر می‌داد. موشکی که سبب حیرت متفقین و خاصه شوروی و آمریکا شده بود.و اما شروع جنگ جهانی دوم مطابق روایت مرسوم این است؛ طبق آنچه در ظاهر رخ داده، حمله آلمان به چند روستا که جزیی از خاک جمهوری دوم لهستان به شمار می‌رفتند و الحاق آنها به خاک آلمان، بهانه آغاز بزرگ‌ترین و فجیع‌ترین جنگ تاریخ بشریت بوده که 70 تا 85 میلیون کشته به جا گذاشت. پس از آن بود که فرانسه و انگلستان به آلمان اعلام جنگ کردند و این‌گونه جهان به دو بخش متفقین و متحدین تبدیل شد. آلمان نازی به اندازه‌ای قدرتمند بود که دوابرقدرت آن زمان یعنی شوروی و آمریکا به همراه دیگر کشورهای بزرگ اروپایی برای مقابله با او در کنار هم قرار گیرند. برخی بر این باورند که پشت پرده اعلام جنگ به آلمان نازی، حمله این کشور به بخش مورد مناقشه با جمهوری دوم لهستان نبوده بلکه آن اقدام، بهانه را برای نبرد در اختیار آمریکا و متحدانش نظیر انگلستان قرار داد. بر اساس این فرضیه، آلمان به اندازه‌ای قوی شده بود و در جهات مختلف پیشرفت کرده بود که باعث نگرانی آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها شده بود. یکی از نمونه‌های این پیشرفت فوق العاده نوعی موشک حیرت‌انگیز بود.
دستاوردی فراتر از عصر خود
موشکی که به خاک انگلستان برخورد کرد، با نام V2 در زمان خود شاهکار مهندسی به حساب می‌آمد و به‌جرات می‌توان گفت که تکنولوژی به‌کاررفته در طراحی این موشک بسیار فراتر از دانش زمان خود بود. این موشک پیشرفته اولین موشک «بالستیک» بود که ساخته می‌شد. موشک بالستیک به موشک‌هایی گفته می‌شود که قادر هستند از جو زمین خارج شوند و بدون استفاده از سوخت و با قوانین بالستیکی، مسیر خود را طی کنند و سپس با ورود مجدد به جو زمین، به سمت هدف خود ادامه مسیر دهند.آلمان نازی در سلسله برنامه‌های سِری و حیرت‌انگیز خود، ساخت سلاح‌های دوربرد را برای از بین بردن زیرساخت‌های استراتژیک دشمن از سال ۱۹۳۹ به‌صورت جدی پی گرفته بود. گستردگی جبهه‌ای که در آن آلمان درگیر بود، نیاز به سلاح‌هایی از این دست را بیشتر می‌کرد. البته پیش از آن، آلمانی‌ها موشک V1 را ساخته بودند که شبیه یک پهپاد عمل می‌کرد. این موشک که «موشک¬های کروز» امروزی در ادامه آن هستند ایرادهایی داشت؛ صدای بسیار زیاد و پرواز در ارتفاع پایین، هدف قرار گرفتن آن را راحت می‌کرد.
موشک V1 با همین ایرادها اما به‌عنوان یک سلاح جنگی پیشرفته، متفقین را به وحشت انداخته بود اما بلندپروازی نازی‌ها به این موشک اکتفا نکرد. بر همین اساس، نابغه موشکی آلمان با نام «فن براون» که خود از اعضای برجسته حزب نازی بود، طراحی موشکی را آغاز کرد که بعدها انسان را به خارج از جو زمین برد و تحولی در دانش نجوم بشر ایجاد کرد.
سال ۱۹۴۲ اولین آزمایش موفق از موشک V2 ثبت شد. گزارش‌های جاسوسان انگلیسی و آمریکایی، غرب را متوجه وجود سلاحی فوق سری کرد که با آن آلمان قادر بود از خاک خود، اهداف دور از دسترس را منهدم کند. متفقین بعد از اطلاع از وجود این نوع سلاح، در فاصله میان سال‌های ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۵ در مناطقی که فکر می‌کردند ممکن است آلمان‌ها در آنجا اقدام به ساخت این سلاح کنند، بمباران‌های شدیدی انجام دادند. به رغم این اما آلمانی‌ها حدود ۶ هزار موشک بالستیک V2 ساختند ولی تنها توانستند از نیمی‌از آنها برای اهدافی در انگلستان، هلند و فرانسه استفاده کنند. شاید اگر آلمانی‌ها زودتر به تکنولوژی این موشک دست می‌یافتند، سرنوشت جنگ این‌گونه نمی‌شد.
آلمانی‌ها در جبهه شوروی زمین گیر شده و شکست‌های سنگینی متحمل شدند. در این دوره دو ابرقدرت، همزمان از دو سمت به پیشروی به سمت خاک آلمان پرداختند. شوروی و آمریکا غنائم جنگ را میان خود تقسیم کردند که شامل اروپا و خود آلمان بود. پس از آن تا مدت‌ها آلمان شرقی و اروپای شرقی متأثر از شوروی کمونیستی بود و آلمان غربی و اروپای غربی متأثر از لیبرالیسم آمریکایی.
غنائم جنگ دوم
غنائم جنگ تنها همین‌ها نبود بلکه دو ابرقدرت در نبردی اطلاعاتی پس از ورود به خاک آلمان به شدت در پی به دست آوردن تحقیقات آلمان نازی بودند. یکی از چیزهایی که دوابرقدرت به دنبال آن بودند، دستیابی به تکنولوژی ساخت موشک‌های بالستیک بود، لذا هر کدام از آنها عده‌ای از دانشمندان آلمانی را با خود بردند. شوروی و آمریکا با آغاز جنگ سرد به چیزی مهم فکر می‌کردند؛ خروج از جو زمین و ورود به فضا.«فن براون» نابغه موشکی آلمان به‌عنوان یکی از غنائم جنگ به آمریکا برده شد. افسانه اکتشاف فضا با همین موشک تبدیل به واقعیت شد. موشک V2 با وجود اینکه با هدف نظامی ساخته شده بود؛ ولی بیشتر از آنکه در خدمت اهداف نظامی در جنگ جهانی دوم قرار بگیرد، به شروع و گسترش دانش فضایی کمک کرد؛ چرا که راه را برای خروج از جو برای بشر باز کرده و نقطه عطفی بود که در آن افسانه‌ای بوی واقعیت می‌گرفت.
برای رفتن به فضا، مرحله نخست خروج از اتمسفر زمین است. این کار را کشورمان پیش از این با ارسال موجود زنده (میمون) به فضا انجام داد، در آن زمان غربی‌ها تا این اندازه متعجب و شگفت‌زده نشده بودند. تفاوت ماهواره بر قاصد با قبلی‌ها در چیست؟ در ابتدای متن، جملات «جاناتان مک‌داول» اخترشناس مرکز «هاروارد اسمیت سونیان» را دوباره مرور کنیم: «مرحله اول قدیمی‌است؛ قبلاً تست شده و جواب مثبت گرفته است. پس تعجب‌آور نیست که کار می‌کند. اما مراحل دوم و سوم جدید هستند و خیلی خوب کار کرده‌اند. آنچه یک مقدار شگفت‌آور است این بخش برنامه است!»
منظور از مرحله اول همان چیزی است که تحت عنوان آزمایش فرستادن موجود زنده به فضا توسط کشورمان انجام شد. در این آزمایش موشکی با منبع سوخت و یک موتور محرک به سمت فضا می رود و از جو زمین خارج می شود. اما مرحله دوم و سوم چیست؟ ایده استفاده از موشک برای ارسال ماهواره به مدار زمین نخستین بار توسط «کنستانتین تسیولکوفسکی» دانشمند روسی در سال ۱۹۰۳ ارائه شد. او در ۱۹۲۱ در مقاله دیگری ایده استفاده از موشک‌های «چندمرحله‌ای» را برای سفرهای فضایی مطرح کرد.
کمک یک نمکدان برای رفتن انسان به فضا
برای سفر به فضا، یک موشک چند مرحله‌ای مورد نیاز است. هر کدام از این مراحل یک موشک جداگانه محسوب می‌شود که هم دارای منبع سوخت است و هم موتور. همین است که کار را بسیار سخت می‌کند. بسته به وزن محموله ماهواره، از موشک‌های تقویت‌کننده‌ای در کنار مراحل مختلف موشک برای افزایش نیروی موتورها استفاده می‌شود. مرحله اول، کل موشک را از زمین بلند می‌کند و به محض اتمام سوخت از بقیه موشک جدا شده، به زمین سقوط می‌کند. آنگاه موتور مرحله دوم روشن می‌شود. به‌خاطر وزن سبکتر موشک در این مرحله، شتاب موشک نیز بیشتر می‌شود؛ این سیر صعودی شتاب با جدا شدن هر مرحله از موشک ادامه می‌یابد. مرحله پایانی موشک، قسمت حامل ماهواره را به فضا و به طرف مقصدش حمل می‌کند.شوروی دانشمندانی را که برای ایده رفتن به فضا روی موشک مورد نیاز برای آن کار می‌کردند، در منطقه‌ای حفاظت شده در سیبری مستقر کرده بود. مشکلی که بر سر راه این دانشمندان وجود داشت، این بود که هرچه موشک مسیر بیشتر را می‌بایست طی کند، به سوخت بیشتری نیز نیاز داشت و این ماهواره بر را سنگین می‌کرد.
گفته می‌شود که روزی این دانشمندان برای صرف غذا به سالن غذاخوری رفته بودند. یکی از آنها نمکدان را برمی‌دارد که به غذایش کمی‌نمک اضافه کند. گویا در نمکدان محکم بسته نشده بود و تا آن فرد آن را به‌صورت سرازیر می‌گیرد، درِ نمکدان به همراه تمام نمکی که در آن بوده در ظرف غذا می‌ریزد. همین لحظه ایده‌ای به ذهن او خطور می‌کند. باید از موشک‌های چند مرحله‌ای استفاده کرد که پس از پایان هر مرحله، آن قسمت از موشک جدا شده و سبب می‌شود موشک بار اضافه با خود حمل نکند.
حیرت غرب از دانشمندان ایرانی
با آنچه شرح داده شد، باید تصور کنید مسیری را که ابرقدرت‌های جهان این‌گونه و با کمک دانشمندان آلمان نازی و تحقیقات آنها پیمودند، کشورمان در مدت زمانی حدود 2دهه و در میان تحریم‌های شدید غرب طی کرده است.برای درک سختی رسیدن به دانشی این چنین؛ باید در نظر بیاورید که عمده کشورهایی که در باشگاه فضایی قرار دارند، به شدت علیه کشورمان هستند و تحریم‌های ایران را در این زمینه برای آنکه مبادا روزی ایران به فضا دست یابد حمایت می‌کردند. اساسا یکی از اهداف اصلی تحریم تسلیحاتی ایران این بود که کشورمان به موشک های چند مرحله ای برای فرستادن ماهواره به فضا دست نیابد. ساخت موشکی چند مرحله‌ای به‌عنوان ماهواره‌بر، ساخت ماهواره که دانشی‌ترکیبی از علوم مختلف نیاز دارد و همچنین محاسبات پیچیده برای قرار گرفتن ماهواره در مدار زمین، چیزی است که غرب پس از چند دهه تلاش و با استفاده از تحقیقات آلمان نازی به آن رسید.
اگرچه برخی از نتایج تحقیقات و دست‌یافته‌های کشورهای صاحب این تکنولوژی در دسترس همگان قرار گرفته اما باید در نظر داشت که اولا، کشورهای غربی همه یافته‌های خود را در دسترس جهانیان قرار نمی‌دهند. دوم آنکه میان نظریه‌های مطرح شده روی کاغذ تا تجربه‌های عملی، فاصله است. این فاصله یافته‌هایی است که معمولا هر کشوری آن را برای خود حفظ می‌کند. دانشمندان کشورمان اما این‌بار جهانیان را به حیرت واداشتند و باعث شدند تا آنها به صراحت بر این حیرت و شگفتی اذعان کنند.
.jpg)
