اگرچه کاهش کیفیت هوای تهران در فصل سرد موضوع جدیدی نیست، اما وقوع این اتفاق در روزهایی که بخاطر محدودیت‌هایی کرونا، میزان تردد خودروها به حداقل رسیده سوالات زیادی به وجود آورده است، تا جایی که این بار برخی از مسئولان انگشت اتهام را از خودروها به سمت نیروگاه‌هایی گرفته‌اند که مازوت می‌سوزانند.
پای مازوت در میان است؟!
برخی از کارشناسان و البته تعدادی از اعضای شورای شهر تهران دلیل آلودگی هوا را سوختن مازوت اعلام کرده اند. جام جم به نقل از رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نوشته است که «چون به دلیل تحریم‌ها برای مازوت کشور خریداری نداریم و ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده، مجبوریم مازوت‌های مازاد را در شهرها بسوزانیم».شاید به همین دلیل هم زهرا نژادبهرام عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران خطاب به مسئولان گفته: «با چه تدبیری به جای ساخت و ایجاد انبارهای جدید برای نگهداری مازوت از ریه‌های شهروندان به عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود.» با این حال وزارت صمت، سازمان محیط زیست و شرکت پخش فراورده‌های نفتی تهران در این خصوص اظهار نظری نکرده‌اند.
مازوت چیست و چه مصارفی دارد؟
مازوت یک اصطلاح روسی است که برای سنگین‌ترین بخش های نفت خام که بعد از پالایش و گرفتن مشتقات نفت خام در پالایشگاه باقی می ماند به کار می رود.
البته به مازوت نفت کوره و نفت سیاه هم می گویند ولی در کل در دسته سوخت های صنعتی سنگین قرار می گیرد به طوری که از گازوئیل و نفتا سنگین تر است و البته سوختن آن آلودگی بسیار زیادی هم تولید می کند. این نفت که ارزش بسیار کمی دارد تا پیش از این بیشتر برای سوخت نیروگاه ها، کوره های آجرپزی، کارخانه های صنعتی، کشتی های بزرگ، ماشین آلات سنگین، دیزل های ثابت، متحرک و... به کار می رفت اما به دلیل آلایندگی بالایی که این سوخت دارد، در بسیاری از کشورها استفاده از مازوت به عنوان سوخت ممنوع شده و همچنین سازمان جهانی IMO (نهاد بین‌المللی کشتیرانی) استفاده از مازوت را برای کشتی‌ها در آب‌های بین‌المللی ممنوع کرد.
میزان مازوت تولیدی در کشور
تعداد تولید کنندگان مازوت به دلیل ارزش پایین آن در جهان بسیار کم است. در این میان اما ایران و روسیه از بزرگ ترین تولید کننده های این فراورده نفتی در جهان محسوب می شوند. بر اساس آمارهای رسمی وزارت نفت ایران، در سال 97 پالایشگاه‌های ایران روی هم رفته روزانه یک میلیون و ۷۳۶ هزار بشکه نفت خام و حدود ۳۳۵ هزار بشکه میعانات گازی دریافت کرده اند، اما به دلیل داشتن فناوری پایین و قدیمی پالایشگاه‌ها، 30 درصد نفت خام تبدیل به نفت کوره (مازوت) شده است که نه تنها ارزش بسیار نازلی در مقابل بنزین یا گازوئیل دارد، بلکه میزان غلظت گوگرد آن بسیار بالاست.البته عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی هم میزان تولید مازوت در کشور را سالانه حدود 30 میلیون تن اعلام کرده است. این موضوع هم باید مورد توجه قرار بگیرد که در برخی از پالایشگاه‌ها میزان تولید مازوت نسبت به خوراک دریافتی بسیار بالاتر است.
چرا مازوت باعث افزایش آلودگی می‌شود؟
مازوت یا نفت کوره یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا و بنزین و نفت سفید به دست می‌آید و، چون سیاه رنگ است به نام نفت سیاه نیز خوانده می‌شود این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره‌ها حمام‌ها و تنور‌های نانوایی و حتی موتور‌های دیزلی و نیروگاه هاست.
مازوت یا نفت کوره هر سوخت مایعی است که در بلویر‌ها یا کوره‌ها برای تولید گرما استفاده می‌شوند یا در موتور‌ها برای تولید نیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد به جز صورت‌هایی که نقطه فلش آنها ۴۲ درجه سانتیگراد است و سوخت‌هایی که در مشعل‌های پشم ویک یا کتان سوزانده می‌شوند.
سوخت گاز همچنین به طور سختگیرانه‌تر برای سوخت‌های صنعتی سنگین که از نفت خام بدست می‌آید و سنگین‌تر از نفت و بنزین هستند به کار برده می‌شود.
ردپای سوزاندن گازوییل یا مازوت در اطراف تهران
اما سوزاندن سوخت مازوت در نیروگاه‌های اطراف تهران در حالی در چند روز گذشته تکذیب شده که نشانه‌هایی از وجود آن در مناطقی از شهر دیده شده است.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا، در این رابطه می‌گوید: «من در جلسه‌ای در استانداری هم این موضوع را مطرح کردم، از اواخر تابستان و اوایل پاییز در روزهایی در جنوب شهر تهران میزان آلاینده دی‌اکسید گوگرد در تهران بالا می‌رفت. من در تاریخ ۱۳ مهرماه این موضوع را گفته بودم، منبع این گاز هم طبیعی نیست که بگوییم از فاضلاب یا محل دفن زباله تولید شده است. این گاز از سوخت و احتراق ایجاد می‌شود.»
به گفته کارشناسان افزایش میزان این گاز در مناطقی از تهران دو منشا مختلف می‌تواند داشته باشد، تردد خودروهایی که گازوئیل می‌سوزانند یا سوزاندن مازوت و یا گازوئیل در نیروگاه‌های اطراف شهر به دلایل مختلف.
از سویی سوزاندان این نوع سوخت در یک منطقه صرفا میزان آلاینده دی‌اکسید گوگورد را بالا نمی‌برد، بلکه در کنار آن میزان ذرات معلق در هوا، عامل اصلی آلودگی هوای تهران، هم افزایش پیدا می‌کند و می‌تواند در مجموع منجر به افزایش شاخص آلودگی هوا در کل پایتخت شود.
شهیدزاده می‌گوید: « ما مثل پزشکی هستیم که از علائم می گوییم دلیلش چه بوده است، ما متوجه می‌شویم که احتمالا یک اتفاقی جایی رخ داده است که میزان آلاینده‌ای در شهر افزایش پیدا کرده است. به طور کلی منبع دی‌اکسید گوگرد حتما احتراقی است، این احتراق هم حتما یا در کارخانه‌ها رخ می‌دهد یا داخل خودروها. اما چون داخل تهران گازوییل یورو چهار تولید می‌شود و خودروها از آن استفاده می‌کنند، منشاء این گاز باید خارج از تهران باشد. پس افزایش این گاز در قسمت جنوب تهران نشان می دهد که آن اطراف یک سوخت پر سولفور سوزانده می‌شود.»
براین اساس تنها دو منشاء احتمالی برای آنچه در جنوب تهران مشاهده شده وجود دارد؛ گازوئیل یا مازوت.
تردد کمتر شده، مازوت سوزانده نشده اما هوا آلوده مانده است
اما آن طور که مسئولان در این مدت اعلام کرده‌اند سوزاندن گاز مازوت عامل این اتفاق نبوده است. برای مثال اواسط آبان ماه مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق ماه خبر داده بود که مصرف مازوت در نیروگاه‌های تهران به صفر رسیده است. همچنین گزارش‌های مرکز اطلاعات و کنترل ترافیک پلیس راهور نشان می‌دهد که هفته‌های اخیر تردد درون شهری در طول روز ۳۰درصد و هنگام شب ۷۰درصد در تهران کاهش پیدا کرده است.
این موضوع سوالات زیادی در رابطه با منشاء آلودگی هوای تهران در پایتخت در روزهای اخیر به وجود می‌آورد، چراکه هم میزان تردد در شهر کاهش پیدا کرده و هم به گفته مسئولان برخلاف سال‌های گذشته نیروگاه‌های اطراف تهران هیچ سوخت مازوتی نسوزانده‌اند.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا، توضیح می‌دهد: «این اتفاقات سال‌های پیش هم رخ می‌دادند، اگر در آمار امسال تعداد روزهای آلوده بیشتر شده به این دلیل است که معیارهای سنجش تغییر کرده است، اگر با معیار پارسال مقایسه کنیم وضعیت شانه به شانه پارسال است.»
اما چه براساس استانداردهای جدید و چه براساس استانداردهای قدیم، کیفیت هوای پایتخت در زمانی که میزان تردد نسبت به سال پیش کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است و از سویی نیروگاه‌ها هم مازوت نسوزانده‌اند، بهتر از سال‌های قبلی نشده است و همین موضوع باعث شده تا ابهامات زیادی در این خصوص به وجود بیاید.
منبع:
1. خبرآنلاین/ تردد کمتر شده اما هوا آلوده مانده است؛ ابهام درباره منشاء آلودگی هوای روزهای کرونایی تهران؛ مازوت یا گازوئیل؟
2. برترین ها/ مازوت چیست و چه مصارفی دارد؟
3. مشرق نیوز/ پای «مازوت» در میان است؟
4. باشگاه خبرنگاران جوان/ ردپای مازوت در آلودگی هوای تهران/ نیروگاه ها دلشان به حال مردم شهر بسوزد
