تثبیت ثبات و امنیت منطقه‌ای
هرچند سفر ظریف به هر یک از کشورهای روسیه، ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و گرجستان با اهداف دوجانبه برای تقوبت همکاری‌های در سطوح مختلف انجام می‌گیرد. اما هدف کلان یا به عبارت دیگر، انگیزه اصلی دور جدید سفر ظریف، در ارتباط با نگاه راهبردی تهران برای تثبیت صلح و ثبات در منطقه قفقاز صورت می‌گیرد. در واقع، تمامی‌کشورهایی‌که به نوعی در برنامه کاری وزارت خارجه ایران قرار گرفته‌اند، با پرونده بحران قرهباغ ارتباط دارند یا به نوعی در این بحران د‌ر‌گیر و ذینفع هستند. طی چند ماه اخیر، جنگ قرهباغ میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان به کانون اصلی بحران در منطقه قفقاز تبدیل شد و حتی با وجود توافق حاصل شده میان باکو و ایروان برای آتش‌بس و صلح با نظارت روسیه در 10 نوامبر 2020 (20 آبان 1399) همچنان این بحران قرهباغ از نگاه تمامی بازیگران تمام نشده و مستعد برافروخته‌شدن مجدد ارزیابی می‌شود.در این میان، جمهوری اسلامی ایران در مقام یکی ازکشورهایی‌که با این منطقه قرابت جغرافیایی داشته و دارای ملاحظات و منافع امنیتی و اقتصادی و سیاسی است، با حساسیت تحولات پسابحران را دنبال می‌کند. علی‌الخصوص، پس از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر حضورگروههای تروریستی‌سوری در منطقه قرهباغ، حساسیت‌های امنیتی ایران را دو چندان کرده است. در چنین شرایطی سفر دوره‌ای اخیر ظریف، در سطح کلان با هدف رفع تهدید تروریسم و ایجاد ثبات فراگیر در منطقه صورت می‌گیرد.
تقویت دوستی‌ها و همگرایی منطقه ای
بُعد دیگر سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در سفر به مسکو، ایروان، باکو، تفلیس و آنکارا، علاوه بر محوریت مساله بحران قرهباغ و بحران امنیتی، با مناسبات موضوع تقویت مناسبات دو جانبه میان تهران با هر یک از این کشورها ارتباط دارد. در حقیقت، درکنار بحران قرهباغ، حوزه‌های مختلف را دربرمی‌گیرد. وزیر امور خارجه کشورمان، طی‌سفر به کشورهای ارمنستان و آذربایجان نیز در ابتدای امر مواضع قطعی تهران، پیرامون بحران قرهباغ را به مقامات دو کشور ارائه داد. در سطحی دیگر، ایران در حوزه اقتصادی با کشورهای آذربایجان و ارمنستان نیز خواهان افزایش همکاری‌ها وسطح مبادلات است.
(1).jpg "اهداف و محورهای سفر دکتر ظریف به باکو و کشورهای منطقه")
در شرایط‌کنونی، حجم روابط اقتصادی میان تهران و باکو کمتر ظرفیت‌های موجود و روابط دوستانه سیاسی میان دو‌کشور است. در شرایط جدید توسعه و ساخت پایانه ریلی، پایانه باری، تکمیل‌گمرک آستارا، تکمیل پایانه باربری آستارا و... به عنوان برنامه‌های زیرساختی برای توسعه همکاری‌ها با آذربایجان در نظر گرفته شده است. لذا در سفر ظریف احتمالا افزایش و تقویت همکاری‌های اقتصادی میان دو طرف مورد بحث قرار می‌گیرد. همچنین، حجم مبادلات تهران و ایروان بر اساس اعلام وزیر اقتصاد ایران در ابتدای سال 2021رشدی قابل توجه داشته و انتظار می‌رود طی 6 ماه آینده به حدود یک میلیارد دلار افزایش پیدا کند. لذا می‌توان در جریان سفر ظریف برنامه‌ریزی برای این مهّم را مورد توجه قرار داد.
در این رابطه «محسن پاک آیین» سفیر پیشین ایران در باکو اینطور در خصوص سفر رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به باکو اینطور بیان می‌کند: مقطع فعلی برای سفر آقای دکتر ظریف به مسکو و باکو مقطع بسیار خوب و مناسبی است و باید در این مقطع حتما تلاش کنیم ابتکار عمل را در جهت استقرار صلح در منطقه به دست بگیریم. مقام معظم رهبری فرمودند که جنگ بین دو همسایه یک حادثه تلخ است و هر چه سریع‌تر باید تمام شود و این می‌تواند موضع اصولی ما باشد برای اینکه به منظور برقراری صلح در منطقه تلاش کنیم.
سفر به روسیه،آنکارا و گرجستان
یکی از مهمترین دیدارهای ظریف در تور این منطقه‌ای، در قالب سفر به مسکو برای دیدار با «سرگئی لاوروف» همتای روس خود و دیگر مقامات این کشور قابل خوانش است. ایران و روسیه، طی چند سال گذشته در سطوح مختلف به ویژه در عرصه بحران سوریه و نشست‌های آستانه، سطحی قابل توجه از همکاری‌ها را داشته‌اند. در موقعیت جدید نیز به ویژه پس از روی کار آمدن دولت بایدن، به عنوان رئیس جدید کاخ سفید، موضوعاتی همچون لغو تحریم‌های ایران، افزایش همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و نظامی در گفتگوهای میان هیات ایرانی و روس مورد توجه قرار می‌گیرد. حتی در سطحی دیگر، اخیرا بعد از سفر هفته گذشته وزیر امور خارجه عربستان به مسکو، مقامات روس از بحث مذاکره میان تهران و ریاض نیز استقبال کرده‌اند، لذا این موضوع نیز می‌تواند یکی دیگر از محورهای مورد گفتگوی دو طرف باشد.علاوه بر مسکو، سفر وزیر امور خارجه ایران به ترکیه نیز از اهمیتی فوق العاده برخوردار است. طی یک سال اخیر به دلیل شیوع کرونا، سطح همکاری‌های اقتصادی تهران و آنکارا کاهش چشم‌گیری داشته و اکنون در قالب دیدار ظریف با مولود چاووش اغلو، همتای ترک او، ایجاد بسترهای جدید برای تقویت همکاری‌ها می‌تواند در دستورکار قرار بگیرد. همچنین، تهران وآنکارا، در مقام دو‌قدرت منطقه‌ای تأثیرگذار در معادلات منطقه‌ای پیرامون موضوعاتی همچون بحران سوریه، بحران قرهباغ و نظم و امنیت منطقه غرب آسیا نیازمند همکاری و گفتگو هستند که احتمالا در مذاکرات هیات ایران و ترک مورد بحث قرار می‌گیرند.
(1).jpg "اهداف و محورهای سفر دکتر ظریف به باکو و کشورهای منطقه")
گرجستان یکی دیگر از کشورهای هدف ظریف در جریان سفر دوره‌ای خود خواهد بود. گرجستان هرچند در بطن تحولات قفقاز و قرهباغ قرار ندارد، اما هماهنگی ایران با این کشور نیز می‌تواند در استقرار ثبات در منطقه اثرگذار باشد. در سطحی دیگر، بر‌اساس آمارها حجم مبادلات تجاری بین گرجستان و ایران در سال 2019 نسبت به سال گذشته با 3 درصد افزایش یافت و به 258.3 میلیون دلار رسیده و این حجم از مبادلات با اندکی کاهش در سال 2020 به دلیل شیوع اپیدمی کرونا، روبرو شده است. لذا در جریان سفر هیات وزارت خارجه ایران به تفلیس افزایش سطح مبادلات تجاری و همکاری‌های فرهنگی میان دو طرف، یکی از محورهای قابل توجه مذاکره خواهد بود.
مرز ایران با ارمنستان
روز شنبه ۲۴ آبان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان با وساطت روسیه توافقنامه‌ای را امضاء کردند که به ۶ هفته درگیری‌های خونین در قرهباغ که هزاران کشته بر جای گذاشت، پایان داد. بر‌اساس این توافق، تا ماه دسامبر۲۰۲۰، نیروهای ارمنی به تدریج از سه منطقه‌ای که از سال ۱۹۹۴ در اختیار داشتند، عقب‌نشینی می‌کنند و جمهوری آذربایجان مناطقی را که در حین جنگ اخیر به دست آورده، نگه می‌دارد. جمهوری آذربایجان در جریان این جنگ توانست در جنوب قرهباغ «فضولی»، «جبرائیل» و «زنگیلان» در کنار رود ارس و در مرز با ایران را تصرف کند. در این توافق نامه به دلیل حاشیه پردازی و بزرگ‌نمائی رسانه‌های معاند، اینطور القاء می‌شد که این موضوع باعث از دست رفتن نوارهای مرزی ایران با کشور ارمنستان خواهد شد.در حالی‌که اصلا اینطور نبوده و نیست و بحث ایجاد یک نوار جغرافیایی در حاشیه مرز ایران کاملا بی‌مبنا بود. زیرا آنچه‌که در توافق آتش‌بس قرهباغ آمده ایجاد یک کریدور جاده‌ای، یا بهتر است گفته شود یک مسیر ترانزیتی، داخل خاک ارمنستان از نخجوان به سمت خاک اصلی آذربایجان است که امنیت آن توسط روسیه تضمین خواهد شد و مسیر دقیق آن نیز هنوز مشخص نیست. ضمن آنکه این ایده جدیدی نیست که تازه باشد و طرح آن سابقه طولانی دارد و اگر هم عملی شود، با هزار اما و اگر همراه است و این امر هیچ تغییری در مسیرهای ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد کرد.
.jpg)
